Ecazkar canLIlar harun yəhya müƏLLİf və onun əSƏRLƏRİ haqqinda
|
|  Yüklə 0.6 Mb.
|
|
Təsadüflərin və ya hər hansı başqa balığın canlılara yaşadıqları mühitin rəngini verməsi mümkün deyil. Bir balığın, yengəcin və ya bir xərçəngin rəngləri təyin etməsi və özündə rəng dəyişdirən sistemlər hasil edə bilməsi də qeyri-mümkündür. Belə bir sistemin planlaşdırılması, canlılarda bu sistemin yaradılması yalnız çox yüksək bir güc sahibi tərəfindən verilə bilər. Bu üstün gücün sahibi Allahdır. Bütün canlıları malik olduqları xüsusiyyətləri ilə birlikdə və yaşadıqları mühitə uyğun olaraq Jaradan Allahdır. Allah yaratdığı bütün canlılardan xəbərdar olduğunu bizə ayələrində belə bildirir: «Məgər yaradan bilməzmi?! Allah incəliyinə qədər biləndir, xəbərdardır! Jeri sizə ram edən Odur. Onun qoynunda gəzin, Allahın ruzisindən yeyin. Axır dönüş də Onadır» («Mülk» surəsi, 14-15).
Dəniz ayğırının başı bədəninə düz bucaq altında birləşir. Başqa heç bir balıqda belə xüsusiyyət yoxdur. Buna görə də dəniz ayğırları suda bədənləri düz (şaquli) vəziyyətdə olmaq şərtilə üzür və onlar başlarını yuxarı və aşağı hərəkət etdirə bilirlər. Lakin başlarını sağa-sola hərəkət etdirmirlər. İndi isə birlikdə düşünək. Bu xüsusiyyət başqa canlılarda olsa, başlarını sağa-sola çevirə bilmədiklərinə görə onlar üçün təhlükə yarana bilər. Lakin dəniz ayğırları belə bir bədən quruluşu sayəsində heç bir problemlə üzləşmirlər. Dəniz ayğırlarının gözləri bir-birindən ayrı, hər tərəfə sərbəst hərəkət edə biləcək və döndüyü zaman hər tərəfi görə biləcək şəkildə yaradılmışdır. Bu səbəbdən başlarını sağa-sola çevirə bilməsələr də ətraflarını rahat görürlər. Bu canlının sudakı hərəkətləri də diqqəti cəlb edir və onların üzməsi də xüsusi bir sistem sayəsində baş verir. Dəniz ayğırlarının üzmə kisələri var və bu kisədə olan havanın miqdarını dəyişməklə suda enib-qalxırlar. Əgər bu hava kisəsi zərər görərsə və ya az da olsa qaz itirərsə, dəniz ayğırı dənizin dibinə çökər. Bu vəziyyət isə dəniz ayğırı üçün ölüm deməkdir. Burada diqqəti çəkən bir məqam da var. Üzmə kisəsindəki havanın miqdarı çox həssas şəkildə müəyyən edilib. Beləliklə, hər hansı bir dəyişiklik heyvanın ölümünə səbəb ola bilər. Bu həssas planın bizə göstərdiyi həqiqət isə çox mühümdür. Əgər dəniz ayğırları bu həssas planla yaşaya bilirsə, bu hal onların ilk yarandıqları zaman eyni xüsusiyyətlərə malik olduğunu göstərir. Jəni dəniz ayğırları təkamülçülərin iddia etdiyi kimi, bu xüsusiyyətləri müəyyən müddət ərzində qazanmayıblar. Onlar bütün xüsusiyyətləri ilə birlikdə, bir anda yoxdan yaradılıblar. Kainatdakı hər bir canlı kimi dəniz ayğırlarını da bütün xüsusiyyətləri ilə birlikdə qüsursuz şəkildə Allah yaratmışdır. Su altında yaşayan canlı növlərindən yalnız biri olan dəniz ayğırlarındakı planlı yaradılış Allahın sonsuz gücünün, sonsuz elminin göstəricisidir.
İynəcələr xarici görünüş baxımından vertolyota bənzəyir. Bu həşərat hansı sürətlə və hansı tərəfə hərəkət edirsə etsin, ani olaraq çevrilib arxaya uça bilmək kimi qüsursuz bir uçuş qabiliyyətinə malikdir. Belə ki, ovuna hücum etmək üçün havada hərəkətsiz dayana və müvafiq vəziyyətdə gözləyə bilir. O, bunu çox sürətlə çırpdığı qanadları sayəsində bacarır. Bundan əlavə, bu vəziyyətdə cəld bir hərəkətlə ovuna tərəf dönə bilir. Bunlar iynəcənin bugünkü inkişaf etmiş texnologiyanın məhsulu olan vertolyotlar üçün layihə təşkil edəcək manevr qabiliyyətlərindən yalnız biridir. İynəcənin bədəni metal təbəqə ilə örtülmüş təsiri bağışlayan həlqəvi quruluşa malikdir. Açıq mavidən tünd qırmızıya qədər müxtəlif rənglərə malik olan iynəcənin üst hissəsində biri öndə, digəri arxada olmaqla iki cüt qanad var. İynəcə uçarkən bu qanadlardan öndəki iki qanad onun yuxarı qaldırır, arxadakı iki qanad isə aşağı endirir. İynəcənin bu qanad formasının nümunə götürülməsi və müasir texnologiyadan istifadə edilməsi yolu ilə Skorski adlı vertolyotlar istehsal edilib. Əvvəlcə iynəcənin şəkli bir kompüterə yüklənib. Kompüterdə iynəcənin havadakı hərəkətləri nəzərə alınaraq 2000 ədəd xüsusi şəkil çəkilib. Aparılan araşdırmalar nəticəsində Skorskinin əsgər və sursat daşımaq üçün istehsal etdiyi çox möhkəm və yüksək hərəkət qabiliyyətinə malik olan yeni bir modeli ortaya çıxmışdır. İynəcənin gözlərinə diqqət yetirdinizmi? Çox yüksək sürətlə uçarkən ani hərəkətlər edə bilən iynəcənin görmə qabiliyyəti də qüsursuzdur. İynəcənin gözü alimlər tərəfindən dünyada ən mükəmməl həşərat gözü kimi qəbul edilir. İynəcə hər birində 30.000-ə yaxın müxtəlif linzalar olan bir cüt gözə malikdir. İki yarımkürəyə bənzəyən və başının yarısı böyüklüyündə olan bu gözlər həşərat üçün çox geniş bir görmə sahəsi yaradır. İynəcə bu geniş gözləri ilə demək olar ki, arxasında olanları da görür. Bunlar iynəcənin malik olduğu xüsusiyyətlərdən yalnız bir neçəsidir və burada onun haqqında çox qısa şəkildə bəhs edilir. Elə isə bu xüsusiyyətlərdən hər hansı biri, məsələn, qanadları olmasaydı, bu həşərat ani hərəkətlər edib ov ovlaya bilərdimi? Və ya hər tərəfini görən gözləri olmasaydı, düşmənlərindən müdafiə olunmağı bacarardımı? Əgər iynəcədə olan sistemlərin hər hansı birində kiçik bir çatışmazlıq olsaydı, bu qüsur onun başqa sistemlərinin də işləməməsinə səbəb olacaqdı. Lakin iynəcə bütün bu xüsusiyyətləri ilə qüsursuz olaraq yaradılmışdır. Allah digər canlılar kimi iynəcəni da qüsursuz yaratmışdır. Və o da həyatını bunun sayəsində rahatlıqla davam etdirir.
Mərcanlar öldükdən sonra qalıqları daşlaşır və bu qalıqlar müəyyən müddət ərzində bir çox canlının birlikdə yaşadığı mərcan yuvalarına çevrilir. Burada yaşayan balıqların özünə xas xüsusiyyətləri var. Məsələn, mələk balığı kimi gündüzlər ov edən balıqlar Günəş batdıqdan sonra mərcan riflərindəki gizli yerlərdə və yarıqların içində gizlənirlər. Mərcanlarda yaşayan balıqların əsas davranışı da bir-birindən fərqlənir. Məsələn, bir az əvvəl haqqında danışdığımız tutuquşu balığı kimi bəzi balıqlar gecələr yataq örtüyü içində dərin bir yuxuya dalırlar. Tikanlı balıq kimi bəzi növlər isə yarıoyaq şəkildə dincəlirlər. Keçi balığı və digər bəzi balıqlar gündüz çox parlaq rənglərdən istifadə edir, gecələr isə adətən bu balıqların dərisi dəyişir, rəngləri daha solğun olur. Süngərlər, mərcanlar və kürü tökən bəzi balıqlar da ölü mərcan qalıqlarında yaşayan canlılardır. Bundan başqa, kiçik yengəclər və krevetlər də mikroskopik bitkilərlə, heyvanlarla qidalanmaq üçün mərcan qayalarına doğru gedir. Mərcan qayalarında yaşayan köpək balıqları və müren balıqları isə qaranlıqda qida tapmaq üçün çox güclü olan qoxu orqanlarından istifadə edirlər. Allahın su altında yaratdığı müxtəlif canlılar, Onun bu canlıları örnəksiz yaratması, ecazkar xüsusiyyətləri bizə Rəbbimizin çox yüksək yaradıcılıq qabiliyyətini və qüsursuz elmini tanıdır. «Nəhl» surəsindəki ayələrdə Allah yaratdığı canlılardan bəzi örnəklər verir. Bundan başqa, insanların bütün bunlara şükr etməli olduğu belə bildirir: «Allah yer üzündə yaratdığı cürbəcür şeyləri də sizin ixtiyarınıza verdi. Öyüd-nəsihət qəbul edənlər üçün sözsüz ki, bunda da əlamətlər vardır! Təzə ət yeməyiniz, taxdığınız bəzək şeylərini çıxartmağınız üçün dənizi də sizə ram edən Odur. Allahın nemətindən sizin ruzi axtarmağınız üçün sən gəmilərin onu yara-yara üzüb getdiyini görürsən. Bəlkə şükr edəsiniz» («Nəhl» surəsi, 13-14). SƏHRADAKI HƏJAT Gündüz 50-60 dərəcəyə çatan hədsiz isti, gecə isə dondurucu soyuq, həftələrlə, hətta aylarla sürən quraqlıq və çox az qida... Belə bir vəziyyətdə həyat sürməyin mümkün olmadığını düşünə bilərsiniz. Haqqında danışdığımız bu çətinliklərlə bol olan yer səhralardır və düşündüyünüzün əksinə olaraq burada bir çox canlılar yaşayır. Beləliklə, səhrada yaşayan canlılara dair bir neçə örnək verək. Səhra canlılarından biri tülkülərin ən kiçiyi olan açıq sarı rəngli tülküdür (yan səhifədə). Bu tülkü cinsinin qulaqları başqalarına nisbətən çox böyükdür. Bu geniş qulaqlar Afrika və Ərəbistanın qumlu səhralarında yaşayan tülkünün işinə çox yarayır. Məsələn, tülkü ovunun yerini öz həssas qulaqları ilə dərhal müəyyən edir. Eyni zamanda qulaqlar hədsiz qızmağın qarşısını alaraq heyvanın bədəninin sərin qalmasını təmin edir. Səhralarda yaşayan başqa bir canlı isə kürəkburun kərtənkələdir (altda). Bu canlı da quyruğunu və ayaqlarını sərinlətmək üçün isti qumun üzərində rəqs edir. Sonra da quyruğunun köməyi ilə çarpaz şəkildə əvvəlcə ön ayağını, sonra isə arxa ayağını havaya qaldırır. Bir neçə saniyə sonra ayaqlarının yerini dəyişir. Kərtənkələ xüsusi quruluşlu burnu və bədəni sayəsində qum təpələrinin üzərində üzməyə bənzər hərəkətlər edir. Böyük ayaqları da ona qum üzərində çox sürətli şəkildə, istidən zərər görmədən qaçmaq imkanı verir. Avstraliyada yaşayan səhra qurbağaları isə sanki bir su anbarıdır. Onlar bədənlərindəki kisələrini yağış yağanda su ilə doldurur. Daha sonra özlərini quma basdırır və yağışların yağmasını gözləyirlər. Bu kisələrdə gizlədikləri su sayəsində səhrada çox asanlıqla həyat sürürlər. Burada verdiyimiz bir neçə örnəkdən səhra canlılarının ortaq xüsusiyyətlərinə diqqət yetirdiniz, elə deyilmi? Bütün heyvanların bədən quruluşları səhrada yaşamağa çox uyğundur və onların başqa canlılardan fərqli xüsusiyyətləri var. Bundan əlavə, bu canlılar səhranın istisindən necə qorunacaqlarını, susuzluğa necə dözəcəklərini də çox yaxşı bilir. Bəs bir qurbağa və ya bir kərtənkələ bütün bunları necə bilir? Əlbəttə ki, canlıların bunu öz-özünə bilməsi, bədənlərində su anbarları yaratması və ya özlərini istidən qoruyan böyük qulaqlara sahib olması mümkün deyil. Bu canlılar səhrada yaşaya bilmək üçün bütün bu xüsusiyyətlərə yarandıqları andan sahib olmalıdır. Əks halda istidən, susuzluqdan və ya aclıqdan qısa müddətdə ölə bilərlər. Lakin bu, baş vermir. Bundan başqa, dünyada yaşayan bütün səhra canlıları bu dözümlülüyə malikdir. Hər birinin səhrada yaşamasını təmin edən müxtəlif xüsusiyyətləri var. Bütün bunlar bizi tək bir həqiqətə aparır. Səhra canlılarını sahib olduğu xüsusiyyətləri ilə birlikdə bir anda Jaradan Allahdır. Allah dilədiyini hər an yaratmağa qadirdir. Bir Quran ayəsində Allah hər şeyi yaratmağın Onun üçün çox asan olduğunu bizə belə bildirir: «Göyləri və Jeri yoxdan yaradan Odur. Bir işin yaranmasını istədiyi zaman ona yalnız: «Ol!» deyər, o da olar» («Bəqərə» surəsi, 117). CEJRANLARIN XÜSUSİ SOJUDUCU SİSTEMİ Kondinsionerlər bizi qışda soyuqdan, yayda isə istidən qoruyur. Lakin soyuducu sistemləri ilk dəfə insanlar kəşf etməyib. Əslində bir çox canlının bədənində kondinsionerə bənzər soyuducu sistemlər var. Buna Afrikada yaşayan və çox sürətli qaçan ceyranı misal göstərə bilərik. Bu canlı bir çox başqa canlılar kimi başqa müdafiə vasitəsi olmadığından həyatını davam etdirmək üçün düşmənlərindən qaçmaq məcburiyyətindədir. Lakin bu sürətli qaçış ceyranın bədən temperaturunu yüksəldir. Bu hal ceyran üçün çox təhlükəlidir, çünki bədən temperaturu artdıqca ceyranın beyin temperaturu da arta bilər. Amma ceyranın yaşaması üçün beyni bədənindən sərin olmalıdır. Belə halda ağlınıza «bu halda ceyranlar nə üçün ölmür» sualı gələcək. Bu sual bizi bir yaradılışın həqiqətinə aparır. Ceyranların beynini başlarının sağ tərəfində yerləşən xüsusi soyuducu sistem soyudur. Bundan əlavə, ceyranların və başqa sürətli qaçan heyvanların tənəffüs yolları var. Bu yolların arxasında uzanan böyük qan yığınları arasında da yüzlərlə kiçik qan damarları uzanır. Ceyranın nəfəs aldığı havanın bu yeri soyutması nəticəsində kiçik qan damarlarının içərisindən keçən qan da soyumuş olur. Sonra kiçik damarlar qanı beyinə daşıyan tək bir qan damarında birləşir. Bu sistem sayəsində ceyran qaçarkən sürətlə artan bədən temperaturu ona təsir etmir. Artıq siz də anladınız ki, belə bir qüsursuz sistem müəyyən zaman içində öz-özünə ortaya çıxa bilməz. Çünki beynin soyuması üçün lazım gələn bu sistem olmasa, ceyran ilk qaçışındaca ölə bilər. Ceyranlarda olan soyuducu sistemin nümunəsindən də göründüyü kimi, canlılarda olan bu planlaşdırma ideal quruluşa malikdir. Jəni bir canlının bədən sistemlərinin və orqanlarının təkamülçülərin iddia etdiyi kimi, müəyyən dövr ərzində meydana gəlməsi mümkün deyil. Bütün canlıların ceyranlarda olan soyuducu sistem kimi ideal sistemlərlə təchiz edilmiş bədəni var. Əgər bu sistemlərdən təkcə birində hər hansı çatışmazlıq olsa, onların heç biri işə yaramaz. Bu da təkamülçülərin iddia etdiyi kimi, canlıların təsadüfi olaraq müəyyən dövr içində yaranmadığını, əksinə, bütün canlıları yaradanın Allah olduğunu isbat edir. Bu, düşünən və ağllı insanlar üçün açıq bir dəlildir. Allah bir ayəsində belə buyurur: «Musa dedi: «Əgər ağıllı-başlı düşünə bilirsinizsə, O, şərqin, qərbin və onların ikisinin arasında olan hər şeyin Rəbbidir!» («Şüəra» surəsi, 28). AĞACDƏLƏNLƏRİN DÖZÜMLÜLÜJÜ Ağacdələnlər dimdikləri ilə ağacları dələrək özlərinə yuva və qida anbarı yaradırlar. Bir ağacdələnin ağacı dəlmə sürəti saatda təqribən 40 km-dir. Bu, qeyri-adi bir sürətdir və ağacdələnə əslində zərər verməli idi. Lakin quşun dimdiyinin ucunda xüsusi bir kilid sistemi olduğu üçün quş heç bir zərər çəkmir. Əgər belə dimdik quruluşu olmasaydı, belə sürət nəticəsində ağacdələnin dimdiyi sına bilərdi. Bundan əlavə, əgər ağacdələnin vurduğu dimdiyin təsiri birbaşa onun beyninə getsəydi, bu halda quşun beyni zədələnərdi. Amma Allah ağacdələni bütün lazımi xüsusiyyətlərə sahib olaraq yaratdığı üçün belə bir hal baş vermir. Məsələn, quşun beyni dimdiyi səviyyəsində yerləşmişdir. Bundan əlavə, ağacdələnin dimdiyinin alt hissəsindəki əzələlərin də «zərbə təsirini azaldan» xüsusiyyəti var. Bu səbəbdən quş ağacı dələrkən meydana gələn zərbənin təsirinin qarşısı alınır. Bura qədər sizə danışdıqlarımız ağacdələnlərin əsas xüsusiyyətlərdən yalnız bir neçəsidir. Bundan əlavə, hər ağacdələn növünün özünə xas bir çox maraqlı xüsusiyyətləri var. Buna misal olaraq palıd qozalarını ağac oyuqlarında gizlədən bir ağacdələn növünü götürək. Palıd qozası ilə qidalanan ağacdələn yaz boyunca ölü bir ağac kötüyü üzərində davamlı olaraq «oyuqlar» açır. Çünki yayın sonunda bu oyuqları qışda yeyəcəyi palıd qozaları ilə dolduracaq. Palıd qozalarını hər oyuğa bir-bir, sanki çəkiclə vururmuş kimi yerləşdirir. Lakin bu proses ağacdələn üçün olduqca uzun çəkir. Çünki əvvəlcədən hazırladığı oyuqların ölçüsünə uyğun olan qozanı tapıb yerləşdirməyə çalışır. Əgər oyuq böyük, qoza isə kiçik olsa, yuvadan asanlıqla çıxa bilən qozanı başqa quşlar rahatlıqla götürə bilərlər. Tam əksinə, əgər oyuq kiçik olub, qozanı zorla oyuğa salmaq istəsə, bu vaxt da qoza zədələnə bilər. Buna görə də bu üsulla özü üçün qida gizlətmək ağacdələn üçün çox uzun sürür. Ağacdələnin işi bununla da bitmir. Vaxt keçdikcə qozalar quruduğu üçün kiçilir. Bu isə ağacdələnin quruyan qozaları çıxarıb yeniləri ilə əvəz etməsi deməkdir. Həm də ağacdələnlər bunu 5-10 qozadan ötrü etməzlər. Ağacdələnlər böyük bir ağacda 50 minə yaxın qozanı ehtiyata toplaya bilir. Bu maraqlı xüsusiyyətlərə fikir verdiyimiz zaman ağacdələnlərə bütün bunları öyrədən çox ilahi bir qüvvənin olduğunu dərk edirik. Bu ilahi qüvvənin sahibi Allahdır. Allah ağacdələnlərin dimdiklərini ağacları oya biləcək möhkəmlikdə yaratmışdır. Bundan əlavə, etdikləri bütün bu işləri onlara öyrədən də Allahdır. Allahdan başqa heç bir tanrı, heç bir yaradıcı yoxdur. Allah hər şeyin Özü tərəfindən yaradıldığını bizə aşağıdakı kimi bildirir: «O Allah Rəbbinizdir! Ondan başqa heç bir tanrı yoxdur. Hər şeyi yaradan Odur. Buna görə də Ona ibadət edin. O, hər şeyə vəkildir!» («Ənam» surəsi, 102). BÖJÜK JANAQLI SEVİMLİ SİNCAB Aşağıdakı şəkildə gördüyünüz sevimli canlının adı kisə yanaqlı sincabdır. Bu sincab növünü digər sincablardan ayıran xüsusiyyət yemədiyi qidasını yanaqlarındakı kisələrdə saxlamasıdır. Sincab daha sonra bunlardan qida ehtiyatı kimi istifadə edir. Janağındakı kisələr əslində çox elastik quruluşa malik dəri qırışlarıdır. Bunların içəri hissəsi boş olsa da rütubətli deyil, yəni qida orada xarab olmadan uzun müddət qalır. Bu kisələr ağızın hər iki tərəfində yerləşir. Sincab kisələrini doldurmaq üçün bir qozu pəncələrinin arasında tutaraq bunun hər iki ucundakı iti hissələri düzgün şəkildə dişləyib qoparır. Sonra qozu kisələrindən birinin içinə qoyur. Ondan sonrakı qozu isə digər kisəyə yerləşdirir. Kisələr bu minvalla doldurulur. Heyvan hər kisəyə dörd qoz qoya bilir. Beləliklə, sincabın üzü maraqlı və sevimlm halını alır.
Albatrosun uçması üçün qanadlarını küləyə qarşı tam açaraq havada dayanması kifayətdir. Bu şəkildə qanad çalmadan saatlarla uça bilir. Quş bunu qanadlarını mümkün qədər geniş açaraq yerinə yetirir və bu halda quşun qanadlarının uzunluğu 3,5 metrə çatır. Bu, quşlar arasında ən böyük qanad uzunluğudur. Albatros yuxarı qalxan hava axınlarından və küləkdən istifadə edərək bunların istiqamətində uçur. Küləyin içində ziqzaqvari şəkildə xətlər cızaraq və axından-axına keçərək hərəkət edir. Albatros bu şəkildə heç bir qanad çalmadan saatlarla su üzərində uça bilir. Bəs albatroslar nəyin sayəsində bu çətin işi bacarır? Bu quşun belə xüsusiyyətə malik olmasının səbəbi nədir? Xüsusən də 3,5 metrlik bu nəhəng qanadları sabit şəkildə açıq saxlamaq üçün çox böyük güc tələb olunur. Albatrosların nə qədər çətin bir işi yerinə yetirdiyini anlamaq üçün albatrosu bir insanla müqayisə edək. Bir insan qollarını hətta az müddət də olsa havada saxlamağa çalışanda çətinlik çəkir. Bir qədər sonra əzələləri ağrımağa başlayır və qollarını aşağı salmağa məcbur olur. Halbuki albatroslar qanadlarını saatlarla havada açıq saxlaya bilirlər. Albatrosların qanad sümüklərində qanadlarını açıq vəziyyətdə saxlamağa imkan verən müəyyən kilid sistemi var. Məhz bu kilid sistemi sayəsində onlar əzələ gücündən istifadə etmir. Bu da uçuşu xeyli asanlaşdırır. Bu xüsusi sistem sayəsində günlərlə, həftələrlə, hətta aylarla ən az enerji itirərək heç dayanmadan uçurlar. Bir an bunu düşünmək albatroslardakı bü xüsusiyyətlərin təsadüfən yaranmadığını anlamaq üçün kifayətdir. Dənizlərin üzərində uzun müddət uçaraq yaşayan bu quşların üzərində Allahın şəfqət və rəhmətini görürük. Albatrosların həyatını təmin edən bütün xüsusiyyətləri onlara verən Allahdır. Hər şeyə qadir olan Rəbbimiz başqa canlılar kimi bu canlıları da qoruyur və ehtiyacını tam ödəyir. Bir ayədə Allah quşların xüsusiyyətlərinə belə nəzər yetirir: «Məgər müşriklər yerlə-göy arasında ram olunmuş quşları görmürlər?! Onları yalnız Allah saxlayır. Həqiqətən bunda möminlər üçün ibrətlər vardır!» («Nəhl» surəsi, 79).
|