Hatırlav. Körüşüvler. Subetler. Birinci ustazlarım Zakir Qurtnezir

Mektepte güzel işaretlernen oqudım, "alâ"cılardan edim. Derslerden boş vaqıtlarda qoltuğımdan bediiy kitaplar, gazeta ve mecmualar tüşmez, olarnı büyük avesliknen oqur, oquğanlarımnı da başqalarına ikâye etmege sever edim. Bular sebebinden, til ve edebiyat derslerine ziyade meyil berdim. Bu meraq, aveslik soñundan elime qalem tuttırdı. Yedinci sınıfta ekenimde rayon ve vilâyet gazetalarına köy ve köylüler, mektep ve talebeler ayatından haber ve maqaleler yazıp başladım. Orta mektepke keçkende ise, şiirçikler (özbekçe ebet) qaralamağa cürat ettim. İlkide olar sınıf ve mektep divar gazetalarında dünya yüzüni köre ediler. Böylece, "mektep şairi" adını qazandım. Mektep direktorımız (o edebiyat ocamız da edi) men kibi aveskârlarnı toplar, edebiyat aqşamlarında, ana-babalarnıñ mektep boyunca toplaşuvlarında, çeşit bayramlarda, kolhoz klublarında bizlerge özlerimiz yazğan şiirlerni oqutır edi. Bu tedbirler, şübesiz, bizlerni quvandıra, ruh ve ilham bağışlay edi.

Künlerden bir kün rayon merkezindeki özen boylap kezinip yürgende, suvda yaldağan bem-beyaz papiyge közüm tüşti. Onıñ areketlerini bir müddet seyir etken soñ, "Urdagim" ("Papiyim") adlı şiirçik yazdım. Onda papiyniñ qılıq ve areketlerini tasvirlemege tırıştım. Aradan bir qaç vaqıt keçken soñ, şiirni cumhuriyet talebeler ve pionerler gazetası "Lenin uçqunı"na yolladım. Bahtıma o, gazetanıñ 1951 senesi yanvar 24-teki sanında derc olundı. Tabiiy ki, bu al mende, orta mektepni bitirgen soñ, ya Taşkentteki, ya da Samarqanddaki universitetlerden biriniñ filologiya şübesine kirip oqumaq niyetimni daa ziyade qaviyleştirdi. Lâkin, çoq yazıq ki, bu niyetime nail olamadım. Çünki, o devirde halqımız daa komendant rejiminiñ alqaları buğavında eziyet çeke, cümleden, men de, ay sayın imza qoymağa qatnay edim. Rayon komendantına ne qadar yalvarıp-yaqarğanımızğa baqmadan, "viza" alıp olamadıq. "Uzaqqa izin bermek menim elimden kelmey",— dedi o bizge. Aqiqaten, o şeerlerge barmaq içün cumhuriyet komendantından izin kerek edi. Menim ıncınğanımnı körgen komendant vilâyet merkezi Namangan şeerindeki ocalar institutına kirip oqumama ruhset ete bilecegini bildirdi. Çaresiz olğan soñ ne yapacaqsıñ, razı oldım. Şimdi sebebini añlatıp oturmayım, institutnıñ fizika-riyaziyat bölügine oqumağa kirdim.

Bir de-bir "hastalıqqa" oğrasañ, ondan qolaylı qurtulmaq olmay, degenleri kibi, edebiyatqa sevdalığım ket-kete arttı, "derdim" terenleşti. Geceleri yuqum qaça, etrafımdakilerni raatsızlamamağa areket etken alda, yatqan yerimde kâğıt yüzüni qaralayım: şiirçikler uyduram, gazetalarğa haberler, maqaleler yazam. Endi çeşit mevzularda yazğan şiirlerim rayon, vilâyet gazetalarında da basılıp başladılar.

1953 senesiniñ yazında institutnıñ birinci kursını bitirip, yaz tatiline çıqqan soñ, babamnıñ tevsiyesinen, Taşkent vilâyetine tüşken soy-aqrabalarımıznı ziyaret etmege barmaq içün, komendanttan izin soramağa qarar berdik. Babam komendantqa ağa-qardaşları, tatalarınıñ bir qısmı Taşkent etrafındaki rayonlarda yaşağanlarından, mektüp vastasınen, haberdar olğanını añlattı. Lâkin, komendant ekimizge birden ruhset berip olamaycağını aytqan soñ, babam maña: "Er alda sen barıp kel, oğlum!" — dedi.

Men, izin berilecekmi, yoqmı, daa bilmeyim, amma hayalım endi Taşkent taraflarda dolaşa. Büyük quvanç ve eecan içindem. Niçün degende, birincide, yedi-sekiz yıldan berli asretliklerini çekken emce, dayı, tize, alalarım, olarnıñ qorantalarınen körüşecem, diger taraftan da, şiirim basılğan gazeta muarririyetine barıp, onıñ hadimlerinen tanış olacam, yañı şiirlerimni kösterecem. Ya men içün bundan da büyük baht ola bilirmi!?

İşte, babam meni "Namangan-Taşkent" poyezdine oturtıp, seferge ozğarğanda, qalbim böyle eecanlı, dalğalı edi...

Dogrusını aytsam, o vaqıtlarda bu şeerler arasındaki mesafeni poyezd kaç saatte basıp keç-kenini şimdi hatırlap olamayş. Lâkin, menzilge barıp yetkenge qadar geceleri köz yummadan saba-larnı qarşılaganım alâ daa aqılımda. Kaufman (şimdiki Yañıyol) stantsiyasına yaqınlaş-qanımızda, vagon provodnigi kelip:

— Yigit, sen tüşecek stantsiyağa az qaldı. Şimdi Vrevskiyden keçtik. Azırlan. Aydı, tuvğanlarıña menden de selâm söylersiñ, — dedi, menle saglıqlaşır eken,
* * *

Bu yerde soy-aqrabalarımnı nasıl qıdırıp tapqanım, olarnen olıp keçken eecanlı, közyaşlı körüşüvlerim aqqında toqtalıp oturmadan, maña tuvgan edebiyatımıznı tanıtuvda ilk olaraq ustazlıq yapqan ediplerimiz aqqında qısqa hatırlavlarımnen paylaşmağa isteyim.

Soy-aqrabalarımnı ziyaret etüvim sırasında, 1953 senesi avgustnıñ sıcaq künlerinden birinde Taşkentke yol aldım. O vaqıtta Yañıyoldaki soylarımızda musafirlikte edim. Eki şeer arası avtobusnen 40-45 daqqalıq yol eken. Gazetanıñ adresini soray-soray, tramvaynen Taşkentniñ büyük meydanına kelip tüştim. Şeer sokaqlarında etrafqa baqına-bakına kezem: gazeta idarehanesini araştıram. İçimde eecannen beraber, qorqu da bar, Militsiyalarnı körsem, özümni aman çetke alam. Çünki, komendantnıñ elimdeki yazma izini yalıñız vilâyet rayonlarında bulunmaga aq bere. Barıp da, meni Taşkent soqaklarında toqtatıp: "Sen kimsiñ?",— deseler, yaqalanacam. Bunıñ aqibeti ne ile bitecegini pek yahşı bilem. Şunıñ içün de, saqına-saqına yürem.

Er ne ise de, soray-soray gazeta yerleşken binanı taptım. O, Karl Marks soqağındaki 25-inci evde eken. Muarririyet dört qatlı binanıñ ekinci qatında yerleşken. Merdivenden töpege köterilip, "Muarrir" diye yazılı qapudan içeri kirdim. Maşinka başında oturgan orta yaşlı kâtibe qadınğa selâm berip, özümni tanıttım.

— E-e, Zakircansıñızmı!..— dedi o, tebessüm ile. — Siziñ haber ve maqaleleriñiz menim elimden keçe, men maşinkalayım...

Kâtibe meni muarrir Ramz Babacannıñ odasına alıp kirdi. Çekine-çekine içeri kirdim. Selâmlaştık. O, oturmaga yer kösterdi. Aman edebiyat bölüginiñ müdiri Yaqubcan Şukurovnı çagırıp, meni tanıştırdı. Biraz laqırdı etkenimizden soñ, müdirniñ odasına keçtik. Onıñnen şiirlerim akqında fikirleştik. Qırımlı olğanımnı bilgen müdir biraz tüşüncege daldı ve:

— Zakircan, idarehanemizge yaqın yerde siziñ belli yazıcılarıñızdan biri Şamil Alâdin yaşay. Onıñnen tanış olmaga isteysiñizmi? — dedi birden.

Doğrusı, bu tekliften biraz şaşmaladım. Niçün degende, o devirlerde tuvgan edebiyatımıznen, öz yazıcılarımıznen daa bir türlü tanışlıgım yoq edi, desem, yañlış olmaz. Zaman öyle keldi, ebet. Şunıñ içün de, şimdi böyle bir alel-husus imkânnı elden qaçırmaq olurmı!? Aman razı oldım.

— Ebet, isteyim! — dedim, başıma esimni toplap, Müdir Şamil aganıñ adresnini bir kâğıt parçasına yazıp, elime tuttırdı. Men yerimden turdım. Müdirnen saglıklaşıp, aşagı tüştim.

Aqiqaten, Şamil ağanıñ oturğan yeri pek uzaq degil, şu meydan etrafındaki alçaq evlerden birinde eken. Qolaylıqnen taptım. Qapunı qaqıp, bir qaç saniye beklegen soñ, içeriden uzunca boylu, esmeri, keñ müçeli adam çıqtı.

— Şamil ağanıñ evi bumı? — dedim, oña el uzatıp.

— Ebet, bu. Buyur, qardaşım, içeri kir. Şamil aga da men olam,— dedi ev saibi. Keniş odanıñ töründeki sette oturğan qadın yerinden turdı. Bizler tanışmağa başladıq. Meger o Şamil ağanıñ ömür arqadaşı Fatma apte eken. Şamil ağanen masa başında subetleşken vaqtımızda ev bikesi qave azırlap ketirdi. Başta Şamil ağa baba-dedelerimniñ Qırımnıñ neresinden olğanlarını, şimdi qayerde yaşağanımıznı, ne yerde, ne işnen oğraşqanımnı soradı. Suallerine tefsilâtlı cevaplar berdim.

— Tanışqanımızdan ğayet memnun oldım,— dedi Şamil ağa, küler yüznen. — Demek, gazetalarda kâ "Qurtnazirov", "Qurtnezirov", kâ "Nazirov", bazıda da "Naziriy" imzalarınen basılayatqan maqale ve şiirçikler seniñki eken de! Çoq güzel, maşşalla! Körüne ki, özbek tilini keregi kibi ögrengen, menimsegensiñ. Bu — pek yahşı. Lâkin, bundan bu yana ana tilimizni de temelinden ögrenmek, bilmek, öz tilimizde de yazmaq kereksiñ. Kelecekte bizge sen kibi aveskârlar lâzim olacaqlar.

Bizler yaşayış, edebiyat, icat, til ve medeniyet hususında bayağı vaqıt daa subetleşip oturdıq. Bu arada Fatma apte sofrağa aş ketirdi. Şamil ağa menim oquğan ve yaşağan yerlerimniñ adreslerini yazıp alır eken:

— Bilesiñmi, Zakir, seniñ aqrabalarıñ yaşağan Yañıyol şeeri yanındaki bağçacılıq sovhozında bizim yazıcılardan Abdulla Dermenci, Taşkentte de şair Reşid Murad yaşaylar. Olarnen de körüşip, tanışsañ yahşı olur, — dedi.

Men, Şamil ağanıñ teklifini qabul etip, bir qaç künden evge qaytacağımnı, "izin"imniñ müddeti bitmek üzre ekenini bildirerek, yerimden turdım. Olarğa musafirçenlikleri, bergen ögütleri içün teren minnetdarlıq izar etip, ketmeme musaade soradım...

1954 senesi institutı bitirip (o eki yıllıq olıp, yedi yıllıq mekteplerge ocalar azırlay edi), Çartaq rayonınıñ Narimanov köy sovetindeki orta mektepke fizika-riyaziyat ocası olaraq işke yollanıldım. Bu devirde em yaşayışta, em de memleket miqyasında bayağı müsbet deñişüvler yüz berdi. Olardan eñ müimi — "halqlarnıñ babası" Stalin "geberdi". Bundan soñ, qırımtatarlarnıñ üzerinden komendant rejiminiñ basqısı biraz "zayıflağan" kibi oldı. Bu sebepten, soy-aqrabalar bir-birlerinen qavuşıp başladılar. Babamnı Ayşe alamnıñ oğlu Yunus ağam Taşkent vilâyetine, özleri yaşağan Vrevskiy (şimdiki Almazlar) qasabasına köçürip alıp ketti. Men ocalığımnı devam ettim. Mektepte oquv yılı yekünlenip, emek iznine çıqqanda, babamlarğa, musafirlikke keldim. Tabiiy ki, böyle fırsat elge keçkende, ustazlarnı da ziyaret ettim.

Özbekistan Yazıcıları birliginde Şamil Alâdinnen subetleşip oturğanımızda (o vaqıtlarda Şamil ağa Özbekistan Yazıcıları birligi kâtibiniñ yardımcısı vazifesinde çalışa edi — Z. Q.) aşağıdaki vaqianı küle-küle ikâye etti.

— Bıltır sen bizlerge kelip qaytqandan çoq keçmeden, odama yazıcılar birliginiñ kâtibi Vâçeslav Kostırâ kirip, Namangan vilâyetine yapqan icadiy seferi, olıp keçken körüşüvlerden alğan teessuratları aqqında eecannen söyler eken, vilâyet rayonlarında bir çoq istidatlı özbek aveskârları yaşağanını, bazıdarınıñ şiirlerini rusçağa çevirgenini ayttı. Men olarnıñ kimler ekeninen meraqlandım, adlarını soradım. O, qoyun defterini açıp, oquy başladı; "Hamid Nuriy, Turğun Pulat, Cura Rahim, Sadıq Daminov, Zakir Qurtnazir..." Adıñnı eşitkenimnen, onıñ sözüni böldim: "Ya Zakir Qurtnezir özbek degil, qırımtatar yigiti de!" Kostırâ tars toqtadı. Yüzüniñ renki deñişken kibi oldı. Maña taacipli nazar taşladı. "Ebet, ebet, — dedim men tekrar,— qırımtatar o". Kostırâ başqa bir şey demedi. Bildim ki, seniñ angidir gazetada basılğan şiiriñni o begengen olmalı, tercime etken...

Men Şamil ağağa meseleniñ nasıl olğanını añlattım.

Yuqarıda qayd etkenim kibi, institutnıñ birinci kursını bitirgen vaqtımda rayon, ve vilâyet gazetalarında endi bayağı şiirlerim derc olunğan edi. 1953 senesi iyül 24-te Çartaq rayon gazetasında "Yaş aveskârlar yaratıcılığı" rubrikası altında rayonda yaşağan bir gruppa edebiyat aveskârlarınıñ şiirleri, levhaları, bu cümleden, menim "Suvcı qızğa" şiirim de derc olundı. Tamam şu künlerde Namangan vilâyetine Taşkentten bir gruppa yazıcı icadiy seferge kele. Olar arasında rus şair ve yazıcıları Vâçeslav Kostırâ ve Böris Parmuzin de bar ekenler. Olar rayon gazetalarında basılğan aveskârlarnıñ şiirlerinden tercime ete ve vilâyet "Za kommunizm" gazetasınıñ o sene avgust 5-te çıqqan sanında "Literaturnaya stranitsa"sına qoyalar. Olar arasına menim "Suvcı qızğa" şiirim de tüşe. Onı Vâçeslav Kostırâ tercime ete.

Şunı ayrıca qayd etmege isteyim ki, icadiy faaliyetimde bu şiirniñ şüreti alelhusus oldı. O rayon, vilâyet gazetalarından soñ, Özbekistan Yazıcıları birliginiñ "Zvezda Vostoka" mecmuasınıñ 1953 senesi çıqqan 10-ncı sanında "Tvorçestvo molodıh" rubrikası altında, 1955 senesi Özbekistan yaş yazıcılarınıñ "Tetrad molodosti" almanahında basıldı. 1957 senesi ise, Vâçeslav Kostırâ özüniñ "Klüçi ot sinevı" şiirler cıyıntığınıñ "İz üzbekskih poetov" degen bölüginde Ğafur Ğulam, Aybek, Mamarasul Babayev, Hamid Ğulam (vallahi, bu isimlerni maqtanmaq maqsadında yazmayım) kibi belli şairlerniñ şiirleri sırasından "Devuşka-polivalşçitsa"ğa da yer berdi...

* * *

1956 senesi avgust 13 bizler içün tarihiy bir kün oldı. Alâ daa hatıramda: aqşam üstü maallemizde yaşağan bütün semetdeşler bir evge toplandıq. Vucutlarımıznı qulaqqa çevirip, radio-priyomnikni diñlemege azırlandıq. İşte, bugün aqşam saat 8-den 15 daqqa keçkende, sürgünlikte ilk olaraq, Taşkent radiosından qırımtatar yırlarından tertip etilgen kontsert berilecek. O ande ilki ezgi yañğırap başlağanda, er birimizni qaplap alğan eecannı, közlerde peyda olğan yaş damlalarınıñ sebebini şimdi añlatmaq, tarif etmek küç. Ne demek olsun ki, sürgünlikniñ 13-nci yılında tuvğan nağmelerimizni tekrar diñlemek nasip oldı! Aradan bir buçuq saat keçkende, Moskva radiosından bizim kontsert berildi. Diktor er bir yırnın rusça metnini oquy, ezginiñ manasını añlata. Er keresinde de "qırımtatar" sözüni tekrarlay. Bularnı bütün dünya eşitti ebet!

Kontsertler bitken soñ, evge qaytıp, "Üzbekiston madaniyati" gazetasına milletimiz radiodan berilgen kontsertlerni nasıl qarşılağanı, eecanları aqqında haber yazıp yolladım. O, gazetanıñ nevbetteki sanında basılıp çıqtı.

Zanıma köre, endi tuvğan edebiyatımız, ediplerimiz ve medeniy ayatımızda yüz bergen degerli bir vaqia — Özbekistan Yazıcıları birligi yanında qırımtatar edebiyatı sektsiyasınıñ teşkil etilüvi aqqında tefsilâtlıca ikâye etmege fırsat keldi. Ögünden şunı qayd etmek isteyim ki, bu aqta ne o vaqıtlarda, ne de soñundan, onıñ iştirakçileri tarafından matbuat saifelerinde bir esabat, ya da yazıcılarnıñ fikirleri basılğanını hatırlap olamayım. Yalıñız Şamil Alâdinniñ 1983 senesi çıqqan "Yüksek hızmet" kitabında şair Reşid Murad aqqında yazğan "Faal ustalıq" maqalesinde:

"...1957 senesi (doğrusı 1956 - Z. Q.) sentâbrde Özbekistan Yazıcıları ittifağında tatar edebiyatı bölügi teşkil etildi..." (s.68) dep taşlana.

Yazıqlar olsun ki, bu işte men de qabaatlım, ihmallıq yaptım. Aradan keçken aman-aman 50 yıl devamında bu vaqia aqqında iç bir yerde bir satır bile yazmadım, bir söz aytmadım. Birincide, maqtanğan kibi körünirim, diye tüşündim. Ekincide, ayatnıñ soñki devirlerinde yüz bergen qalabalıqlar, yaşayış telükeleri o vaqialarnı unuttırdı bile. Er alda, ta o devirde sürgünlikteki edebiyatımız tarihında yüz bergen (onı belki emiyetsiz, diye qıymet keskenler de tapılır, amma men öyle saymayım) müim bir teşkiliy meseleni bugün hatıramda saqlanıp qalğan levhalar esasında, ğayrıdan tiklemege areket ettim.

Söz sırası, Şamil Alâdin yuqarıda añılğan maqalesinde bir sıra ziyalılarımıznıñ, bu cümleden, şair Reşid Muradnıñ medeniyetimiz, edebiyatımız oğrunda, o çıqımsız devirde, yapqan hızmetlerine, aqlı olaraq, müsbet qıymet kese.

Müellif Özbekistanda halq yırlarımıznı toplav işine isse qoşqan arqadaşlar aqqında söz yürseterek, böyle yaza:

"...Men Reşid Muradğa menimnen beraber Bekabadğa ketmekni teklif ettim. O razı oldı. Başlanılgan ciddiy işimizni soñuna qadar eda etüvde Reşid işançlı ve ameliy yardımcı oldı... Reşid Murad bu işte ğayet müim faaliyet kösterdi yeye meni, meslekdeşini, pek sevindirdi. Halk içün faydalı iş talap etilgen vaqıtta Reşid özünin şahsiy ayatını unutıp, bütünley cemaat hızmetine berildi ve bu işni büyük samimiyetle eda etti".

Şamil Alâdin devam eterek, Reşid Muradnıñ Özbekistanda birinci bediiy kitabınız "Baar ezgileri"ne eserler toplav, redaktirlevde de büyük faaliyet köstergenini yaza:

"...Yazıcılarımıznıñ çeşit yerlerde tapılğan ve çeşit bediiy seviyeli eski eserlerini tüzetüvde ve tertipke çeküvde qıymetli, namuslı işler yaptı. Gece demedi, kündüz demedi, çalıştı.

Men şu vaqıtlarda Reşidniñ redaktorlık kabiliyetine suqlandım. Şimdi bile yaş şairlerimiznin ve ediplerimizniñ elyazmaları üzerinde uzun, tik ariflernen yazılğan tüzetüvlerni körgende, Reşidniñ qolunı deral tanıyım".

Bağışlañız, mevzudan biraz çetledim, ğaliba. Söz — Özbekistan Yazıcıları birligi yanında qırımtatar edebiyatı sektsiyasınıñ teşkil etilüvi hususında edi ebet. Moskvadan S. Yevgenovdan alğan mektübimden soñ, Reşid Murad avgust 15-te yazğan mektübinde sektsiyanıñ teşkil olunğanını bildirerek, şularnı yazdı:

"...Cuma künü birinci ameliy meseleler al etilecek. Soñ halqnı (yazıcılarnı — Z. Q.) toplap, fikirleşmege çağıracaqlar. Saña da yazarlar. Zaten, bizim meseleler boyunca müim laflar bar, lâkin daa ameliy işler yoq".

Aradan bir ay keçmeden, Reşid ağadan nevbetteki mektüpni aldım:

"Meraba, Zakir!

Sentâbr 13-ten 16-ğa qadar Yazıcılar birliginde Qırım yazıcılarının toplaşuvı olacak. Cedvelde sen de barsın. Lâkin, adresiñ iç kimsege malüm olmağanından, qarar esabınen, Vrevskiy mektebinde ders beredir belledik. Ve şu sebepten, soyuz adından o mektepniñ adına seni 3-4 künge Taşkentke yollaması içün öfitsial mektüp yazıldı. Toplaşuvğa mıtlaqa kel. Müim laflar olacak.

Samimiy selâm ile:

Reşid".

Mektüpte denilgeni kibi, qasaba merkezindeki orta mektepke barıp, Yazıcılar birliginden kelgen davet mektübini aldım. Anda aşağıdakiler yazılı edi:

— Endi bir qaç yazıcı keldi. Püşkin soqağındaki musafirhanege yerleşeceksiñ. Bu yerden çoq uzaq degil,— dedi Şamil ağa, elime adres yazılı kâğıt parçasını uzatıp. Kerçekten de, Yazıcılar birliginen onıñ arası yaqın olıp, eki büyük yol kesişken yerdeki bir qatlı binada eken. Musafirhaneniñ yuqarısından toqtamadan, tramvay, avtobus ve yengil maşinalar o taraftan bu tarafqa gece-kündüz yüreler.

Administrator qadından maña ayırılğan odanıñ anahtarını alıp, yerleşken soñ, Özbekistannıñ çeşit yerlerinden kelgen ediplerimiznen körüşmege aşıqtım. Olar bir odada toplanıp, özara subetleşip oturalar. Qapu ve pencereler açıq olğanından, laqırdıları ta sofada eşitile. Selâm berip, bosağadan içeri adım attım. Subet bölündi. Men afu sorap, er birinen el alıştım. Kimligimni bildirdim. "E-ye, Zakircan olam de!" — diye külüştiler. Böylece, tanışmağa başladıq. Doğrusını aytsam, olarnıñ bazıları evelde körmegen adamlarım degil. Yalıñız Şamil Alâdin ve Reşid Muraddan adlarını eşitken ola bilirim. Amma, özlerini tanımayım.

Biraz şaşmalağanımnı körgen ediplerimiz özlerini tanıttılar: Altañlı, Ziyadin Cavtobeli, Yusuf Bolat, Enver Selâmet...

Ebet, zenaatdaş eki adam bir yerge kelse, laqırdı mevzusı ne olacağı belli. Ya bir gruppa qırımtatar yazıcısı, onlarnen yıldan soñ, bir yerge kelse edebiyattan, yaratıcılıqtan başqa ne hususta laf ola bilir?! Subetdeşler arasında eñ yaşı olğanımdan ve edebiy yaratıcılıqta da endi birinci adımlarımnı atıp başlağanımdan, ustazlar qonuşa, men ep diñleyim. Zaten, edebiyatımıznıñ tarihınen de aytılacaq derecede tanış degilim. Men içün er şey, er bir söz yañılık, meraqlı. Qabartma olmasın, bazıda özümni qaysı alemde olğanımnı bile unutam. Ya böyle devrege ilk kere tüşken insannıñ vaziyeti başqa türlü ola bilirmi?! Böyle subetlerni, bu sımalarnı unutmak mümkünmi?! Efsanelerdeki kibi bir al!

Böyle eecanlı, unutılmaz ayat dört kün devam etti. Ep berabermiz, laqırdı — tek edebiyat, yaratıcılıq aqqında. Ustazlar arada-sırada menim özbekçe ve ana tilimizde yazğan manzumelerimni ellerine alıp oquylar. Bazı sözlerniñ, atta satırlarnıñ astına sıza, kimersiniñ qarşısına "?", kimersiniñ qarşısına da "!" alâmetini qoyalar. Bulardan "Bunı tüzeltmek, ğayrıdan işlemek, deñiştirmek kerek, bunısı güzel",— degen manalarnı añlayım. Yüregimde acayip duyğular dalğalana, eecanlanğanımdan, boğazıma bir şeyler tıqılğan kibi ola.

Taşkentte bulunuvımıznıñ, muzakere ve muşaverelerimizniñ neticesi olaraq, acele "Baar ezgileri" adlı bir kitapnı neşirge azırlamak, oña edebiyatımızda çeşit devirlerde yaratılğan eserlerden kirsetmek, ayrı yazıcılarnıñ rusça, qırımtatarca cıyıntıqlarını çıqarmak, "Üzbekiston madaniyati"niñ bir sanında qırımtatar yazıcılarınıñ eserlerinden ibaret bir saife ilân etmek qararına kelindi. Gazetağa ana tilimizden özbek tiline tercime eteceklerniñ cedveline Reşid Muradnen men de kirsetildik.

"Tatar yazıcılarınıñ edebiy eserler cıyıntığı" — "Baar ezgileri"niñ tertip eticileri olaraq Şamil Alâdin, Abdulla Dermenci ve Eşref Şemi-zade, muarriri olaraq da Yusuf Bolat tasdiqlandılar. Cıyıntıqqa eserler toplav, olarnı redaktirlev işleri bayağı vaqıtnı aldı. Niayet, 1957 senesi, ekinci cian muarebesi başlanğandan bu yana keçken on altı yıldan soñ, durğunlıq devirini başından keçirgen edebiyatımız tarihında sürgünlikte ana tilimizde birinci kitap neşir olundı.

Kitap tertip eticilerniñ "Kiriş söz"yünden ğayrı, "Nesir eserler" ve "Şiirler" degen eki büyük bölükten ibaret olıp, ondan 30 müellifniñ nesir ve nazm eserleri yer aldılar. Olar arasında menim "Yañıyer" şiirim de bar edi.

İşbu şiirimniñ "Baar ezgileri"nden yer aluvında belli şairimiz, eserlerini tekrar-tekrar oqudığım Eşref Şemi-zadeniñ, tertip eticilerden biri olaraq, hızmeti büyük olğanına zerre qadar şübem yoqtır. Çünki, o 1977 senesi neşir olunğan "Halq hızmetinde" adlı edebiy maqaleler kitabında "Yaş qalem arqadaşlarımıznıñ şiiriy yaratıcılıqları aqqında" serlevalı maqalesinde, cümleden, böyle yazdı:

"Sonki nesil yaş yazıcılarımız arasında, edebiyat saasında Özbekistanda ilk adım atqan arqadaşlarımızdan biri Zakir Qurtnezir oldı. 1956 senesinin ilk aylarında, Sovetler Birligi Kommunist partiyasınıñ XX syezdinden soñ, Yuqarı teşkilâtaarnıñ teklifinen, biz "Baar ezgileri" namınen bir edebiy cıyıntıq azırlamağa kirişken edik. Şu edebiy cıyıntıqta yaş aveskâr dostlarımızdan, yalıñız, soñki nesil şairlerimizniñ biri Zakir Qurtnezirniñ "Yañıyer" serlevalı şiiri derc etildi.

Bu yaş edebiyat aveskârınıñ öz ana tilinde yazğan teren mündericeli bu ilk manzum eserini bu yerde ketirmek. isteymiz...".

* * *

Böyle baqqanda, edebiy ceryan bir yolğa minmek üzre kibi edi. Lâkin, er birimizniñ, alelhusus, üyken nesil ediplerimizniñ qalplerinde Vatan asretligi duyğuları kettikçe alevlene. Bunı men ustazlarnen er sefer körüşip-subetleşkende, mektüpleşkende ziyade duyam.

Künlerniñ birinde muarririyetten maña mektüp keldi. O vaqıtqace gazeta saifelerinde çeşit mevzularda bayağı haber ve maqalelerim basılğanı sebebinden, hadimlerniñ çoqusı meni tanıy edi. Anda bildirilgenine köre, gazetanıñ yaqın vaqıtlarda çıqacaq sanlarından birinde qırımtatar yazıcılarınıñ eserlerinden nümüneler basılacağı bildirilip, menim bir de-bir edipniñ ikâyesini tercime etmem rica oluna. Men aman Şamil Alâdin ve Reşid Muradnen körüşip, meseleniñ temelini bildim ve Yusuf Bolatnıñ "Gül bayramı" ikâyesini özbekçege çevirmekni qararlaştırdıq.

— İkâye pek büyük degil,— dedi Reşid Murad. — Saña bir afta vaqıt yeter belleyim. Tercimeni soñundan beraber baqıp çıqarmız.

Ustaznıñ aytqanı kibi yaptım. Belgilengen künde onı Taşkentke alıp bardım. Baqıp çıqtıq, Reşid ağa bazı yerlerini redaktirledi. İkâyeniñ astına tercimanlar olaraq ekimizniñ imzamız qoyuldı. Aradan çoq keçmeden, meni muarririyetke davet ettiler: saifeni oqumaq kerek eken. Bardım. Edebiyat bölüginin hadimi gazetanıñ basmahane boyası qoqup turğan "öttiskası"nı (ilki nushasını) ögüme qoydı. "Söz — tatar yazıcılarına" degen "şapka" (umumiy serleva) altında Şamil Alâdinniñ "Edebiyatımız aqqında eki ağız söz" serlevalı yüz yetmiş satırlıq maqalesi, Eşref Şemi-zade, Seitumer Emin, Reşid Murad, Fetta Akimniñ şiirleri, Yusuf Bolatnıñ ikâyesi, Raim Tınçerov, Abdulla Dermenci, Yusuf Bolat ve Reşid Murad masa başında "Baar ezgileri" cıyıntığına kirsetilecek eserlerni muzakere etip oturğan vaqıtları tasvirlenilgen, Server Selimov çıqarğan fotoresim, yañı teşkil olunğan estrada ansamblimiz aqqında "İstidatlı kollektiv" degen haber yerleştirilgen. Şairlerimizniñ şiirlerini belli özbek şairleri İlyas Müslim ve Ahmad Babacan tercime etkenler.

Muarririyet adından berilgen "vrezka"da (izaatta) böyle denile:

"Bundam bir yıl evel Ozbekistan Yazıcıları birliginde qırımtatar edebiyatı sektsiyası teşkil etilgen edi. Bundan soñ respublikamız matbuatı saifelerinde tatar yazıcılarınıñ yañı eserleri basılıp başlandı.

Şimdiki künlerde qırımtatar yazıcıları da özbek edebiyatı ve sanatı dekadasına azırlanalar. Ozbekistan bediiy edebiyatı neşriyatı dekada munasebetinen tatar yazıcılarınıñ poeziya, proza ve drama eserlerini tatar ve rus tilinde "Baar ezgileri" adınen toplap neşir etmekte. Bunıñ kibi de, şair Reşid Murad veyazıcı Şamil Alâdinniñ ayrı cıyıntıqları neşirge azırlanıla. Gazetamıznıñ bugünki sanında qırımtatar yazıcılarınıñ özbek sonatı ve edebiyatı dekadası munasebetinen yazğan bazı şiir ve ikâyeleri basıldı".

Saife gazetanıñ 1957 senesi dekabr 4-te çıqqan sanında derc olundı. Ebet, bu — qırımtatar yazıcıları eserleriniñ, sürgünlikten soñ, toplu alda basılğan (özbek tilinde olsa da!) birinci edebiyat saifesi edi.

Lâkin, gazetanıñ "Baar ezgileri" kitabı rus tilinde de çıqacaq degen haberi "kuf" olıp çıqtı. Çünki, öyle bir cıyıntıq o yılları dünya yüzüni körmedi.
٭٭٭
1962 senesi. Sentâbr 11. Vrevskiy qasabasında mektepte ocalıq yapıp yürgen vaqıtlarım. Sabaleyin poçtalyon elime telegramma tuttırdı:
«Куртнезирову Закиру решением союза писателей вы включены в число участников семинара молодых писателей тчк Просьба 11-го прибыть открытия Расходы наш счет.
Рамз Бабаджан».
Elimde telegrammanen mektep direktorınıñ uzurına kirdim, meseleni añlattım. Evge barıp, ana tilimde, özbekçe yazğan bir deste şiirlerimni aldım da, Taşkentke yol tuttım. Ebet, bu işniñ teşebbüsçisi Şamil Alâdin olğanı belli edi. Çünki, qırımtatar edebâtı sektsiyası teşkil olunğn künden oña reislik yapa em de Yazıcılar birligi idaresinde çalışa. Bunıñ içün doğru onıñ ögüne bardım.

— Kelip çıqtıñmı? — dedi o, meni qarşılap ve acele surette añlatmağa başladı. — Seminar on kün devam etecek. Özbekistannıñ bütün vilâyetlerinden 100-den ziyade aveskâr keldi. Esasen özbekler, ruslar. Bir qaç diger milletlerden de barlar. Bizlerden — yalıñız sensiñ. Açılış merasimi Yazıcşar birliginiñ büyük zalında olacaq. Yarından janrlar boyunca sektsiyalarda meşğuliyetler başlaycaq. Bu sektsiyalarnıñ işine belli yazıcılar reberlik yapacaqlar. Bulardan ğayrı, körümli özbek, rus ediplerinen körüşüvler, subetler teşkilâtlandırılacaq. Sen bu tedbirlerniñ episinde faal iştirak et. Faydası büyük olur. Ayrı yazıcılar özleriniñ yaratıcılıq "sırları"nen paylaşacaqlar. Bunıñ kibi de, bazı aveskârlarnıñ elyazmaları muzakere etilecek. Seminarnıñ soñki künü kene büyük zalda "Bir şiir aqşamı"nda seminarda iştirak etken aveskâr şairlerniñ er biri birer şiir oquycaq. Sen de buña azırlan, şiirleriñ içinden birini seç, ana tilimizde oqursıñ...

Yaş yazıcılarnıñ böyle seminarları evel de keçirilgeninden, matbuat vastasınen, haberdar edim. Lâkin, onıñ işine şahsen qatılmaq bahtına nail olğanımdan, quvançım içime sığmay. Acayip is-duyğular sardı meni. Çünki, birincide, eserlerini yalıñız gazeta ve mecmualardan oquğan bir sıra yaşlar ve orta mektepte, institutta edebiyat tögereklerinde beraber iştirak etken qalemdeş dostlar ile körüşmek, ekincide, belli yazıcılarnıñ o ya da bu eseri üstünde nasıl çalışqanı hususındaki ikâyelerini diñlemek — men içün qıymetli bir imkân edi.

Şamil ağa tenbiyelegeni kibi, seminarnıñ işinde faal iştirak etem: sektsiyalarnıñ meşğuliyetlerinden, şiiriyet aqqındaki munaqaşalardan, yazıcılarnen olğan körüşüvlerniñ iç birinden qalmayım. Ara tapqanda, de Şamil Alâdinniñ, de Eşref Şemi-zadeniñ (o devirde Eşref ağa edebiyat ve sanat neşriyatında çalışa edi) iş yerlerine çapam, ana tilimizde ya da özbekçe yazıp, tercime etken şiirlerimni kösterem, mesleatlar alam.

Seminar men içün, aqiqaten, gürdeli, faydalı keçti, bir mektep kibi oldı. Bayağı yaş istidatlarnen tanıştım. Samarqandlı Raim Farhadiy, namanganlı eski dostlarım — Cura Rahim, Nuriddin Babahocayevlernen geceleri köz yummadan, şiir, şiiriyet aqqında subetleşe, baasleşemiz. Qısqası, edebiy alemniñ içindemiz. Şair Mirtemir, yazıcı Abdulla Qahhar kibi belli ediplernen olıp keçken subetler, sual-cevaplarnıñ degeri ve qıymetini şimdi añlatmağa acizim. Bu subetler ve körüşüvlerde zalğa adam sığmağan edi. Seminar iştirakçilerinden ğayrı, bir çok yazıcı ve şairler de bu tedbirlerde iştirak ettiler.

Böyleliknen, on künniñ nasıl keçkenini duymay qaldıq. On kün edebiyat adlı deryada yaldadıq. Bütün vaqıt yalıñız şiir, şiiriyet aqqında tüşündik, tartıştıq.

Niayet, soñki, onuncı kün. Üyleden soñ "Bir şiir aqşamı" olacaq. Epimiz belgilengen vaqıtta zaldan yerlerimizni aldıq. Seminarnıñ teşkilâtçıları sanada uzun masa başına yerleştiler. Olar arasında Şamil Alâdin de bar. Zaldakilerniñ episi ya şair, ya da nesirci. Ebet, olarğa şiir begendirmek qolay degil. Güzel oqumaga da bilmek kereksiñ.

Aveskârlar nevbetinen minberge köterile, birer şiir oquylar. Meni tekmil eecan qaplap aldı. Böyle devrede birinci kere şiir oquycam. Mesuliyetim büyükliginden ğayrı, ana tilimde oquycaq şiirimni añlar, doğru qıymet keser ekenlermi?! Böyle tüşünceler eskencesinde çekişip oturğanda, aqşamnı alıp barıcı ilân etti: "Nevbet — Zakir Qurtnezirge". Yerimden turdım. Sanağa doğru adımlayım. Lâkin, ayaqlarım menimki degil. Minberge nasıl barıp çıqqanımnı şimdi tarif ve tasvir etip olamam. Bütün vucudım eecan içerisinde edi.

Ne de ise, minberge çıqtım, maşinkada basılğan şiirni ögüme qoydım. Zalğa bir nazar bıraqtım, amma, bir kimseni körmegen kibim. Tamağımnı qırdım, bir de yutqunıp aldım ve özümni dedil tutmağa areket etip, oqumağa başladım: "Qurucı ve şair"...

Bundan soñ daa bir sıra aveskârlar şiir oqudılar.

Şiiriyet aqşamına, bunıñnen beraber, seminarğa yekün çekildi. Ustazlar aveskârlarğa icadiy işlerivde muvafaqiyetler tilediler. Men Şamil Alâdinniñ yanına bardım. O, eecanlanğanımnı duyıp, tınçlandırmağa areket etti:

— Güzel şiir, yahşı oqudıñ,— dedi. — Zal begendi, samimiy elçırptılar.

Menim böyle müim ve faydalı tedbirde iştirak etüvime sebepçi olğan Şamil Alâdinge samimiy minnetdarlığımnı bildirip, sağlıklaşır ekenim, o:

—Âz, kadâm, yaz. Çoqça yaz,— diye ozğardı meni.

Ustazlarnen birinci körüşüvlerimden soñ on yıldan ziyade vaqıt keçti. Bu arada özenlerden nice suvlar aqtı, ayatta da çeşit yañılıqlar yüz berdi. Yazıcılarımız yaratıcılıqnen bayağı faal oğraşıp başladılar. 1957 senesi mayıs 1-den ana tilimizde çıqıp başlağan "Lenin bayrağı" gazetası epimiz içün bir icat meydanına, mektebine çevirildi. Men kibi aveskârlarnıñ eserleri sıq-sıq basılıp başladı, sıralarımız arttı. Eñ müimi — ustazlarımıznıñ yañı-yañı eserlerini gazeta vastasınen oqumağa, yaratıcılıq sırlarını ögrenmege imkân doğdı...

Edebiyat sektsiyamıznıñ toplaşuvlarına Şamil Alâdin meni de davet ete. Bu sebepten, tuvğan edebiyatımıznıñ vaziyetinden belli bir derece haberdar olam, Şamil ağa çeşit vazifeler bere, olarnı becerem.

Sektsiyanıñ 1967 senesi olıp keçken bir toplaşuvında qırımtatar edebiyatı aqşamını keçirmege qarar berildi. Bu aqta yazıcılarımızğa haber etildi. Mahsus renkli afişa çıqarıldı. (Afişanın nushası nevbetteki saifede basıldı).

Belgilenilgen vaqıtta epimiz — yazıcılar, şiiriyet mühlisleri Taşkentniñ Hadiça Sulaymanova soqağındaki 29-ncı binada yerleşken Edebiyatçılar evine toplandıq. Eger yañılmasam, Taşkentte bizim tilimizde böyle edebiyat aqşamı ilk kere keçirildi ğaliba, zalda oturmağa yer yoq edi. Çok semetdeşlerimiz atta ayaq üstünde qaldılar.

Edebiyat aqşamı pek meraqlı, mündericeli keçti. Onı Şamil Alâdin alıp bardı. Ustazlar şiir oquğan minberge olarnıñ şegirtleri de köterildiler. Nevbetinen Şamil ağa mañada söz berdi, adımnı ilân etti. Lâkin, ne içündir bilmem, afişadaki yañlışnı tekrarladı.

Minberge çıqıp, aşağıdaki şiirni oqudım:
TAMÇI

Böyle baqsañ,

Bir tamçı —

Ne degen söz?

Qay bir vaqıt

Esamesi

Siñe kete —

Qalmay iz.

Lâkin tamçı

Eksik olsa —

Göl tolmay.

Minberden tüşip, kelip yerime oturğan soñ, Şamil Alâdinge, adımnı doğru ilân etmegenine, afişada da yañlış yazılğanına "itiraz" bildirerek, qısqa yazı yazıp uzattım. Birazdan o maña böyle yazılı cevap berdi:

"Zakir kadâm!

Men adıñnı aytqanda şaşmaladım. Ayıp etme! Bir rica: Bu aqşam akqında "Medeniyet"ke bir otçöt yazacaq ekensiñ. Asqad ayttı".

Şiiriyet aqşamında bir sıra özbek ediplerinen beraber, "Üzbekiston madaniyati" gazetasınıñ baş muarriri, belli yazıcı Asqad Muhtar da iştirak etken edi. Bu sebepten, o aqşam aqqında bir esabat yazmamnı sorağan. Men ricanı büyük isteknen yerine ketirdim. Haber gazetanıñ nevbetteki sanında basılıp çıqtı.

Bu aqşam, aqiqaten, qırımtatar edebiyatınıñ bayramına çevirildi, edebiyatımıznıñ, sürgünlitkte olğanına baqmadan, durğunlıqtan soñ yuqudan uyanıp, canlanmağa başlağanını açıq-aydın numayış etti.

* * *

Ebet, Yazıcılar birliginde çalışqanı, edebiyatımız sektsiyasına reislik yapqanı sebebinden, icadiy faaliyet saasında Şamil Alâdinnen sıq-sıq körüşmege sıra kele edi. Ğafur Ğulam adına edebiyat ve sanat neşriyatında qırımtatar edebiyatı bölügi açılğan soñ, diger qalemdeş dostlarımda olğanı kibi, mende de, şiirlerimni toplap, bir kitapçıq neşir ettirmek niyeti doğdı. Amma, o devirlerde kitap neşiri saasında bugünki serbestlik qayda deysiz?! Çıqacaq kitap, evelâ planğa kirsetilmesi, bunıñ içün de, Yazıcılar birliginden tevsiyename, eki-üç yazıcıdan da elyazma aqqında taqriz yazdırıp alınması mıtlaqa şart edi. Men de areketke kiriştim. Begengen şiirlerimni toplap, bir papqağa qoydım ve onı qoltıqlap, doğru Şamil Alâdinniñ uzurına bardım. Al-eval soraşıp, biraz subetleşken soñ, kelüvimniñ maqsadını aytıp, papkanı oña uzattım. Şamil ağa papkanı açtı, şiirlerni birer-birer baqıp çıqtı. Soñra papkanıñ yiplerini bağlar eken, maña ciddiy tavurnen:

Men içün böyle tenbiye ve nasiatlar eşitmek ne qadar ağırlığını yahşı añlayım, amma ne çare, çalışqan işim, rayon gazetasındaki faaliyetim ana tilimiznen, icadiy işnen daimiy surette, temelli oğraşmağa imkân bermey. Ondan soñki yıllarda da gazetağa muarrirlik yapmaq qolay olmadı — gece-kündüz iş başındasıñ, de toplaşuv, de konferentsiya. Episinde iştirak etmege borcluyım. Çünki, olar aqqında gazetada mıtlaqa esabat basılması şart. Bularnıñ episine vaqıt kerek. Er ne ise de, areket etem, çapam-çapqalayım. Ara tapqanda, elime qalem alıp, qalbimni dalğalandırğan duyğularımnı kâğıt betine tökem...

Laqırdımız kitap neşiri aqqında edi ebet. Şamil ağa elyazmalarımnıñ neşrine tevsiye yazıp bergen soñ, neşriyat bölüginde iş kene çanalamağa başladı. Andan-mından eşitken haberlerime köre, şiirlerimni daa bir aveskârnıñ şiirlerine qoşıp, bir kitap alında neşir etmege qarar bergen emişler. Lâkin, ne içündir bilmem, buña men razı olmayım, öz kitapçığımnı ayrı olaraq körmege isteyim.

Çare qalmadı, vaziyetni Şamil Alâdinge bildirdim. O, bu meseleni yuqarı partiya teşkilâtlarınen çezmek kerekligini ayttı. Qısqası, merkeziy komitet medeniyet bölüginiñ müdiri M. Şermuhamedovğa yalvarmağa sıra tüşti. Bundan soñ, mesele çezildi ve "Fidanlar" adlı birinci şiirler kitapçığım 1969 senesi dünya yüzü kördi.

Taqdir öyle eken, kel zaman-ket zaman, 1982 senesiniñ fevralinden bivasta Şamil Alâdinnen bevaber çalışmağa qısmet oldı. O devirde ustaz "İıldız" mecmuasınıñ baş muarriri edi. Meni oña muavin tayin ettiler. Doğrusı, ustaz-şegirtlik munasebetlerinen, bir müessisede o insanğa yardımcı vazifesinde çalışmaqnıñ farqı ve mesuliyeti bam-başqa olğanını pek yahşı añlasam da, men iş faaliyetimdeki bu deñişüvden memnün edim. İleride ögüme çeşit qıyınlıqlar çıqacağına közüm yetken ise de, böyle ustaznıñ reberliginde çalışmaqnı, eñ müimi, tuvğan edebiyatımızğa hızmet etmekni er şeyden üstün kördim.

Öyle olıp çıqtı ki, men mecmuağa işke kelgenden bir qaç ay keçken soñ, Özbekistan Yazıcıları birligi Şamil Alâdinniñ 70 yıllıq yubileyini keçirmek aqqında qarar qabul etti. Bu qarar mücibi, yubiley komissiyası tizilip, onıñ erkânı tasdiqlandı. "Güliston" mecmuasınıñ baş muarriri yazıcı Mirmuhsin komissiyağa reys, men de kâtibi olaraq tayinlendik. İşlerim bayağı çoqlaştı: em "Yıldız"nıñ yañı sanlarını azırlamağa isse qoşmaq, em de yubiley tedariginde iştirak etmek kerekim. Ne yapacaqsıñ, er şeyni becermek kerek. Bu sebepten, de o yaqqa, de bu yaqka çapam. Bazı meselelerde yubilâr incerse, kimerde de Mirmuhsin "tonunı ters kiye". Ekisiniñ tabiatı bir-biriniñkinden pek farqlı degil. Men olarnıñ aralarını uzlaştırmağa, ekisiniñ "suvını tapmağa" çareler qıdıram. Buña kâde irişken kibi olam, kâde de eki tarafnıñ tazirini eşitem. Lâkin, qızışmayım. Basıqlıqnen iş körem, ep meselelerni yatığınen añlatmaq, çezmek yolunı tutam.

Yubiley Taşkentniñ dülber binalarından biri — "Bahor" kontsert zalında keçirildi. Yazıcılar, edebiyat mühlisleri sözge çıqıp, Şamil Alâdinniñ ayatı ve eserleri aqqında samimiy sözler ayttı, yubilârnı hayırladı, ediyeler bağışladılar.

Yazıcınıñ yubileyi munasebetinen, Özbekistan televideniyesiniñ birinci kanalından Şamil Alâdinniñ ayatı ve yaratıcılığına bağışlanğan kösterüv teşkilâtlandırıldı. Programmanı alıp barmaq maña avale olundı. Şamil ağa, ne sebeptendir, kösterüvde şahsen iştirak etmege razı olmadı. Kösterüvge şair Turab Tula ve yazıcınıñ şegirtlerinden biri, Ğafur Ğulam adına Edebiyat ve sanat neşriyatı qırımtatar bölüginiñ hadimi yazıcı Üriye Edemovanı davet ettim. Şamil ağanıñ evinden, ekrandan köstermek içün, bir talay resimler, kitaplar aldıq.

Kösterüvni yazıcınıñ ayatı ve yaratıcılığı aqqında qısqa ikâye ile başlap, onıñ şiirlerini em ana tilimizde, em de özbekçe oqudım. Turab Tula ve Üriye Edemova onıñ yaratıcılığı, muarrirlik faaliyeti aqqında ikâye ettiler. Kösterüvden soñ, Üriyenen beraber Şamil ağanıñ evine bardıq. Programmanı bütün qoranta azaları seyir etken, begengenler. Qapudan kirgenimiznen, Fatma apte bizlerni "qıtıqlamaq" maqsadında:

— Özbekçe tamam bülbül kibi ötesiñiz ya! — dedi de, ögümizge qave ketirip qoydı.

— İnşallah, Vatanımızğa qaytsaq, andaki yubileylerinde ana tilimizde ötermiz,— dedim men. Er kes:

— Allah nasip etsin! — dedi.

Taqdirge inanmamaq mümkün degil. 1992 senesi, iyül 12-de, Şamil Alâdin daa Taşkentte ekende, onıñ şegirtleri — men ve Üriye yazıcınıñ 80 yıllığı munasebetinen, tekrar teleekranğa çıqtıq. Bu keresinde — Qırımda! Vademizge köre, yazıcı aqqında teleseyircilerge ana tilimizde ikâye ettik. Yazıq ki, Şamil ağa bu kösterüvni seyir etip olamadı. O, Qırımğa bir qaç yıldan soñ köçüp keldi ve 84 yaşında aziz topraqta defn olundı.

Bu yerde şunı ayrıca qayd etmege isteyim ki, Şamil ağa ile "Yıldız"da beraber çalışqan vaqtımda o maña em ayatımda, em de edebiy faaliyetimde aqiqiy babalıq yaptı. Ustazdan tilimizniñ inceliklerini ögrendim, eser üzerinde çalışuv alışqanlığını elde ettim.

1984 senesi qalemimni nesirde sınap baqmağa niyet ettim. Özümniñ ayatımnen bağlı "Sağ oluñız, adamlar!" adlı povest Qırımda, yazıcılarnıñ Köktebeldeki yaratıcılıq evinde yazıldı. Taşkentke qaytqanımnen, maşinkalatıp, Şamil ağanıñ fikrini almaq maqsadında, oña oqumağa berdim. Künlerniñ birinde, povestniñ taqdirini bilmek içün, odasına kirdim. Baqsam, oqumağa devam ete, endi yarısından keçken. Bir şey demeden, başqa meseleler aqqında biraz subetleşip çıqtım. Duyğanıma köre, eserni basuvğa azırlay. Eger begenmegen olsa, öyle ciddiy tüzetip oturmaz, qusurlarını aytıp, özüme qaytarır edi. Asılında Şamil ağağa bir de-bir eserni begendirmek pek küç edi.

Biraz vaqıttan soñ, Şamil ağa meni uzurına çağırıp:

— Povestiñni baqıp çıqtım, bazı yerlerine qalem toqundırdım. Maşinkalatıp, cıymağa ber. Kelecek seneniñ birinci sanına qoyarmız,— dedi.

Eser aqqında özüme bir şey demedi. Lâkin, hadimlerden kimgedir:

— Zakir yahtı bir iş yapqanını özü de duymağandır,— dep taşlağan.

Povest 1985 senesi mecmuanıñ 1-nci sanında basılıp çıqtı. Ustaznıñ şu bir sözüni eşitmek men içün büyük bahşış edi. O, menim yañı mevzularnı qalemge aluvıma sebepçi oldı, ilhamlandırdı. Şamil Alâdinniñ qalemi toqunğan o elyazmamnı alâ daa saqlayım, vaqtı-vaqtınen qıymetli qaydlarına köz taşlayım...

* * *

Yazılarım bazı hatırlavlardan ibaret olıp çıqtı. Çünki, bu yerdeki yazılarımdan maqsat — ustazlarnıñ ayat ve faaliyetleri aqqında tolu ve tam bir ikâye yaratmaq degil edi. Allah nasip etse, ömür, sağlıq berse, olar aqqında ileride yazılacaq şeyler daa dünya qadar. Adlarını añıp, hatırlap keçken ustazlarımnıñ episi baqiy dünyadalar. Olarnı Allah rahmet eylesin!