İdarəetmə metodlarının təkmilləşdirilməsi

mövzusunda

Menecmentdə metod dedikdə, əmək prosesində işçilərin yaradıcı və təşəbbüskar işləmələrini fəallaşdırmaq üçün tətbiq edilən müxtəlif qayda və fəndlərin məcmusu başa düşülür.

Menecmentdə metodu – istehsalın təşkili və idarə olunması prosesində tətbiq edilən fəndlərin məcmusu, işçilərlə məqsədyönlü təsir gğstərmə vasitəsidir. Metodların tətbiq edilmısi :

- İşçilərin və təşkilatın yüksək məhsuldarlıqla və səmərəliliklə işləmələrini;

-əmək kollektivinin ahəngdar və müntəzəm işləmələrini;

-əmək prosesini və texnoloji proseslərin, eləcə də idarəetmənin dəqiq təşkil edilməsi və müxtəlif fəaliyyət sahələrinin düzgün əlaqələndirilməsini təmin etməlidir.

Üslub isə, hər bir rəhbərin öz xarakterinə xas olan fərdi idarəçilik seçimi- yanaşmasıdır. Hal-hazırda bazar iqtisadiyatı şəraitində idarəetmə prosesində ən çox tətbiq edilən metodlar aşağıdakılardır : 1. iqtisadi, 2. inzibati, 3. sosial-psixoloji, 4. ideoloji, 5.partisipativ və başqa qrafik metodlar.

Son üç metod idarəetmə prosesində daha az tətbiq edildikləri üçün, onların barəsində geniş izahat verilməsinə ehtiyac yoxdur. Digər metodlar- iqtisadi, inzibati, sosial-psixoloji metodlar isə, idarəetmə prosesindəki bütün hallarda tətbiq edildiklərindən və bu metodların hər birinin özünəməxsus təsir xüsusiyyətləri olduğundan, onların hər birini ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirək.

Bazarın mövcudluğunun qorunması və təzimlənməsi üçün fəaliyyət göstərən təbii iqtisadi qanunlar – dəyər, dövriyyə və rəqabət qanunları birlikdə iqtisadi metodun tərkib hissələrini təşkil edirlər. Bu qanunların təsirini nəzərə alan metodaların müştərək tətbiqini iqtisadi metodlar kimi dəyərləndirmək olar.

Menecmentin iqtisadi metodları istehsal münasibətləri sisteminə tam daxil olmaqla həm ümumdövlət, həm də idarəetmənin müxtəlif səviyyələrində (sahə, müəssisə, firma və s.) öz tətbiqini tapır. İqtisadi metodlarının ən çox tətbiq edilən elementləri bunlardır: təsərrüfat (və ya kommersiya) hesabı, planlaşdırma, vergilər sistemi, iqtisadi normativlər (qiymət, əmək norması, vaxt norması, mükafatlandırma normaları, cərimə sanksiyaları və s.) innovasiya və investisiya, maliyyələşdirmə.

İnzibati metod – qanunlara, norma və normativlərə və əmr –sərəncamlara daha üstünlük verilir. İnzibati metod öz təsir xüsusiyyətlərinə görə təsərrüfatçılıq və amirlik kimi qruplaşa bilər. İnzibati metodun reqlamentləşdirici, təlimatlandırıcı və nizamlandırıcı xüsusiyyətlərini fərqləndirmək olar.

İinzibati metod həm təsərrüfatçılığın, həm də idarəçiliyin qurulmasında sərt və ya yumşaq ola bilər. Sərt inzibatçılıq üsulunda bütün səlahiyyət yalnız ali rəhbərlikdə cəmləşir və mərkəzləşdirilmiş idarəetmə prinsipi əsas götürülür. Yumşaq inzibatçılıq səlahiyyətlərin qismən bölünməsinə, xətti rəhbərlərin müstəqillinə və demokratik idarəetmə prinsiplərinə imkan yaradır. İdarəetməyə münasibət iqtisadi, sosial, təşkilati və s. şəkildə ifadə olunur.

• 
  sosial (ictimai) təsir üsulları,
  

Sosial metodun tətbiq mexanizmi kollektivin öyrənilməsi və kollektivə təsir göstərilməsi əsasında qurulmuşdur. Sosial metodun ən başlıca ünsürləri sorğu keçirilməsi, müsahibə götürülməsi, anket doldurulması, hesabatların göstəricilərinin öyrənilməsi və kütləvi tədbirlərin- iclasların, seminar, müşavirə və konfransların keçirilməsihesab edilə bilər.

Psixoloji metod fərdlərin, qrupun və kollektivin davranışı və qabiliyyətindən istifadə olunmaqla tədbirlər hazırlanması və həyata keçirilməsi yolu ilə firmada işçilərin qarşılıqlı münasibətlərinin harmoniyasını təmin etmək və daha münasib psixoloji şərait yaratmaq deməkdir.

Psixoloji metodun tətbiqi, işçilərin seçilməsi, tərbiyə olunması, ixtisasa yiyələnmələri və vəzifə pillələrində yüksəlmələri üçün şərait yaradır.

İdarəetmənin sosial metodunun başlıca mahiyyəti – statistika, hesabat və uçot materiallarını nəzərə almaqla, tədqiqat yolu ilə aşkar edilən kompleks xarakterli, ictimai- təşkilati və psixoloji xarakterli məlumatların əsasında əməli tədbirlər hazırlamaqdan ibarətdir.

İdarəetmənin psixoloji metodu- müəssisə kollektivi arasında optimal psixoloji əhval –ruhiyyə yaratmaq yolu ilə insanlar arasında münasibətin tənzimlənməsinə yönəldilir.