Ana səhifə

GezegeniMİz dünya


Yüklə 70 Kb.
tarix25.06.2016
ölçüsü70 Kb.
GEZEGENİMİZ DÜNYA

DÜNYAMIZIN ŞEKLİ NASILDIR?

---Dünya yuvarlaktır.Kuzey ve güney kutuplarından biraz basık bir küre şeklin-

Dedir.Dünyanın bu şekline GEOİD adı verilir.

---Eskiden insanlar Dünya’nın düz bir şekilde olduğuna inanırlardı.Bilim adamları Dünya’nın yuvarlak olduğunu söylediler.Ama dinsel kesim buna inanmak istemedi-

ler ve bilim adamlarını cezalandırdılar.

ATATÜRK Dünya’da her şey için,maddiyat için,muvaffakiyat için en hakiki mürşit ilimdir,fendir’özdeyişiyle bilime verdiği önemi göstermiştir.



ULUĞ BEY,15.YÜZYILDA Türkistan’da yaşamış bir bilgindir.Gökyüzünü araştırmak için kurduğu gözlem evi sayesinde birçok yıldızın yerini belirlemiştir.

GALİLEO GALİLEİ,17.Yüzyılda yaşamış Avrupalı bir bilgindir.Uluğ Bey’in çalışmalarından yararlanmıştır.Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve kendi çevresinde

Döndüğünü söylemiş ve kanıtlamıştır.Ancak din adamları ve Avrupalı halk buna inanmamışlar ve Galileo’yu cezalandırmışlardır.

MACELLAN,bundan 500 yıl önce İspanya’dan gemilerle hep batıya doğru yola çıkmış Pasifik Okyanu’sunu(Durgun Sular)aşmış.Yolda ölmüştür ancak arkadaşları yola devam etmişler ve devamlı batıya giderek yine İspanya’ya gelerek Dünya’nın

Yuvarlak olduğunu ispat etmişlerdir.

---Bugün uydudan çekilen fotoğraflar hiç kuşkuya yer vermeyecek şekilde Dünya’nın yuvarlaklığını gözler önüne sermektedir.Aynı şekilde uçaklar dünyayı dolaşarak çıktıkları yere gelmektedirler.Yine Ay tutulması sırasında Dünya’ın

Gölgesi Ay yüzeyine düşen gölgesi yuvarlaktır.

--Kıyıdan uzaklaşan geminin önce gövdesi sonra bacası ve dumanı yok olur.Tüm bunlar Dünya’nın yuvarlak olduğunun açık göstergesidir.

---Evrendeki bütün gök cisimlerinin şekli küre biçimindedir.

Macellan Hangi Yolu İzlemiştir?
---Yanıtı konu anlatımının sonunda ek bilgiler kısmındadır.
Ekvator:Dünya’yı iki eşit parçaya ayırdığı varsayılan çizgiye EKVATOR denir.

Dünya ekvatorda hafifçe şişkin,kutuplarda ise hafif basıktır.

Yarım Küreler:Ekvatorun kuzeyinde kalan yarım küreye kuzey yarım küre ,güneyinde kalan kısmına ise güney yarım küre denir.

---Dünyamızın ¾’ü sularala(%75),1/4’ü karalarla(%25) kaplıdır.

KITALAR:Asya,Avrupa,Amerika,Afrika,Antartika,Avusturalya(Okyanusya)

OKYANUSLAR:Atlas Okyanusu,Hint Okyanusu,Büyük Okyanus

---Türkiye Kuzey Yarım Kürede Asya ve Avrupa Kıtaları üzerinde yer alır.Avrupadaki topraklarımıza Trakya,Rumeli,Asyadaki topraklarımıza ise

Anadolu adı verilir.

DÜNYAMIZIN GÖZLEMLENEBİLİR KATMANLARI NELERDİR?

1-Hava Küre

2-Su Küre

3-Taş Küre(Yer Kabuğu)

4-Ateş Küre

5-Ağır Küre(Çekirdek)

YER KABUĞU—Gözlemlenebilir--

---Üzerine bastığımız,üzerinde yaşadığımız ve bütün Dünya’yı elmanın

kabuğu gibi saran tabakaya yer kabuğu adı verilir.

--Kalınlığı 6-70 km arasında değişir.

--Katmanlar içinde en ince olanıdır.Hafiftir.

--Farklı büyüklükte ve kalınlıkta çeşitli levhaların (kayaçlar)yan yana veya üst üste gelmesiyle oluşur.Bu levhaların çatlaması,kırılması,birbirine çarpması sonucu depremler oluşur.

--Taş küre ,ateş küre üzerinde yüzer durumdadır.

--Okyanus dipleri en ince kısmıdır.

--Derinlere inildikçe levhalar kalınlaşır.

--Yüzeyi engebelidir.(Dağlar,ovalar,vadiler.çukurluklar vb)

--Yanardağlardan çıkan lavlar,yer altından çıkan sıcak sular ve yerin derinliklerine inildikçe sıcaklığın artması Dünyanın iç kısımlarının sıcak olduğunu gösterir.

HAVA KÜRE—Gözlemlenebilir--

--Dünyamızın en dışında kalan ve dünyamızı saran ATMOSFER denilen tabakadır.

--Havanın içinde %78 azot,%21 oksijen,% 1 diğer gazlar(Su buharı,karbondioksit)BULUNUR.Bu oran deniz kıyısındaki oranlardır.

Yükseklere çıkıldıkça hava seyrelir oksijen azalır.

--Atmosferin 12 km lik bölümünde yaşam vardır.12 km den sonra bizi güneşin zararlı ışıklarından koruyan OZON tabakası bulunur.

--Yağmur,rüzgar,kar gibi hava olayları atmosferin bu 11-12 km lik kısmında oluşur.

--Atmosferin kalınlığı yaklaşık 100 km dir.

--Hava küre uzay boşluğunun başladığı yerde son bulur.

--Hava olaylarından en çok etkilenen meslekler pilot,denizci,balıkçı,çift-

Çi,şoför gibi mesleklerdir.

SU KÜRE—Gözlemlenebilir—

--Okyanuslar,denizler,göller,akarsular,yer altı suları,havadaki su buharı

Su küreyi oluşturur.

--Yağmur,kar,dolu,sis,çiy,kırağı yağış şekilleridir.(yağış)

--Su yer yüzü ile atmosfer arasında sürekli gider gelir(su döngüsü)

--En çok yer kaplayan katmandır.

--Okyanuslar su kürede en çok yer kaplayan sulardır.

--Okyanuslar ve denizler tuzludur.

--Balık,midye,sünger gibi canlılar suda yaşar.

ATEŞ KÜRE—Gözlemlenemeyen—

--Taş küre ile ateş küre arasında kalan katmandır.

--Çok sıcaktır.Bu yüzden içindeki madenler erimiş ve akışkan haldedir ve akışkandır.Buna MAĞMA denir.

--Mağmanın yanardağlardan yer yüzüne çıkan kısmına LAV denir.

--Kalınlığı 2900km civarındadır.Sıcaklığı ise 1000-4000 derce arasındadır.

--Yanardağlardan yer yüzüne çıkan lavlar ateş küreden çıkar.

AĞIR KÜRE—Gözlemlenemeyen—

--Yer kürenin en içte kalan kısmıdır.Bu yüzden çekirdek de denir.

--Yapısında demir ve nikel gibi ağır madenler bulunur.

--Sıcaklığı 5000-6000 derece civarındadır.

--Kalınlığı en fazla olan katmandır.Dünya çapının yarısı kadardır.

--Dev bir mıknatıs gibidir.

YER KABUĞUNDA NELER VAR

1-Madenler:Altın,gümüş,elmas,akik gibi madenlerden yüzük,küpe,kolye,gibi takılar yapılır.

--Ekonomik değeri olan taş ve minerallere maden denir.

--Bilgisayar yapımunda da altın kullanılır.Türksat gibi uyduların yapımında altın ve krom ,çelik gibi madenler kullanılır.Çelik ayrıca uçak otomobil yapımında da kullanlılır.

--Madenler farklı alanlarda kullanılır.

--Türkiye’de MTA (Maden Teknik Arama) maden araması yapan bir kuruluştur.

2-Kayaçlar:Mağma yer yüzüne çıkarak ya da yer kabuğu içerisinde soğuyarak kayaçları oluşturur.Minerallerden ya da önceden oluşan kaya parçalarından oluşur.

--Kayaçlardan daha küçük taş kütlelerine kaya denir.Küçük kaya parçalarına taş denir.Taştan küçük olanlara çakıl,çakıldan küçük olanlara ise kum denir.

3-Mineral:Taşları oluşturan küçük parçacıklara mineral denir.Taşların rengi,biçimi ve sertliği minerallere bağlıdır.

--Birden fazla mineral bulunan taşların rengi birden fazla olur.

--Tuz her gün yükettiğimiz bir mineraldir.

4-Toprak:

a)Toprak Nasıl Oluşur?

--Toprak uzun yıllarda kayaların parçalanması ve bitki ve hayvan kalıntıları ile oluşur.

--Toprağın rengini toprağı oluşturan kayaçlar belirler(kayaçları da mineraller)

Kayaçlar Nasıl Parçalanır?

--Bitki kökleri kayaçlardaki çatlakları genişleterek,

--Yağan yağmur kayaçlardaki yumuşak kısımları çözerek,

--Gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı,(donma,ganişleme ve ufalanma)

--Rüzgarın etkisi,insanların ,yol,tünel vb çalışmaları,

--Deniz dalgaları.akarsuların etkisi,

--Bir avuç toprak binlerce yılda oluşur.İnsanların,bitkilerin,hayvanların yaşaması,besin bulması toprağa bağlıdır.Bu yüzden toprak çok değerlidir.

--

Toprakta Neler Var?

--Topğrakta kaya parçaları,bitki ve hayvan artıkları vardır.Ancak asıl ana maddesi kayaçlardır.

--Toprakta derinlere indikçe nem ile karşılaşırız.Çünkü toprakta su da vardır.

--En kuru toprağı ısıttığımızda toprağın hacmi azalır.Çünkü içindeki su buharlaşmıştır.

--Bir kaba toprak koyup da su ilave edersek su içinde kabarcıklar oluşur.Bu bize toprakta hava olduğunu gösterir.Topraktaki hava aynı zamanda bitki köklerinin toprakta rahatça ilerlemesini sağlar.Hava toprakta solucan,fare,karınca gibi hayvanların açtıkları deliklerden girer.Solucanlar yağmur yağınca yer yüzüne çıkarlar.Çünkü toprağa su girince havasız kalmışlardır.

--Toprakta ayrıca çok küçük canlılar bulumur.(Bakteriler gibi)

--Yaprak bitki ve hayvan kalıntılarının bol miktarda bulunduğu toprak çeşitine

Humuslu toprak denir.En verimli topraktır.

--Kireç miktarı fazla olan toprağa kireçli,kili fazla olan toprağa killi,kumu fazla

Olan toprağa da kumlu toprak denir.

EREZYON

Erozyon Nedir?

--Toprağın su ve rüzgarla denizlere,göllere ve başka ortamlara taşınmasına erozyon denir.

Erozyon Nasıl Meydana Gelir?

1-Yağmur damlalarının toprakta çukurluklar oluşturup

Biriken suların toprağı ırmaklara ve oradan da denizlere taşımasıyla.Sel suları ve akarsuların bulanık akması içinde toprak olduğunun göstergesidir.

2-Rüzgarın kuru ve bitki örtüsü olmayan alanlardan toprağı taşımasıyla oluşur.

NOT:Toprak binlerce yılda oluşur ama erozyona uğrayınca o yerde çölleşme,kıtlık, ve açlık başlar.

Erozyonu Nasıl Önleriz?

---Erozyonun önlenmesi için toprağın her türlü bitki örtüsüyle(kısa veya uzun boylu otlar,ağaç ve ormanla kaplı olması gerekir.

1-Toprağa erozyonu önleyen bitkiler dikilmesi,

2-Eğimli alanlar eğime dik olarak sürülmeli,

3-Eğimli arazilere teraslama yapılmalı,

4-Akarsuların hızlarını kesici baraj ve bentler yapmalı,Ormanlık alanlar genişletilmeli, 5-Hava,su ve toprak kirliliğine neden olan etkenler ortadan kaldırılmalı,Tarım bilinçli yapılmalı aşırı ilaç ve gübrelemeden kaçınılmalı,

--Erozyon bazı yeryüzü şekillerinioluşturur.(Vadiler,ova-

lar gibi)

--TEMA(Türkiye Erozyonla Mücadele,Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı)yurdumuzun çöl olmaması için çalışmaktadır.

Toprak Kirliliği

--Zararlı maddelerin(atık) toprağa karışması sonucu toprak kirliliği oluşur.

1-Tarımda daha çok ürün almak için kullanılan gübreler,

2-Zararlı böceklerin bitkilere zarar vermemesi için kullanılan zirai ilaçlar,

3-Toprağa atılan atıklar(pil,naylon,pilastik,kömür ve fabrikadan bırakılan kimyasal maddeler)

4-Çevre kirliliği toprak kirliliğinin nedenleridir.

---Toprak kirliliğini önlemek için bu yapılanların ortadan kaldırılması gerekmektedir.Pillerin biten değil yeniden şarj edilmesi gibi çözümler pil atığının önüne geçer.

--Bitkisel ve hayvansal maddeler gözle görülemeyecek kadar küçük canlılar tarafından parçalanarak faydalı hale dönüştürülerek toprağa karışırlar.Ancak pil,plastik,deterjan,kömür,petrol artıkları gibi maddeler

İçin bu mümkün değildir.Bu maddeler çevre kirliliği oluş-

tururlar.

Atık:Çevre kirliliğine sebeb oplan maddelere atık denir.

Hava Kirliliği

1-Soba,kaloriferve fabrikalarda kullanılan kömür ve fuel-oil gibi maddeler,

2-Fabrika bacalarından çıkan zehirli atıklar,

3-Araba egzozlarından çıkan gazlar neden olurlar,

Önlemi:

1-Çok duman çıkaran yakıtlar kullanılmamalı,

2-Arabalara çevreye zarar vermeyen yakıtlar konulmalı,

3-Rüzgar ve güneş enerjisi kullanılmalı,

4-Fabrika bacalarına filtre takılmalı,

Bazı Zehirli Gazlar:

Karbondioksit :Soba bacalarından ve insanlar ile hayvanların nefesinden çıkar.Zehirleyicidir.

Kükürtdioksit :Enerji santralleri ve sanayi tesislerinin

bacalarından çıkar.Gözleri sulandırır,burnu akıtır,akci-

ğerleri tahrip eder,havayı dumanlı yapar,demiri,çeliği eritir.

Karbonmonoksit :Taşıtların egzozlarından çıkar,başağ-

rısı,kafa bulantısı yapar.

Kurşun :Havayı,suyu ve yiyecekleri kirletir.Ba-

zı boyalarda bulunur.Çocuklara ve balıklara zarar verir.

Ozon :Kendi halinde görünmez ama diğer gazlarla birleşerek duman yapar ve havayı solumak zorlaşır.

Azot dioksit :Sarı-kahverengi bir renktedir.Arabalardan,elektrik üreten sanayi tesislerin-

Den, çıkarak havayı kahverengi ve dumanlı yapar.Akci-

ğerlere,bitkilere ve metallere zarar verir.

Toz Parçacıkları :Havada bulunur ve zararlı maddeleri akciğerlerimize taşır.

--Hava kirliliği en çok yaşlıları ve çocukları etkiler.Öncelikle solunum organlarımıza zarar verir.

Su Kirliliği

1-Su kaynaklarına bırakılan atıklar,

2-Evlerden ve fabrikalardan deniz,göl ve akarsulara bırakılan atıklar

--Su kirliliğini önlemek için sulara bırakılan atıklara süzgeçler takılmalı,

--Pis sular arıtma tesisleri kurarak temizlenmelidir.Sulara karışan lağım kolera,tifo,dizanteri gibi hastalıklar yapar.

Uyduların Çevreyi Koruma Katkısı

1-Çevreyi kirleten etkenlerin belirlenmesinde,

2-Yer yüzündeki kirlenmenin boyutlarını öğrenmemizde,

3-Yer yüzündeki değişimlerin ve yeni oluşumların bilinmesinde,

4-Maden alanlarının tesbit edilmesinde,

5-Orman yangınlarını erken öğrenmemizde katkıları vardır.

EK BİLGİLER

Yer Yüzünü Değiştiren Etmenler

1-Rüzgar 2-Akarsular 3-Volkanlar 4-Depremler

5-Buzullar 6-İnsanlar 7-Okyanus ve denizler 8-Isı değişimi

Yörünge Nedir?

--Dünya’nın güneş etrafında dönerken izlediği yola denir.

--Dünya Güneş’e uzaklık bakımından üçüncü sıradadır.

--Çevre kirliliği durumunda toprak,su ve havadan örnekler alıp inceleyen meslek çevre teknisyenliğidir.

--Kömür işlenmeden doğal olarak kullanılan bir madendir.

TEKNİK ALANDAKİ GELİŞMELER :


Barut :Barut ilk kez Çinliler tarafından kullanıldı.Avrupalılar haçlı seferleri sırasında Türkler ve Müslümanlardan öğrenip geliştirdiler..
       b) Feodalite(derebeylik) rejimi yıkılarak yerine güçlü merkezi krallıklar kuruldu.
Pusula : Yön belirlemeye yarayan pusulayı ilk kez Çinliler buldu.Avrupalılar pusulayı haçlı seferleri ile Müslümanlardan öğrendiler.
Kağıt ve Matbaa : Eski çağlardan beri Çin ve Mısır’da kağıt yapımı biliniyordu.751 yılındaki Talas    savaşından sonra Müslümanlar Çinlilerden ;haçlı seferlerinden sonrada Avrupalılar Müslümanlardan kağıt yapımını öğrendiler.Kağıdın kullanılmasıyla birlikte ilkel bir şekilde Çinliler ve Uygur Türklerince kullanılan matbaa,1450’de Alman Jean Gutenberg(Jan Gutenberg) tarafından geliştirildi

BİLİM ALANINDAKİ GELİŞMELER :


Avrupa’da XII.yüzyıldan sonra büyük tıp bilgini İbn-i Sina’nın eserleri Latince’ye çevrilip üniversitelerde okutuldu.Bu Avrupa’da tıp alanındaki ilgiyi artırdı.    William Harvey(Vilyım Harvi)kan dolaşımını buldu.Böylece modern cerrahinin temelleri atıldı.Çiçek ve Tifo gibi hastalıkların tanımı yapıldı.
    Astronomide Galileo(galile),teleskopu buldu.Bilginin deney ve gözleme dayandığını ortaya koydu.Galile’nin düşünceleri skolastik düşünceyle çatıştığı için engizisyon mahkemelerinde yargılandı.
    Copernicus(kopernik) Dünyanın güneş etrafında döndüğünü ileri sürdü.
    Newton(nivtın) yerçekimi kanununu buldu.
    Kepler ,gezegenlerin güneşin etrafında elips şeklinde bir yörünge izlediğini ortaya koydu.

MACELLAN
10 Ağustos 1519 tarihinde, Macellan İspanya'nın Sevil limanından beş gemi ve 300 kişiyle denize açıldı. Gemiler küçüktü. İspanyol mürettebat,bir Portekizlinin komutası altında olmaktan hoşnut değildi. Bunun için, yolculuk hayli güç şartlar altında devam etti. Mürettebat hoşnutsuzluğunu sık sık açığa vurmaktan çekinmiyor,işi baş kaldırmaya kadar götürüyordu.

1520 yılının Ekim ayında,gemiler Güney Amerika kıyılarından aşağılara inerek şimdiki adıyla "Macellan Boğazı" na girdiler. 22 günlük bir yolculuktan sonra,boğazın öbür çıkışındaki okyanusa ulaştılar. Macellan,burada sular Atlas Okyanusu'na oranla daha sakin olduğu için,bu okyanusa "sakin" anlamına "Pasifik" adını verdi.

Boğaz'a girmeden önce bir fırtına esnasında gemilerden biri batmış,ikinci bir gemi de gecenin karanlığından yararlanarak gizlice kaçmıştı.Macellan'ın gemileri Pasifik Okyanusu'nda yaklaşık olarak 4 ay yol aldılar. Yiyecek tükenmeğe yüztutmuştu. Tayfaların çoğu hastaydı. Sonunda okyanustaki küçük adalardan birini gördükleri zaman, gemileri bir bayram havası kapladı. Bugünkü adıyla Mariana Adaları'na gelmişlerdi. Burada karaya çıkılıp yiyecek ve su ikmali yapıldı. Sonra tekrar yola çıktılar. Yolculuğun başlangıcından 1 yıl zaman geçmişti ki Filipin adaları'na vardılar.

Maeellan ve adamları Filipinler'de aylarca kaldılar.Adalar arası gezintiler yaparak baharat ve altın toplamağa çalıştılar. Yerlilerle iyi geçinmeğe çalışmasına rağmen, bir kabile başkanına yardım için onun düşmanlarıyla çarpışmak zorunda kaldı ve bu çarpışmada yaralandı. Ertesi gün, 27 Nisan 1521 tarihinde de hayata gözlerini kapadı.

Filipinler'den iki gemiyle ayrılan Macellan'ın adamları, bugünkü Endonezya adalarına ulaştıkları zaman 50 kişi kalmışlardı. Gemilerden birini de yolda terkettiler. Endonezya adalarında,batıdan buralara gelmiş olan Portekizliler'le karşılaştıkları zaman, dünyanın yuvarlak olduğu kesinlikle anlaşılmıştı.

1522 yılının Eylül ayında Portekiz'e döndüklerinde, sadece bir gemiye sığışmış 31 kişiydiler.

HAZIRLAYAN


Nejat YÜCEL
Nejdetyucel48@hotmail.com


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət