II. cy gç lín, gç d¸n l¹ng Cy mì
|
|  Yüklə 0.68 Mb.
|
Tµi liÖu tham kh¶o
C©y Gi¸ng h¬ng Tªn kh¸c: h¬ng; sen, loc (£®ª), toerng (Bana), nµng (Xª §¨ng), gi©u s¨n (Gia Rai), thnong (Kh¬ Me) Tªn khoa häc: Pterocarpus macrocarpus Kurz Chi Pterocarpus, hä phô C¸nh bím- Papilionoideae, hä §Ëu - Leguminosae. 1. M« t¶ h×nh th¸i Hai loµi gi¸ng h¬ng chiÕm u thÕ ë §«ng Nam ¸ lµ P. indicus (ph©n bè tù nhiªn ë Philippin, Malayxia vµ In®«nªxia) vµ P. macrocarpus (ph©n bè tù nhiªn ë Myanma, Th¸i Lan, Lµo, Campuchia vµ ViÖt Nam). Theo c¸c tµi liÖu ph©n lo¹i th× ë Lµo, Campuchia vµ ViÖt Nam cßn thÊy cã mÆt cña P. pedatus vµ Campuchia cßn thÊy thªm P. cambodianus. N¨m 1994, Look vµ Heald ®· gép chung P. pedatus vµ P. macrocarpus thµnh mét loµi víi tªn khoa häc lµ P. macrocarpus. Trªn thÕ giíi, P. macrocarpus cã nhiÒu tªn gäi ®Þa ph¬ng kh¸c nhau tïy theo mçi níc nh Padauk (Th¸i Lan), Mai dou (Lµo), Thnong Krop thom (Campuchia) vµ gi¸ng h¬ng (ViÖt Nam) (James F. Coles and Timothy J. B. Boyle, 1999). Theo NguyÔn TÝch vµ TrÇn Hîp (1971), chi Gi¸ng h¬ng gåm nh÷ng loµi sau: gi¸ng h¬ng (P. pedatus Pierre), gi¸ng h¬ng tr¸i lín (P. macrocarpus Kurz) gÆp ë miÒn Nam ViÖt Nam, gi¸ng h¬ng nam (P. cambodianus Pierre hoÆc P. parvifolius) vµ hoµng b¸ (P. flavus Lour). Ph¹m Hoµng Hé (1991) chØ ghi nhËn hai loµi gi¸ng h¬ng ë ViÖt Nam, ®ã lµ gi¸ng h¬ng (P. indicus Will) ®îc trång ë Sµi Gßn vµ gi¸ng h¬ng tr¸i to (P. macrocarpus Kurz) cã trong rõng tha §¾k L¾k, Kh¸nh Hßa, Biªn Hßa. ViÖn ®iÒu tra qui ho¹ch rõng (1978, 1980) còng chØ ®Ò cËp ®Õn hai loµi lµ P. pedatus Pierre vµ P. macrocarpus Kurz ph©n bè ë miÒn Nam ViÖt Nam. TrÇn §×nh Lý (1993) chØ ®Ò cËp ®Õn hai loµi lµ gi¸ng h¬ng m¾t chim (P. indicus Will) vµ gi¸ng h¬ng ch©n (P. pedatus Pierre) gÆp ë miÒn Nam ViÖt Nam. S¸ch ®á ViÖt Nam còng chØ nh¾c ®Õn loµi gi¸ng h¬ng P. macrocarpus Kurz cã ph©n bè ë Gia Lai, Kon Tum, §¾k L¾k, Phó Yªn, S«ng BÐ, §ång Nai, T©y Ninh. Theo Vò V¨n Dòng vµ NguyÔn Quèc Dùng (1998), ë ViÖt Nam t×m thÊy hai loµi thuéc chi Pterocarpus ®ã lµ P. indicus Will vµ P. macrocarpus Kurz, trong ®ã loµi P. indicus ®îc biÕt ®Õn lµ loµi trång lµm c¶nh, c©y ®êng phè vµ lÊy gç, nhng loµi P. macrocarpus Kurz ph©n bè tù nhiªn rÊt réng, hÇu nh vïng nµo còng cã mÆt. Theo c¸c «ng, c¸c loµi cã tªn khoa häc sau ®©y ®îc xem lµ cïng loµi (synonym) víi Pterocarpus macrocarpus Kurz: P. cambodianus Pierre, P. pedatus Pierre, P. glaucianus Pierre, P. gracilis Pierre, P. parvifolius Craib. V× vËy tªn khoa häc Pterocarpus macrocarpus Kurz ®îc sö dông trong bµi viÕt nµy cho c©y gi¸ng h¬ng. Gi¸ng h¬ng lµ c©y gç lín, rông l¸ theo mïa, t¸n c©y h×nh « xße réng, gèc cã b¹nh vÌ, th©n th¼ng, cao ®Õn 25-35 m, ®êng kÝnh ®¹t 0,7-0,9 m hay h¬n. Vá mµu n©u x¸m, bong v¶y lín hoÆc nøt däc, thÞt vá vµng dµy tõ 1-1,5 cm, bªn trong cã nhùa ®Æc mµu ®á t¬i, cµnh non m¶nh, mµu n©u nh¹t, cã l«ng, cµnh giµ nh½n. L¸ kÐp l«ng chim mét lÇn lÎ, mäc c¸ch, dµi 15-25 cm, mang 7-11 l¸ chÐt h×nh bÇu dôc thu«n hay h×nh trøng, mÐp nguyªn, dµi 4-11 cm, réng 2-5 cm, gèc trßn hoÆc tï, cuèng ng¾n, ®Çu cã mòi nhän cøng, h¬i cã l«ng, mÆt trªn s¸ng bãng, mÆt díi nh¹t. Hoa tù h×nh chïy ë n¸ch l¸, phñ l«ng mµu n©u. L¸ b¾c thêng nhá, ®Ýnh ngay díi ®µi hoa, dµi kho¶ng 2-2,5 mm. §µi h×nh chu«ng xÎ 5 thïy ng¾n gÇn b»ng nhau. Trµng 6 c¸nh thêng nh½n. NhÞ 10, phÇn díi chØ nhÞ hîp thµnh 1 bÑ; bao phÊn gÇn trßn, ®Ýnh lng, nøt däc. Nhôy cã cuèng vµ phñ nhiÒu l«ng, nhôy chØ chøa 2-4 no·n. Qu¶ h×nh trßn dÑt, ®êng kÝnh 4,5-8 cm, mµu vµng n©u, cuèng dµi 1 cm, ®iÓm nhän cao h¬n h¹t híng lªn trªn. Xung quanh h¹t lµ c¸nh réng, cã l«ng ng¾n, cã nÕp nh¨n vµ cã g©n m¹ng, thêng 1 h¹t (Vò V¨n Dòng vµ NguyÔn Quèc Dùng, 1998; ViÖn ®iÒu tra qui ho¹ch rõng, 1980).
Gi¸ng h¬ng cã ph©n bè ë Myanma, Th¸i Lan, Lµo, Campuchia vµ ViÖt Nam (J.F. Coles and T.J. B. Boyle, 1999). ë níc ta, gi¸ng h¬ng tríc ®©y ®îc biÕt lµ cã ph©n bè chñ yÕu ë T©y Nguyªn vµ Nam Bé, nhng gÇn ®©y ®· ph¸t hiÖn ë miÒn T©y tØnh NghÖ An gi¸p Lµo lµ T¬ng D¬ng vµ Kú S¬n (Chu Dòng, NguyÔn Ngäc ChÝnh, NguyÔn H÷u HiÕn, 1994; NguyÔn Hoµng NghÜa, 1998). Nh×n chung gi¸ng h¬ng thêng ph©n bè ë ®é cao thÊp h¬n 1000m so víi mÆt biÓn, thêng mäc ë bªn bê s«ng, suèi hoÆc n¬i gÇn nguån níc trong rõng hçn loµi nöa rông l¸ hoÆc trong rõng tha c©y hä DÇu. C©y thêng mäc hçn giao víi c¸c loµi c©y l¸ réng kh¸c nh gâ ®á (Afzelia xylocarpa), muång ®en (Cassia siamea), b»ng l¨ng (Lagerstroemia sp), b×nh linh (Vitex sp), dÇu chai (Dipterocarpus intricatus), chiªu liªu (Terminalia sp), sÕn mñ (Shorea roxburghii), Ýt khi thÊy mäc thµnh quÇn thô u thÕ (Vò V¨n Dòng, NguyÔn Quèc Dùng, 1998). Gi¸ng h¬ng sinh trëng tèt nhÊt trªn ®Êt feralit, sinh trëng trung b×nh trªn ®Êt sÐt. §©y lµ loµi c©y a ®Êt b»ng ph¼ng, tho¸t níc, cã thµnh phÇn c¬ giíi thÞt nhÑ ®Õn trung b×nh, phong hãa tõ c¸c ®¸ mÑ trÇm tÝch vµ macma acid, ®é pH thÝch hîp lµ 6,5-7,0, nhu cÇu níc võa ph¶i. Lóc ®Çu gi¸ng h¬ng cã thÓ mäc ®îc ë nh÷ng ®åi träc hoÆc trªn ®Êt Ýt nhiÒu ®· tho¸i hãa do lµm n¬ng rÉy vµ löa rõng. Vïng gi¸ng h¬ng mäc thêng cã khÝ hËu kh« nãng, lîng ma trªn 1000 mm, chia hai mïa ma vµ kh« râ rÖt, mïa kh« kÐo dµi trïng víi mïa rông l¸ cña c©y (Vò V¨n CÇn, 1981; Vò v¨n Dòng, 1987). Gi¸ng h¬ng ra hoa vµo cuèi th¸ng 2 ®Çu th¸ng 3, qu¶ chÝn th¸ng 11-12, rông l¸ vµo th¸ng 1-2, träng lîng 1000 qu¶ kho¶ng 1600g vµ träng lîng 1000 h¹t kho¶ng 65g (Hµ ThÞ Mõng, 2001). Gi¸ng h¬ng cã thÓ trång b»ng c©y con hoÆc th©n côt (stump) ®Òu mäc tèt. Kh¶ n¨ng n¶y chåi trung b×nh, chåi b¸m ch¾c vµo gèc. Gi¸ng h¬ng t¸i sinh díi t¸n rõng kÐm cã thÓ lµ do n¹n löa rõng g©y ra. MÆc dï lîng qu¶ sinh ra hµng n¨m rÊt lín, nhng rÊt Ýt khi gÆp gi¸ng h¬ng t¸i sinh díi t¸n rõng hoÆc díi t¸n c©y mäc lÎ. Ngîc l¹i, kh¶ n¨ng t¸i sinh chåi cña gi¸ng h¬ng rÊt m¹nh (Vò V¨n Dòng, NguyÔn Quèc Dùng, 1998).
ë c¸c tØnh §¾k L¾k, Gia Lai, Kon Tum vµ Phó Yªn, gi¸ng h¬ng ph©n bè r¶i r¸c ë mét sè n¬i nh Vên quèc gia Yok®«n, Bu«n §«n, §¨k Mil, Cjut, Bu«n Ma Thuét, Kr«ng N¨ng, Khu b¶o tån thiªn nhiªn Easo, L©m trêng Eavy (§¾k L¾k), Kon Hµ Nõng (Gia Lai), Khu b¶o tån thiªn nhiªn Kr«ngtrai (Phó Yªn), Khu thùc nghiÖm CÇu §«i - §¨kbla, §¨k T«, Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ch M«m R©y (Kon Tum)... HÇu hÕt c¸c quÇn thÓ gi¸ng h¬ng ®Òu bÞ khai th¸c ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. ChØ cã c¸c quÇn thÓ ë Vên quèc gia Yok®«n lµ Ýt bÞ t¸c ®éng nªn cÊu tróc cña nã cßn ph¶n ¸nh ®îc tæ thµnh loµi ®¹i diÖn cho kiÓu rõng rông l¸ (rõng khép) vµ rõng nöa rông l¸ (rõng b¸n thêng xanh) ë T©y Nguyªn. MÆc dï vËy, gi¸ng h¬ng ë ®©y còng chØ ph©n bè thµnh c¸c quÇn thô nhá tõ 5-10 c©y/ha, ®êng kÝnh b×nh qu©n 30-35cm, c¸ biÖt cã nh÷ng c©y ®êng kÝnh tíi 80-90cm, chiÒu cao b×nh qu©n 25-30m. C¸c quÇn thô ë nh÷ng n¬i kh¸c gÇn nh bÞ khai th¸c c¹n kiÖt nªn tæ thµnh tù nhiªn cña c¸c loµi bÞ x¸o trén trÇm träng, chØ cßn l¹i mét sè c¸ thÓ gi¸ng h¬ng trong n¬ng rÉy, ven ®êng ®i hoÆc mét sè c©y cßn nhá mäc r¶i r¸c trong rõng (Hµ ThÞ Mõng, 2001). Riªng ë T¬ng D¬ng vµ Kú S¬n (NghÖ An), Gi¸ng h¬ng trong c¸c quÇn thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt nay ®· t¸i sinh phôc håi t¬ng ®èi æn ®Þnh, ®· cã 127 ha ®îc khoanh nu«i b¶o vÖ. C©y to nhÊt hiÖn cã ®êng kÝnh ngang ngùc tíi 50-60cm. C©y trung b×nh cã ®êng kÝnh 17-30cm. §· cã 12 ha ®îc chuyÓn hãa thµnh rõng gièng (NguyÔn Hoµng NghÜa, 1998). 3. C«ng dông Gi¸ng h¬ng (Pterocarpus macrocarpus Kurz) lµ loµi c©y gç lín quÝ hiÕm, gç cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao kh¸ ®îc a chuéng ë ViÖt Nam. Do cã gi¸ trÞ sö dông nh vËy nªn gi¸ng h¬ng ®· vµ ®ang bÞ khai th¸c rÊt m¹nh, sè lîng c¸ thÓ vµ quÇn thÓ bÞ gi¶m mét c¸ch nhanh chãng (Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i trêng, 1996). V× vËy, gi¸ng h¬ng lµ loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao cÇn sím ®îc b¶o tån nguån gen (NguyÔn Hoµng NghÜa, 1997), h¬n n÷a theo ®Þnh híng ph¸t triÓn L©m nghiÖp vïng T©y Nguyªn giai ®o¹n 2001 ®Õn 2010 th× Gi¸ng h¬ng lµ 1 trong nh÷ng loµi c©y gç lín quÝ hiÕm cÇn ®îc chó träng g©y trång ®Ó cung cÊp gç cho c¸c lµng nghÒ s¶n xuÊt hµng mü nghÖ vµ ®å méc gia dông cao cÊp (Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, 2001). Gç cã gi¸c lâi ph©n biÖt. Gi¸c mÇu vµng nh¹t, lâi mÇu m©u vµng, cã mïi th¬m. Vßng sinh trëng râ rµng vµ døt kho¸t, thêng réng 3-5mm. M¹ch ®¬n vµ m¹ch kÐp, ph©n bè nöa vßng m¹ch, trong m¹ch thêng cã chÊt chøa mÇu hång. Tia gç nhá vµ hÑp, vµ cÊu t¹o thµnh tÇng. M« mÒm dÝnh m¹ch thµnh h×nh c¸nh nèi tiÕp kÐo dµi thµnh nh÷ng gi¶i hÑp liªn tôc hoÆc gi¸n ®o¹n kh«ng ®Òu theo híng tiÕp tuyÕn. Sîi gç dµi trung b×nh 1,04mm vµ cã v¸ch sîi dµy. Gç cøng trung b×nh vµ nÆng trung b×nh, khèi lîng thÓ tÝch cña gç kh« 730kg/m3. HÖ sè co rót thÓ tÝch 0,43. §iÓm b·o hoµ thí gç 20%. Giíi h¹n bÒn khi nÐn däc thí 630kg/cm2 uèn tÜnh 1200kg/cm2. Søc chèng t¸ch 11kg/cm. HÖ sè uèn va ®Ëp 0,65. Gç gi¸ng h¬ng cã ®ñ nh÷ng tiªu chuÈn tho¶ m·n cho môc ®Ých sö dông ®Ó lµm ®å méc cao cÊp, kÓ c¶ lµm v¸n phñ bÒ mÆt vµ dïng trong nh÷ng kÕt cÊu chÞu lùc cña ®å méc. Ngoµi ra, gi¸ng h¬ng cßn cã nhùa mµu ®á cã thÓ sö dông lµm thuèc nhuém. Gi¸ng h¬ng cã d¸ng ®Ñp cã hoa th¬m nªn cã thÓ trång lµm c©y c¶nh, c©y ®êng phè. 4. §¸nh gi¸ rõng trång Ngay tõ n¨m 1947 c¸c nhµ l©m nghiÖp ngêi Ph¸p ®· trång thö mét khu 0,5 ha t¹i khu thùc nghiÖm Eakmat-§¾k L¾k, hiÖn nay khu nµy ®· thµnh quÇn thô cã sinh trëng tèt. T¹i khu thùc nghiÖm nµy, ®Õn n¨m 1999 gi¸ng h¬ng ®¹t chiÒu cao vµ ®êng kÝnh trung b×nh lµ 16,03m vµ 28,49cm. T¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t D1,3>0,55cm vµ H>0,3m (Hµ ThÞ Mõng, 2001). GÇn ®©y nhÊt, gi¸ng h¬ng ®· ®îc trång thÝ nghiÖm vµo n¨m 1998 t¹i Kr«ng N¨ng - §¾k L¾k. C©y con xuÊt vên 6 th¸ng tuæi, sau 1 n¨m trång ®¹t sinh trëng chiÒu cao vµ ®êng kÝnh lµ 1,25m vµ 19,4cm (Hµ ThÞ Mõng, 2001). ë Tr¶ng Bom - §ång Nai, gi¸ng h¬ng còng ®· ®îc trång thö nghiÖm vµ ®Õn b©y giê chóng vÉn ®îc duy tr×. C¸ch ®©y vµi n¨m, gi¸ng h¬ng còng ®îc trång thö nghiÖm t¹i khu thùc nghiÖm CÇu §«i - §¨kbla - Kon Tum. Sau 4 n¨m tuæi ®¹t sinh trëng chiÒu cao vµ ®êng kÝnh lµ 1,6m vµ 2,48 cm (Hµ THÞ Mõng, 2001). Nh vËy, viÖc g©y trång loµi gi¸ng h¬ng lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ høa hÑn nhiÒu triÓn väng. Mét sè vïng bíc ®Çu ®· ®îc nghiªn cøu phôc vô môc tiªu qui ho¹ch b¶o tån vµ cung cÊp gièng lµ T¬ng D¬ng - NghÖ An, T©n Hoµ - T©y Ninh, Phó Cêng - An Giang (NguyÔn Hoµng NghÜa, 1998).
DiÖn tÝch 100 ha ë x· X¸ Lêng. Rõng tù nhiªn hÇu nh thuÇn lo¹i ®· ®îc thu qu¶. ChiÒu cao ®¹t 10-13m, ®êng kÝnh ®¹t 17-25cm. Khu vùc nµy ®· ®îc qui ho¹ch lµm rõng gièng vµ ®· ®îc ®Çu t tõ n¨m 1994.
Rõng tù nhiªn 100ha, chiÒu cao kho¶ng 15m, ®êng kÝnh 30cm, ®· cã 25% sè c©y cã qu¶. MËt ®é kho¶ng 160 c©y/ha, sè c©y cã thÓ lÊy gièng ®¹t 40 c©y/ha.
Rõng tù nhiªn cã diÖn tÝch 20ha, víi mËt ®é hiÖn t¹i kho¶ng 25-30 c©y/ha. ChiÒu cao ®¹t tíi 18m vµ ®êng kÝnh 25cm, ®· cã qu¶ thu h¹t ®îc. 5. KhuyÕn nghÞ
|