Ana səhifə

Fizika kafedrasi


Yüklə 1.66 Mb.
səhifə8/9
tarix26.06.2016
ölçüsü1.66 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9

2.Tok kuchi. Tokning tabiatidan kat`i nazar uni harakterlovchi asosiy kattaliklardan biri tok kuchidir:

Tokning kuchi deb, o`tkazgichning ko`ndalang kesim yuzidan vaqt birligi ichida o`tgan elektr zaryadiga miqdor jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikka aytiladi, yani:



(90)

Bunda I –tokning kuchi, q –elektr zaryadi, t – elektr zaryadi o`tishi uchun ketgan vaqt.

Tok kuchi elektr zaryadi kabi skalyar kattalikdir. SI da tok kuchi amper (A) hisobida o`lchanadi. Tok kuchi ampermetr bilan o`lchanadi. Ampermetr zanjirning ko`ndalang kesimi yuzidan o`tayotgan tokning kuchi yo`gonroq joyidagiga qaraganda katta bo`ladi. Shuning uchun ham, tok kuchidan tashqari tok kuchining zichligi deb ataluvchi fizik kattalik tushunchasi kiritiladi va i ("yot") harfi bilan belgilanadi.

Tok kuchining zichligi deb, o`tkazhgichning bir birlik ko`ndalang kesimi yuzidan o`tgan tokning kuchiga miqdor jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikka aytiladi, yani:



(91)
Bundagi tok kuchining o`rniga (92) dagi ifodasi qo`yilsa:

(92)

Bu formulaga asosan tok kuchining zichligini, yana quyidagicha tariflash mumkin:

Tok kuchining zichligi deb, o`tkazgichning bir birlik ko`ndalang kesim yuzidan vaqt birligi ichida o`tgan zaryadga miqdor jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikka aytiladi.

3.Zanjirning bir qismi uchun om qonuni. O`tkazgich bo`ylab zaryadlarning harakatlanishi uchun o`tkazgich uchlarida potensiallar ayirmasining bo`lishi, boshqacha qilib aytganda, o`tkazgich ichida maydon bo`lishi shart. O`tkazgich uchlaridagi potensiallar ayirmasi elektrostatikadan farqli ravishda kuchlanish deyiladi va U (lotincha "u") harfi bilan belgilanadi.

Zaryadlarning o`tkazgich bo`lib ko`chishida o`tkazgichdagi elektr maydon kuchlari ish bajaradi.

O`tkazgich uchlaridagi potensiallar ayirmasi yoki kuchlanish deb, bir birlik musbat zarjadni utkazgich builab kuchirishda utkazgichdagi elektr maydon kuchining bajargan ishiga miqdor jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikka aytiladi, yani:

(93)

Demak, berilgan o`tkazgich uchlaridagi kuchlanish bilan o`tkazgichdagi elektr toki kuchi orasida boglanish mavjud bo`lishi kerak. Elektr toki vositasida bu boglanishni aniqlash uchun turli tajribalar o`tkazilgan. Qutblaridagi kuchlanishni asta–sekin o`zgartirsa bo`ladigan tok manbaiga o`tkazgich ulansa, undan o`tayiotgan elektr tokining kuchi o`tkazgich uchlariga q`oyiilgan kuchlanishga to`gri proporsional bular ekan



(94)

Bu boglanishni tajriba asosida birinchi bo`lib, 1826 yilda nemis fizigi G.Om (1784–1854) aniqlagan.

Tok kuchining formulasi dagi proporsionallik koeffisienti bo`lib, unga o`tkazgichning qancha katta bo`lsa, berilgan kuchlanishda o`tkazgichdan shuncha katta tok o`tadi.

SI da o`tkazuvchanlik birligi qilib simens (Sm) qabul qilingan.

1 simens (Sm) deb, uchlarida 1 V kuchldanish bo`lganda 1 A tok o`tadigan o`tkazgichning o`tkazuvchanligiga aytiladi.

Odatda, amaliy hisoblashlarda o`tkazuvchanlikning teskari ifodasi bo`lgan kattalikdan foydalaniladi va unga o`tkazgichning qarshiligi deyiladi:



(95)

Turli hil o`tkazgichlar zanjirdan o`tayotgan tokni turlicha cheklaydi yoki tokka turlicha qarshilik ko`rsatadi.

O`tkazgichning zanjiridagi tokni cheklash hossasiga o`tkazgichning qarshiligi deyiladi.O`tkazgichning qarshiligi R orqali tok kuchi I ning kuchlanish U ga bogliqligini quyidagi ko`rinishda yozish mumkin:

(96)

Tok kuchining kuchlanish va qarshilikka bunday ko`rinishdagi bogliqligiga zanjirning bir qismi uchun Om qonuni deyiladi. Bu qonun elektr hodisalari to`grisidagi talimotning asosiy qonunlaridan biri bo`lib, u quyidagicha tariflanadi:

Zanjirning bir qismidan o`tayotgan tokning kuchi o`tkazgich uchlaridagi kuchlanishga to`gri proporsional va o`tkazgichning qarshiligiga teskari proporsionaldir.

SI da o`tkazgichning qarshiligi Om () hisobida o`lchanadi. Om deb, uchlaridagi kuchlanish 1 V bo`lganda 1 A tok o`tkazadigan o`tkazgichning qarshiligiga aytiladi.

O`tkazgichning qarshiligi uning ulchamlariga va ichki tuzilishiga bogliq bo`lgan kattalikdir. Agar o`tkazgich silindrsimon shaklda bo`lsa, uning qarshiligi R, uzunligi ga to`gri va ko`ndalang kesim yuzi S ga teskari proporsional bo`ladi:

(97)

bunda –o`tkazgichiing solishtirma qarshiligi bo`lib, u o`tkazgich materialining ichki hususiyatlariga va tashqi sharoitga bogliq, SI da solishtirma qarshilik OM, m hisobida o`lchanadi.



4.Yopiq zanjir uchun om qonuni. Tok manbaiga biror R qarshilikli rezistor ulab yopiq zanjir hosil qilinadi. Tok manbaining EYUK va ichki qarshiligi r bo`lsin. Generatorda r ichki qarshilik deb chulgamlar qarshiligi, galvanik elementda esa elektrolit eritmasi va elektronlarning qarshiligi tushuniladi.

Yopiq zanjir uchun Om qonuni zanjirdagi tokning kuchi I ni EYUK va zanjirning to`la qarshiligi (R+r) ni bir–biriga boglaydi. Yopiq elektr zanjirning qismlariga Om qonuni tatbiq qilinsa, zanjirning tashqi va ichki qismlaridagi kuchlanishlarning yigindisi manbaning elektr yurituvchi kuchiga teng bo`ladi, yani:



(98)

Bunda


(99)

Bu tenglik yopiq zanjir uchun Om qonunining matematik ifodasi bo`lib, u quyidagicha tariflanadi.

Yopiq zanjirdan o`tayotgan tokning kuchi manbaning elektr yurituvchi kuchiga to`gri proporsional va zanjirning to`la qarshiligiga teskari proporsionaldir.

5.Elektromagnetizm. magnit maydon haqida tushuncha. 1820 yilda Daniya fizigi Gans Hristian Ersted (1777–1851) tajriba asosida magnit strelkasining ustiga parallel joylashtirilgan o`tkazgichdan tok o`tganda magnit strelkasining dastlabki vaziyatdan ogishi va o`tkazgichga perpendikulyar joylashganligi aniqlandi. Agar o`tkazgichdan tokning o`tishi to`htatilsa, magnit strelkasi yana dastlabki vaziyatga qaytadi.

Ersted tajribasi olimlarni elektr toki o`tib turgan o`tkazgich atrofida magnit maydon hosil bo`ladi degan hulosaga olib keldi. Huddi shu maydon magnit strelkasiga tasir etib uni ogdiradi.

Shundai qilib, qo`zgalmas elektr zaryadlari atrofidagi fazoda elektr maydon, harakatlanuvchi zaryadlar, yani elektr toki atrofida, faqat, magnit maydoni hosil bo`lar ekan.

O`tkazgich atrofida faqat undan tok o`tgan paytdagina magnit maydonning hosil bo`lishi magnit maydonning manbai tokdan iborat ekanligini tasdiqlaydi.

Shunday qilib, Ersted kashfiioti fizika fanining rivojlanishida katta turtkilardan biri bo`lib, u elektromagnetizm sohasidagi muhim kashfiiotlarni ochilishiga sabab bo`ldi.

6.Parallel toklarning o`zaro tasiri. Parallel toklarning uzaro tasirini birinchi marta 1820 yili fransuz olimi Andre Amper (1775–1836) tajriba asosida aniqlagan. Agar ikki parallel uzun o`tkazgijalardan o`tuvchi toklarning yo`nalishlari bir hil bo`lsa , bu tokli o`tkazgichlar o`zaro tortiladi. Aksincha, o`tkazgichdagi toklarning yo`nalishlari qarama–qarshi bo`lsa, bu tokli o`tkazgichlar o`zaro itarishishadi. Toklarning o`zaro tasiriga sabab, toklarning har biri o`z atrofidagi fazoda magnit maydon hosil qiladi va bu maydon ikkinchi tokli o`tkazgichga tasir ko`rsatadi.

Parallel toklarning o`zaro tasir kuchi (F) o`tkazgichlardan o`tayotgan toklarning (I1,I) kuchlariga, o`tkazgichning () uzunligiga to`gri proporsional va ular orasidagi masofa (r0) ga teskari proporsional, yani:


(100)

13–MA`RUZA
O`ZGARUVCHAN TOKNI HOSIL QILISH

Reja:

1.O`zgaruvchan tokni.

2.Induktiv qarshilikli o`zgaruvchan tok zanjiri.

3.Sigim qarshilikni o`zgaruvchan tok zanjiri.

4.O`zgaruvchan tok zanjirining to`la qarshiligi.kuchlanish rezonansi.
1.O`zgaruvchan tokni. To`gri burchakli ramka ko`rinishidagi o`ramni bir jinsli () magnit maydonga joylashtirib, uni OO1 o`q atrofida aylantirilsa, uning S yuzini kesib o`tuvchi magnitinduksiya oqimi ham, yo`nalishi ham miqdor jihatdan davriy ravishda o`zgara boradi. Magnit induksiya oqimining bu o`zgarishi natijasida konturda elektr yurituvchi kuch induksiyalanadi va bundan elektr toki hosil bo`ladi. Bu tok ham vaqt o`tishi bilan kattalik jihatdan ham, yo`nalish jihatdan ham o`zgarib turadi. Bunday tokka o`zgaruvchan tok deyiladi.

Agar o`ram OO1 o`q atrofida soat srelkasi bo`yicha o`zgarmas burchakli tezlik bilan aylantirilganda ramkaning o`qqa parallel miqdor jihatdan teng va qarama qarshi yo`nalishda induksiyalangan elektr yurituvchi kuchlarning oniy qiymatlarini quyidagi formuladan hisoblash mumkin.



U vaqtda butun ramkada hosil bo`lgan induksion EYUK quyidagiga teng bo`ladi:



(101)

Agar ramkaning qolgan ikki tomoni D diametrli aylana bo`ylab chiziqli tezlikda harakatlanayotganda, o`ramning buralish burchagi quyidagi formula bo`yicha ifodalanadi:



(102)

Bunda T–o`ramni bir marta to`la aylanashiga ketgan vaqt, esa va vektorlar orasidagi burchak. Burchak ning ifodasini (101) dan (102) ga qo`yilsa, o`ramda hosil bo`lgan umumiy induksion EYUK quyidagicha ifodalanadi:



yoki (103)

Bu erda va l lar o`zgarmas bo`lganligi uchun ularning ko`paytmasini bitta harf bilan belgilash mumkin, yani



(104)

U holda



yoki (105)

Malumki, sinusning maksimal qiymati birga teng bo`ladi. Demak, (105) formuladagi ramka aylangandi unda induksiyalangan EYUK ning maksimal qiymatini belgilaidi. Shuning uchun ham ga EYUKning amplitudasi deyiladi.



11–rasm.
Ramkada hosil bo`lgan induksion EYUK ning sinusoidal o`zgarishi tasvirlangan. O`zgaruvchan tokning EYUKni ifodolovchi va formulalardagi ciklik (doiraviy) chastotasi va davri T ramkaning burchakli tezligi va aylanish davriga mos keladi.

O`zgaruvchan tokning chastotasi deb, vaqt birligi ichidagi davriy o`zgarishlar soniga teng bo`lgan fizik kattalikka aytilib, u davrning teskari ifodasiga teng, yani bo`lganligi uchun (105) formulani quyidagicha yozish mumkin:

(106)

O`zgaruvchan tokning standart tehnik chastotasi 50 Gc. Bu EYUK tokning zanjirda o`z yo`nalishini sekundiga 100 marta o`zgartirishini bildiradi. Bunday tokka past chastotali tok deyiladi.

2.Induktiv qarshilikli o`zgaruvchan tok zanjiri. Faraz qilaylik, faqat L induktiv galtak ulangan o`zgaruvchan tok zanjiri berilgan bo`lib, u ham kuchlanishi qonuniyat bilan o`zgaruvchi tok manbaiga ulangan bo`lsin:

(107)

Zanjirning bir qismi uchun OM qonuni R=0 hol uchun yozilsa, quyidagi hosil bo`ladi:



(108)

bunda –o`zinduksion EYUK bo`lib, u bo`lganligidan:



12–rasm.


(109)

bo`ladi. Ohirgi ifodadan tok kuchi I ning vaqtga qarab o`zgarishi quyidagicha yoziladi:



(110)

bunda ImL tok kuchining amplitudasi quyidagiga teng:

(111)

(107) va (110) dan ko`rinadiki, induktivli o`zgaruvchan tok zanjiridagi tok kuchining fazasi kuchlanshidan ga orqada qolar ekan. Bu zanjirdagi UL kuchlanish va IL tok kuchining t vaqtga boglanish grafigi va vektor diagrammasi tasvirlangan.

(111) ni o`zgarmas tok zanjirining bir qismi uchun yozilgan Om qonuninig matematik ifodasi bilan taqqoslab quyidagini yozamiz:

(112)

bunda XL kattalikka induktiv qarshilik deyiladi va quyidagiga teng:



(111)

Shunday qilib, zanjirdan o`zgaruvchan tok o`tganda hosil bo`lgan o`zinduksion EYUK zanjirdagi tok kuchining kamaytirishi sababli, induktiv qarshilik yuzaga keladi.

Agar o`zgaruvchan tok zanjiri faqat induktiv qarshilikka ega bo`lsa, zanjirda Joul–Lens issiqligi ajralmaydi, chunki R=O. Shuning uchun, zanjiridagi induktivlikning roli magnit maydon energijasini to`plashdan va tok manbaiga qaytarib berishdan iboart bo`ladi. Ideal holda energiya yo`qolmaydi.

3.Sigim qarshilikni o`zgaruvchan tok zanjiri. Elektr sigimi S ga teng bo`lgan kondensatorli o`zgaruvchan tok zanjiri berilgan bo`lsin. Bunday zanjirda omik va induktiv qarshilik nolga teng bo`lib, kondensatorning aktiv qarshiligi cheksiz kattadir. Zanjirning uchlaridagi kuchlanish ham formula bilan aniqlanadi, yani:

(112)

Bunday zanjiridagi tok kondensator qoplamalaridagi zaryadning o`zgarish tezligiga teng bo`lganligi uchun



(113)

ga asosan:



13–rasm.
(114)

bunda ImC – tok kuchining amplituda ifodasi bo`lib, u:

(115)

(112) va (114) dan ko`rinadiki, sigimli o`zgaruvchan tok zanjiridagi tok faza bo`yicha ga oldinga ketadi.

Sigimli o`zgaruvchan tok zanjiridagi Uc kuchlanish va Ic tok kuchining t vaqtga boglanish va ularning vektor diagrammasi keltirilgan. Buni o`zgarmas tok zanjirining bir qismi uchun OM qonuni bilan taqqoslansa:

(116)

bo`lib, Xc –kattalik sigim qarshilik deyilib, u quyidagiga teng:

(117)

Faqat kondensator ulangan o`zgaruvchan tok zanjirida ham Joul–Lens issiqligi ajralmaydi, chunki aktiv qarshilik nolga teng. Bunday zanjirda sigim elektr maydon energijasini kondensator qoplamalari orasida to`plash va bu energiyani qaytadan tok manbaiga uzatish vazifasini bajaradi. Shunday qilib, zanjirda davriy ravishda energiya manbaidan zanjirga va zanjirdan manbaga uzatilib turishi yuz beradi. Ideal holda bu prosessda energiya yo`qolmaydi.



4.O`zgaruvchan tok zanjirining to`la qarshiligi.kuchlanish rezonansi. Umumiy holda o`zgaruvchan tok zanjiri R aktiv qarshilikli o`tkazgich, L induktivlik galtak, S sigimli kondenator hamda tok manbaidan tuzilgan bo`lsin. Zanjirga ulangan manbaning kuchlanishi, ilgarigidek formula bilan ifodalanadi, yani:

(118)

Zanjirning ayrim qismlaridagi kuchlanishlarning yigindisi tashqi kuchlanishga teng bo`ladi, yani



(119)

Bu holda zanjirdagi tok kuchlanishdan qandaydir fazaga orqada qoladi.



(120)

Aktiv qarshiliklardagi kuchlanish tok kuchi bilan bir hil fazada o`zgaradi:



(121)

(121a)

Induktivlikdagi kuchlanish tokdan faza bo`yicha ga oldinga ketadi:



(122)

(122a)

Kondensatordagi kuchlanish esa tokdan faza bo`yicha ga orqada qoladi:



(124)

(124a)

(121)–(124) larni (119) ga qo`yib, trigonometrik almashtirishdan so`ng o`zgaruvchan tok zanjirining to`la qarshiligi Z ning va tokning siljish fazasi ning ifodasini topish mumkin. Biroq bu amlni kuchlanshining vektorli diagrammasi yordamida soddaroq va osonroq bajarish mumkin. Toklar uki buiicha tok kuchining amplituda vektori yo`nalgan bo`lib, unga mos ravishda va kuchlanish vektorlari (120) – (124) formularidagi fazalari nazarga olingan holda qo`yiilgan.

Pifagor teoremasidan foydalanib, diagrammadan va ning qiymatlarini topamiz:

(125)

(121a)–(124a) dan kuchlanish amplitudasi ifodalarini () ga quyib va yopiq zanjir uchun dan iborat bo`lgan Om qonuni hisobga olinsa, quyidagi kelib chiqadi:



(126)

bunda Z –o`zgaruvchan tok zanjirining to`la qarshiligi, bu qarshilik impedans ham deyiladi. Induktiv va sigim qarshiliklarning ishorasi hisobga olinsa, (126) dan Z qarshilik quyidagiga teng bo`ladi:



(127)

Zanjirning qarshiligi aktiv qarshilik deyiladi, induktiv va sigim qarshiliklar ayirmasi (XL–XC) ga emp reaktiv qarshilik deyiladi. Om qonuniga binoan zanjirdan o`tayotgan tok kuchining amplitudasi Im quyidagiga teng bo`ladi:

(128)

Shuninglek, diagrammadan ning qiymatini ham topamiz:



(129)

Agar o`zgaruvchan tok zanjiriga ketma–ket ulangan induktiv va sigim qarshiliklar bir hil, yani XL =XC bo`lsa, (128) va (129) dan Z=R va bo`lib, tok kuchining amplituda qiymati Im =Um /R ga terg bo`lgan maksimal qiymatga erishadi.

Bunda induktiv galtak va kondensatorlardagi kuchlanishning amplituda qiymatlari bir hil, yani UmL =UmC bo`lib, fazalari qarama–qarshi bo`ladi. O`zgaruvchan tok zanjirida tok kuchi amplitudasining maksimal bo`lish hodisasiga kuchlanish rezonansi deyiladi. Rezonans sharti UmL =UmC dan zanjirga ulangan o`zgaruvchan tok manbaining rezonans siklik chastotasi quyidagiga teng bo`ladi

: (130)
14–MA`RUZA
OPTIKA asoslari

Reja:

1.Yoruglikning qaytish qonuni. Ko`zgu.

2.Yoruglikning sinish qonunlari. Sindirish ko`rsatkichi. To`la qaytish.

3.Mikroskop.

Optika fizikaning muhim keismlaridan biri bo`lib, u yoruglik hodisalarini, ularning husiyatlarini, yoruglikning muhim bilan o`zaro tasirini hamda yoruglik boshqa tabiatiga bogliq bo`lgan qonuniyatlarini o`rgatadi. Predmetlardan yorugliq qaytib quzimizga tushgandagina biz ularni ko`ramiz. Bazi jismlar o`zidan yorugliq sochganligi uchun yorugliq manbalaridan iborat bo`lib, ular to`gridan–to`gri ko`rinadi. Yoruglik manbalari deb, molekulalari va atomlari ko`rinadigan nurlanish hosil qiladigan barcha jismlarga aytiladi. Yoruglik manbalari ikki gruppaga: tabiiy va suniy manbalarga bo`linadi. Tabiiy yoruglik manbalariga Quyoshni, yulduzlarni va ba`zi nurlanuvchi tirik organizmlar (baliqlar, hasharotlar, ayrim mikroblar) ni misol qilib ko`rsatish mumkin. Tabiiy yoruglik manbalaridan Quyosh nuri o`simlik, hayvon va insonlarning hayot manbaidir.

Yoruglikning suniy manbalari jumlasiga qizdirilgan nur chiqaruvchi jismlar, gaz razyardi, lyuminessiyalanuvchi (energiya yutish hisobiga nurlanuvchi) qattiq va suyuq jismlar kiradi.

Aniq bir turlik uzunlikka ega bo`lgan yoruglikni, masalan, qizil, sariq, yashil, ko`k, binafsha va shu kabi aniq rangli yorugliklarni monohromatik yorugliklar deyiladi.

Turli to`lqin uzunlikdagi nurlardan tashkil topgan yoruglikka murakkab yoruglik deyiladi. Masalan, Quyoshdan kelayotgan yoruglik asosan etti hil rangli monohromatik yorugliklardan tarkib topgan.



1.Yoruglikning qaytish qonuni. Ko`zgu. Ikki muhit chegarasiga yoruglik tushganda umumiy holda AV yoruglik nurining bir VS qismi qaytadi, qolgan VD qismi esa sinib ikkinchi muhitga o`tadi. Bunda tushuvchi AV nur bilan muhit sirtiga tushirilgan perpendikulyar N orasidagi burchak tushish burchagi deyiladi. Shunga o`hshash qaytgan VS nur bilan N orasidagi burchak qaytish burchagi, singan VD nur bilan orasidagi burchak esa sinish burchagi deyiladi. Bordi–yu, ikkinchi muhitning sirti to`la qaytaruvchi (masalan, ko`zgu) bo`lsa, tushgan yoruglikning hammasi qaytadi.Yoruglikning qaytishi quyidagi qonunga asosan sodir bo`ladi:

Tushuvchi nur, qaytgan nur va ikki muhit chegarasidagi nurning tushish nuqtasidan chiqarilgan perpendikulyar N bir tekislikda yotib, nurning qaytish burchagi tushish burchagi ga teng bo`ladi, yani .

Ikki muhit chegarasidagi sirtning hossalariga qarab nurlarning qaytish harakterlari har hil bo`ladi.

Agar ikki muhit chegarasidagi sirtning notekisliklari o`lchamlari yoruglik to`lqinining uzunligidan kichik bo`lsa, bunday sirtga ko`zgusimon sirt deyiladi. Agar ikki muhit chegarasidagi sirtning notekisliklarining o`lchamlari yoruglik to`lqin uzunligidan katta bo`lsa, sirtdan qaytgan parallel nurlar dastasi sochilib ihtiyoriy yo`nalishda tarqalib ketadi. Bunday qaytishga sochilib yoki diffuzion qaytish deyiladi.

Ko`zgusimon sirtlarga silliq oynaning sirti, yahshilab jilolangan metallar sirti, simob sirtlari misol bo`la oladi. Yoruglikni yahshi qaytaruvchi ideal silliq sirtga ko`zgu deiiladi. Agar ko`zgu sirti yassi bo`lsa, unga yassi ko`zgu deyiladi. Parallel nurlar dastasi yassi ko`zgudan qaytgandan keyin yana parallelligicha qolib, o`z tarqalish yo`nalishini o`zgartiradi.

Yoruglikning qaytish qonuniga binoan ko`zguda tasvir qanday hosil bo`lishini qarab chiqaylik. Har qanday nuqtaning tasvirini eng kamida ikkita nur yordamida hosil qilish mumkin. Agar tasvir ko`zgudan qaytgan nurlarning kesishishidan hosil bo`lsa, unga haqiqii tasvir deyilib, nurlarning davomi kesishishidan hosil bo`lgan tasvirga esa mavhum tasir deyiladi.

Faraz qilaylik A nuqta yassi ko`zgu yaqiniga joylanshgan bo`lsin. Bu nuqtaning tasvirini yasash uchun AS va AS nurlarni olamiz. Bu nurlar ko`zgu sirtidan qaytib, va nurlarni hosil qiladi. Ko`zgudan qaytgan bu nurlar davomining kesishidan hosil bo`lgan nuqta A nuqtaning mavhum tasviridan iborat bo`ladi.

Chizmadan AVS va uchburchaklarning o`zaro teng bo`lganligi uchun AV= ekanligi kelib chiqadi. Bundan ko`rinadiki, nuqta yassi ko`zgudan qancha masofada bo`lsa, uning mavhum tasviri ham ko`zguning orqa tomonidan shuncha masofada hosil bo`lib, u ko`zguga nisbatan simmetrik joylashgan bo`ladi. Buyumning yassi ko`zgudagi tasvirini nuqtalar to`plami sifatida yasash mumkin. Buning uchun buyumning har bir nuqtasining ko`zguga simmetrik bo`lgan tasvir nuqtalarini topish kerak.



Buyumning yassi ko`zgudagi tasviri hamma vaqt mavhum, to`gri, buyumga teng va ko`zgu tekisligiga simmetrik bo`ladi.
1   2   3   4   5   6   7   8   9


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət