Ecaz­kar can­LI­lar harun yəhya müƏLLİf və onun əSƏRLƏRİ haqqinda

Ha­run Yəh­ya im­za­sın­dan is­ti­fa­də edən mü­əl­lif Adnan Oktar 1956-cı il­də An­ka­ra­da ana­dan olub. Or­ta mək­tə­bi An­ka­ra­da oxu­yub. Son­ra İs­tan­bul­da Me­mar Si­nan Uni­ver­si­te­ti­nin gö­zəl sə­nət­lər fa­kül­tə­sin­də və İs­tan­bul Uni­ver­si­te­ti­nin fəl­sə­fə bö­lü­mün­də təh­sil alıb. 1980-ci il­lər­dən bu gü­nə qə­dər dini (ima­ni), el­mi və si­ya­si möv­zu­lar­da xey­li əsər ya­zıb. Bu­nun­la ya­na­şı, mü­əl­li­fin tə­ka­mül­çü­lə­rin (dar­vi­nist­lə­rin) sax­ta­kar­lı­ğı­nı, on­la­rın id­dia­la­rı­nın heç bir el­mi hə­qi­qə­tə əsas­lan­ma­dı­ğı­nı gös­tə­rən, ha­be­lə dar­vi­niz­min qan­lı ideo­lo­gi­ya­lar­la şüb­hə­li əla­qə­lə­ri­ni üzə çı­xa­ran bir çox mü­hüm əsər­lə­ri var.

Harun Yəhyanın əsərləri təxminən 30000 şəkildən ibarət olan cəmi 45000 səhifəlik külliyyatdır və bu külliyat 60 müxtəlif dilə tərxümə edilmişdir.

Mü­əl­li­fin bu im­za­sı in­kar­çı dü­şün­cə­yə qar­şı mü­ba­ri­zə apa­ran iki pey­ğəm­bə­rin xa­ti­rə­si­nə hör­mət əla­mə­ti ola­raq se­çi­lib: on­la­rı yad et­mək məq­sə­di­lə Ha­run və Yəh­ya ad­la­rın­dan is­ti­fa­də edi­lib. Rə­su­lul­la­hın mö­hü­rü­nün mü­əl­lif tə­rə­fin­dən ki­tab­la­rın üz qa­bı­ğı­na vu­rul­ma­sı­nın sim­vo­lik mə­na­sı isə on­la­rın için­də­ki­lər­lə bağ­lı­dır. Bu mö­hür Qu­ra­ni-Kə­ri­min Al­la­hın so­nun­cu Ki­ta­bı və so­nun­cu sö­zü, Pey­ğəm­bə­ri­mi­zin isə pey­ğəm­bər­lə­rin so­nun­cu­su ol­ma­sı­nın rəm­zi­dir. Mü­əl­lif bü­tün ya­zı­la­rın­da Qu­ra­nı və Rə­su­lul­la­hın sün­nə­si­ni rəh­bər tu­tur. Bu­nun­la da in­kar­çı dü­şün­cə sis­tem­lə­ri­nin bü­tün əsas id­dia­la­rı­nı bir-bir pu­ça çı­xar­ma­ğı və di­nə qar­şı yö­nə­lən eti­raz­la­rı ta­ma­mi­lə sus­du­ra­caq so­nun­cu sö­zü söy­lə­mə­yi hə­dəf se­çir. Çox bö­yük hik­mət və ka­mal sa­hi­bi olan Rə­su­lul­la­hın mö­hü­rü bu so­nun­cu sö­zü söy­lə­mək niy­yə­ti­nə bir dua ki­mi is­ti­fa­də edi­lib.

Mü­əl­li­fin əsər­lə­rin­də­ki əsas məq­səd Qu­ra­nı bü­tün dün­ya­da təb­liğ et­mək, bu­nun­la in­san­la­rı Al­la­hın mövcudluğu, tək­li­yi və axi­rət ki­mi əsas iman mə­sə­lə­lə­ri ba­rə­də də­rin­dən dü­şün­mə­yə sövq et­mək, in­kar­çı sis­tem­lə­rin çü­rük əsas­la­rı­nı və ba­til tət­bi­qat­la­rı­nı hər kə­sə gös­tər­mək­dir.

Ha­run Yəh­ya­nın əsər­lə­ri Hin­dis­tan­dan ABŞ-a, Bö­yük Bri­ta­ni­ya­dan İn­do­ne­zi­ya­ya, Pol­şa­dan Bos­ni­ya-Her­so­qo­vi­na­ya, İs­pa­ni­ya­dan Bra­zi­li­ya­ya, Ma­lay­zi­ya­dan İta­li­ya­ya, Fran­sa­dan Bol­qa­rıs­ta­na və MDB öl­kə­lə­ri­nə qə­dər dün­ya­nın ək­sər öl­kə­lə­rin­də ma­raq­la qar­şı­la­nır və oxu­nur. İn­gi­lis, fran­sız, al­man, ital­yan, is­pan, por­tu­qal, ur­du, ərəb, al­ban, rus, boş­nak, uy­ğur, İn­do­ne­zi­ya, ma­lay, ben­qal, sırp, bol­qar, ya­pon, Çin, Azər­bay­can, Kişvahili (Tanzaniyada istifadə edilir), Hausa (Afrikada danışılır), Dhivelhi (Mavritaniyada danışılır), Danimarka, İsveç ki­mi dil­lə­rə tər­cü­mə edi­lən bu əsər­lər ge­niş oxu­cu küt­lə­si tə­rə­fin­dən ma­raq­la iz­lə­nir.

Dün­ya­nın dörd bir tə­rə­fin­də bö­yük re­zo­nans do­ğu­ran bu diq­qə­tə­la­yiq əsər­lər in­san­la­rın ço­xu­nun iman gə­tir­mə­si­nə, ək­sər adam­la­rın da öz ima­nı­nı ka­mil­ləş­dir­mə­si­nə sə­bəb olur. Bu ki­tab­la­rı oxu­yan və in­cə­lə­yən hər kəs on­lar­da­kı hik­mə­ti, ha­be­lə yığ­cam, dol­ğun, asan ba­şa dü­şü­lən sə­mi­mi üs­lu­bu, hə­ya­ti hə­qi­qət­lə­rin el­mi-mən­ti­qi iza­hı­nı dər­hal gö­rür. Bu əsər­lər hər bir kə­sə tez bir za­man­da tə­sir et­mək, tam nə­ti­cə ver­mək, eti­raz­la­ra yer qoy­ma­maq və də­lil­lə­rin el­mi­li­yi ki­mi xü­su­siy­yət­lə­rə ma­lik­dir. Bu əsər­lə­ri oxu­yan və on­la­rın üzə­rin­də cid­di dü­şü­nən adam­la­rın ma­te­ria­list fəl­sə­fə­ni, ate­iz­mi, baş­qa ba­til fi­kir və fəl­sə­fə­lə­ri mü­da­fiə et­mə­si da­ha əs­la müm­kün de­yil. Bə­zi­lə­ri mü­da­fiə et­sə­lər be­lə bu­nu yal­nız inad­kar­lıq üzün­dən edə­cək­lər, çün­ki on­la­rın fi­kir­lə­ri­nin əsas­la­rı çü­rük­dür.

Döv­rü­müz­də­ki bü­tün in­kar­çı cə­rə­yan­lar Ha­run Yəh­ya­nın kül­liy­ya­tın­da el­mi dü­şün­cə nöq­te­yi-nə­zə­rin­dən məğ­lub edi­lib­lər. Şüb­hə yox­dur ki, bu xü­su­siy­yət­lər Qu­ra­nın hik­mə­tin­dən və onun ifa­də et­di­yi fi­kir­lə­rin gö­zəl­lik­lə­rin­dən qay­naq­la­nır.

Mü­əl­li­fin özü isə bu əsər­lə­ri­nə gö­rə lov­ğa­lan­mır, ək­si­nə, Al­la­hın hi­da­yə­ti­nə va­si­tə­çi ol­ma­ğa niy­yət edir. Bun­dan baş­qa, bu əsər­lər nəşr edi­lər­kən heç bir mad­di qa­zanc gü­dül­mür.

Bu hə­qi­qət­lər nə­zə­rə alın­ma­lı­dır. O za­man mə­lum olar ki, in­san­la­rı on­la­ra gör­mə­di­yi­ni gör­mək­də kö­mək edən, on­la­rın hi­da­yə­tə gəl­mə­si­nə sə­bəb olan be­lə əsər­lə­rin oxun­ma­sı­na hə­vəs­lən­dir­mə­yin özü də çox mü­hüm xid­mət­dir. Bu də­yər­li əsər­lə­ri ta­nıt­maq əvə­zi­nə in­san­la­rın zeh­ni­ni qa­rış­dı­ran, fi­kir­lə­ri­nin qa­rış­ma­sı­na sə­bəb olan, şüb­hə və tə­rəd­düd­lə­ri ara­dan qal­dır­ma­ğa, ima­nı xi­las et­mə­yə bir tə­si­ri ol­ma­dı­ğı təc­rü­bə­dən ke­çi­ri­lən ki­tab­la­rı yay­maq yal­nız və yal­nız əmək və vaxt it­ki­si de­mək ola­caq. İma­nı xi­las et­mək­dən da­ha çox mü­əl­li­fin ədə­bi gü­cü­nü gös­tər­mə­yə yö­nəl­miş ki­tab­lar­da bu tə­si­rin ol­ma­ya­ca­ğı ay­dın­dır. Bu möv­zu ilə bağ­lı şüb­hə­si olan­lar var­sa, on­lar Ha­run Yəh­ya­nın əsər­lə­ri­nin ye­ga­nə məq­sə­di­nin din­siz­li­yi ara­dan qal­dır­maq­dan və Qu­ran əx­la­qı­nı yay­maq­dan iba­rət ol­du­ğu­nu, bu xid­mət­də­ki tə­sir gü­cü­nün, mü­vəf­fə­qiy­yət və sə­mi­miy­yə­tin ay­dın gö­rün­dü­yü­nü oxu­cu­la­rın ümu­mi qə­naə­tin­dən an­la­ya bi­lər. Bu­nu qə­ti şə­kil­də yə­qin­ləş­dir­mək və an­la­maq la­zım­dır ki, dün­ya­da­kı zülm və iğ­ti­şaş­la­rın, mü­səl­man­la­rın çək­di­yi əziy­yət­lə­rin əsas sə­bə­bi din­siz­li­yin ide­ya ha­ki­miy­yə­ti­dir.

Gİ­RİŞ
Jer üzün­də bi­zim ta­nı­dı­ğı­mız və ya ta­nı­ma­dı­ğı­mız say­sız-he­sab­sız can­lı nö­vü ya­şa­yır. Hər gün qar­şı­laş­dı­ğı­mız pi­şik və it ki­mi se­vim­li dost­la­rı­mız­dan in­san aya­ğı dəy­mə­miş me­şə­lər­də ya­şa­yan­la­ra qə­dər hər bir hey­va­nın özü­nə­məx­sus ecaz­kar xü­su­siy­yət­lə­ri, hey­rə­ta­miz qa­bi­liy­yət­lə­ri var. Mə­sə­lən, arı­la­rı ya­xın­dan öy­rən­di­yi­miz za­man on­la­rın bu qə­dər pə­tə­yi ne­cə qü­sur­suz qur­ma­sı­na, ri­ya­ziy­yat­çı­lar ki­mi apar­dıq­la­rı he­sab­la­ma­la­ra tə­əc­cüb edi­rik. Tim­sah­la­rın və ya as­lan­la­rın ba­la­la­rı­na qar­şı olan həd­siz is­tə­yi­ni gör­dü­yü­müz za­man be­lə vəh­şi hey­van­la­rın şəf­qət­li dav­ra­nı­şı­nın sə­bə­bi­ni dü­şü­nü­rük. Da­yan­ma­dan min ki­lo­metr­lər­lə mə­sa­fə qət edə­rək köç edən ki­çik quş­la­rın bu çə­tin işin öh­də­sin­dən ne­cə gəl­mə­si ilə bağ­lı sua­lın ca­va­bı­nı tap­ma­ğa ça­lı­şı­rıq. Bun­lar haq­qın­da bir az da mü­fəs­səl mə­lu­mat­lar alan­da isə tə­əc­cü­bü­müz da­ha da ar­tır.

Hər can­lı­nın müx­tə­lif bə­dən qu­ru­lu­şu var. Bə­zi­lə­ri uça­raq, bə­zi­lə­ri üzə­rək ya­şa­yır. Mə­sə­lən, ba­lıq­lar yal­nız də­niz­də eh­ti­yac du­ya­ca­ğı bir bə­dən qu­ru­lu­şu­na ma­lik­dir. On­la­rın su al­tın­da ya­şa­ma­sı­na im­kan ve­rən ci­yər­lə­ri, göz­lə­ri və də­ri­lə­ri var. Quş­la­rın ağ­ci­yər­lə­ri və tük­lə­ri də on­la­rın uç­ma­sı­nı tə­min edə­cək bir qu­ru­luş­da­dır. Əl­bət­tə, can­lı­lar bu qa­bi­liy­yə­tə və ya qey­ri-adi iş­lər ba­car­ma­la­rı­nı tə­min edən bə­dən qu­ru­lu­şu­na öz-özü­nə sa­hib ol­ma­mış­lar. Bir-bi­rin­dən hey­rə­ta­miz iş­lər et­mə­yi dərk edən­lər əs­lin­də can­lı­la­rın öz­lə­ri de­yil. Gö­rə­cə­yi iş­lə­ri tə­sa­dü­fən də öy­rə­nə bil­məz­lər. Et­dik­lə­ri hər şe­yi on­la­ra öy­rə­dən bi­ri­si ol­ma­sa, bü­tün bun­la­rı bil­mə­lə­ri müm­kün de­yil. Bun­dan əla­və, eh­ti­yac duy­duq­la­rı bə­dən qu­ru­luş­la­rı­nı da on­lar üçün plan­laş­dı­ran və bə­dən­lə­ri­nə yer­ləş­di­rən bi­ri­si ol­ma­lı­dır. Sa­hib ol­duq­la­rı hər şe­yi on­la­ra ve­rən, çox yük­sək ağıl və gü­cə ma­lik olan bir var­lı­ğın möv­cud ol­ma­sı tam bir hə­qi­qət­dir. Be­lə­lik­lə, bu gü­cə ma­lik olan, bi­zi və bü­tün di­gər can­lı­la­rı ya­ra­dan Rəb­bi­miz­dir. Ma­lik ol­duq­la­rı hər xü­su­siy­yə­ti can­lı­la­ra Al­lah ve­rib.

Bəl­kə də siz bun­la­rı çox yax­şı bi­lir­si­niz, la­kin bə­zi in­san­lar bu­nun tam ək­si­ni id­dia edir­lər. Be­lə in­san­la­rın can­lı­la­rın bü­tün bu ecaz­kar xü­su­siy­yət­lə­rə tə­sa­dü­fən sa­hib ol­duq­la­rı­nı id­dia et­di­yi­ni bi­lir­di­niz­mi? Və bu ağıl­sız id­dia­la­rı­nın ha­mı­sı­na «tə­ka­mül nə­zə­riy­yə­si» adı ver­dik­lə­ri­ni heç eşit­miş­di­niz­mi? Bun­dan əla­və, bü­tün elm sa­hə­lə­ri tə­ka­mül nə­zə­riy­yə­si­nin ya­lan ol­du­ğu­nu aş­kar et­di­yi hal­da bu in­san­lar bu əsas­sız id­dia­nı mü­da­fiə et­mək­dən ye­nə də əl çək­mir­lər.

Bu ki­tab­da si­zə can­lı­lar­da olan ecaz­kar xü­su­siy­yət­lə­ri izah edə­cə­yik. Ey­ni za­man­da tə­ka­mül­çü­lə­rin id­dia­la­rın­dan nü­mu­nə­lər gə­ti­rə­rək on­la­rın nə qə­dər mən­tiq­siz bir nə­zə­riy­yə­yə inan­dıq­la­rı­nı da gös­tə­rə­cə­yik. Bun­la­rı oxu­du­ğu­nuz za­man tə­ka­mül nə­zə­riy­yə­si­nə ina­nan pro­fes­sor­la­rın, mü­hən­dis­lə­rin, baş­qa sa­hə­nin alim­lə­ri­nin bu qə­dər yan­lış dü­şün­mə­si­nə tə­əc­cüb­lə­nə­cək­si­niz (Tə­ka­mül­çü­lər­lə bağ­lı da­ha ət­raf­lı mə­lu­mat­la­rı «Uşaq­lar, Dar­vin səhv et­di» ki­ta­bı­mız­da oxu­ya bi­lər­si­niz).

Can­lı­la­ra aid mə­lu­mat­lar cild­lər­lə ki­tab­la­ra sığ­ma­ya­caq də­rə­cə­də çox­dur. Biz bu­ra­da yal­nız bə­zi nü­mu­nə­lə­ri izah edə­cə­yik. La­kin bu az say­da nü­mu­nə ilə də bi­zim üçün bu se­vim­li və gö­zəl var­lıq­la­rı ya­ra­dan Al­la­hın bö­yük­lü­yü­nü və Onun biz­lə­ri nə qə­dər çox sev­di­yi­ni da­ha yax­şı dərk edə­cək­si­niz. Öy­rən­dik­lə­ri­ni­zi da­im dü­şü­nə­cək və sə­bir­siz­lik­lə on­la­rı baş­qa­la­rı­na da izah et­mək is­tə­yə­cək­si­niz.

Bu­nun nə qə­dər çə­tin bir pro­ses ol­ma­sı­na, ter­mit­lə­rin bü­tün bun­la­rı ha­zır­la­maq üçün bir çox şe­yi ey­ni vaxt­da dü­şü­nə­rək çox plan­lı şə­kil­də hə­rə­kət et­mə­si­nə diq­qət ye­tir­di­niz, elə de­yil­mi? Bun­dan əla­və, bu­ra­da siz­lə­rə çat­dır­dıq­la­rı­mız ter­mit­lə­rin gör­dü­yü bir çox işin yal­nız ki­çik bir his­sə­si­dir.

Ter­mit­lə­rin xü­su­siy­yət­lə­rin­dən bi­ri də uzun­lu­ğu bə­zən 7 met­rə ça­tan yu­va­la­rı­nı çox yax­şı qo­ru­ma­la­rı­dır. Ju­va­nın di­var­la­rın­da bir də­lik açıl­dı­ğı an­da hə­yə­can siq­na­lı ve­ri­lir. Ke­şik­çi­lər baş­la­rı­nı di­var­la­ra vu­ra­raq təh­lü­kə ya­ran­dı­ğı­nı xə­bər ve­rir və və­ziy­yə­ti ko­lo­ni­ya­nın bü­tün üzv­lə­ri­nə bil­di­rir­lər. Bun­dan son­ra sür­fə­lər qo­ru­nur və yu­va­nın da­ha təh­lü­kə­siz yer­lə­ri­nə apa­rı­lır. Ata və ana ter­mi­tin ol­du­ğu ota­ğın gi­riş­lə­ri də sü­rət­lə di­var­lar­la ör­tü­lür. Uçu­lan his­sə hə­min an­da «hərb­çi» ter­mit­lər tə­rə­fin­dən əha­tə olu­nur. Di­va­rın tə­mi­ri üçün la­zım olan ma­te­ria­lı da­şı­yan iş­çi­lər on­la­rı iz­lə­yir. Bir ne­çə sa­at ər­zin­də uçul­muş his­sə­nin üzə­ri bir yı­ğın­la ör­tü­lür. Son­ra isə için­də­ki his­sə­lə­ri bər­pa et­mə­yə baş­la­yır­lar. Ter­mit­lər çox plan­lı bir şə­kil­də hə­rə­kət edir və heç bir qa­rı­şıq­lıq ya­rat­ma­dan hər kəs öz üzə­ri­nə dü­şən və­zi­fə­ni ye­ri­nə ye­ti­rir.

Həm­çi­nin ter­mit­lə­rin çox qı­sa müd­dət ər­zin­də bu iş­lə­ri gö­rə bil­mə­sin­dən bi­zə ay­dın olur ki, on­la­rın ara­la­rın­da mü­kəm­məl bir əla­qə var. La­kin ter­mit­lər­lə bağ­lı da­ha hey­rə­ta­miz bir mə­lu­mat da var: bü­tün bu ni­zam-in­ti­za­mı ya­ra­dan, göy­də­lə­nə bən­zər yu­va­lar ti­kən, yu­va­la­rı­nı qo­ru­maq üçün təh­lü­kə­siz­lik təd­bir­lə­ri gö­rən ter­mit­lər əs­lin­də KOR CAN­LI­LAR­DIR.

On­lar bü­tün bu iş­lə­ri ye­ri­nə ye­ti­rər­kən heç bir şey gör­mür­lər. Bəs bu can­lı­la­rın bu qə­dər ba­ca­rıq­lı ol­ma­sı­nın və plan qur­ma­sı­nın sə­bə­bi nə­dir?

Tə­ka­mül­çü­lər məhz bu tip­li su­al­la­ra «tə­sa­dü­fən» ca­va­bı­nı ve­rir. La­kin bu, səhv bir ca­vab­dır. Çün­ki ter­mit­lə­rin yu­va­la­rın­da­kı sis­te­min tək­cə bir his­sə­si, mə­sə­lən, on­la­rın qur­du­ğu ven­til­ya­si­ya ka­nal­la­rı be­lə bir sis­te­min tə­sa­dü­fən mey­da­na gəl­mə­di­yi­ni təs­diq et­mək üçün bi­zə ki­fa­yət­dir. Əl­bət­tə, kor ter­mit­lər yu­va­da­kı mü­kəm­məl ni­zam-in­ti­za­mı və bü­tün iş­lə­rin heç bir qa­rı­şıq­lıq ol­ma­dan hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si­ni öz-özü­nə tə­min edə bil­məz­lər. Han­sı iş­lə­ri gö­rə­cək­lə­ri on­la­ra öy­rə­di­lir.

Al­lah Qu­ran ayə­lə­rin­də be­lə mə­sə­lə­lər haq­qın­da dü­şün­mə­yi­miz üçün bə­zi hey­van­lar­dan nü­mu­nə­lər ver­miş­dir. Mə­sə­lən, «Nəhl» su­rə­sin­də­ki bal arı­sı nü­mu­nə gös­tə­ri­lir. Bun­dan əla­və, bi­zim üçün bal ha­zır­la­yan arı­la­ra nə edə­cək­lə­ri­ni Rəb­bi­mi­zin öy­rət­mə­si ayə­də bil­di­ri­lir. Ayə­lər aşa­ğı­da­kı ki­mi­dir:

«Rəb­bin bal arı­sı­na be­lə vəhy (təl­qin) et­di: «Dağ­lar­da, ağac­lar­da və in­san­la­rın qur­du­ğu yer­lər­də (ev­lə­rin da­mın­da, üzüm­lük­lər­də) özü­nə yu­va tik; son­ra bü­tün mey­və­lər­dən ye və Rəb­bi­nin sə­nə gös­tər­di­yi yo­la ra­hat, asan­lıq­la get! O arı­la­rın qa­rın­la­rın­dan in­san­lar üçün şə­fa olan mü­tə­lif rəng­li (ağ, sa­rı, qır­mı­zı) bal çı­xar. Şüb­hə­siz ki, bun­da da dü­şü­nüb dərk edən­lər üçün bir ib­rət var­dır!» («Nəhl» su­rə­si, 68-69).

Ayə­də nü­mu­nə ola­raq ve­ri­lən arı­lar ki­mi ter­mit­lər də Al­la­hın on­la­ra öy­rət­di­yi, yə­ni vəhy et­di­yi ki­mi ya­şa­yır­lar. Hət­ta qar­şı­la­rı­nı da gör­mə­yən bu can­lı­la­rın ara­sın­da qü­sur­suz bir əla­qə ya­ra­dan, on­la­ra nə­lər edə­cək­lə­ri­ni öy­rə­dən, yu­va­da­kı mil­yon­lar­la ter­mi­tin hər bi­ri­nin öz üzə­ri­nə dü­şən və­zi­fə­ni ye­ri­nə ye­tir­mə­si­ni tə­min edən Rəb­bi­miz­dir.
HEJ­VAN­LA­RIN TƏH­LÜ­KƏ­SİZ­LİK TƏD­BİR­LƏ­Rİ
Al­la­hın tə­bi­ət­də ya­rat­dı­ğı mö­cü­zə­lər­dən bi­ri də can­lı­la­rın öz­lə­ri­ni qo­ru­maq üçün gör­dü­yü təh­lü­kə­siz­lik təd­bir­lə­ri­dir. Bə­zi can­lı­lar on­la­ra qar­şı ola­caq zə­rər­lə­ri əv­vəl­cə­dən də­qiq hiss edib müx­tə­lif qo­run­ma va­si­tə­lə­ri tət­biq et­mə qa­bi­liy­yə­ti­nə ma­lik­dir. Mə­sə­lən, bir az əv­vəl haq­qın­da da­nış­dı­ğı­mız ter­mit­lər yu­va­la­rı­nın di­var­la­rı­nı uçu­rul­ma­ya­caq qə­dər qa­lın və sərt ha­zır­la­yır­lar. To­xu­cu quş­lar isə yu­va­la­rı­nın gi­ri­şi­ni əsas düş­mən­lə­ri olan ilan­la­rın içə­ri gir­mə­si­nə ma­ne ola­caq for­ma­da ti­kir­lər. Bə­zi hö­rüm­çək­lər də yu­va­la­rı­nın için­də müx­tə­lif hüc­rə­lər ti­kir və içə­ri gi­rən di­gər hə­şə­rat­la­rı bu otaq­cıq­lar­da həbs edir­lər.

Arı­la­rın yu­va­sı da xü­su­si bir mü­da­fiə sis­te­mi ilə qo­ru­nur. Pə­tə­yin ke­şi­yi­ni çək­mək və­zi­fə­si­ni da­şı­yan arı­lar pə­tə­yə öz ko­lo­ni­ya­la­rı­nın üzv­lə­rin­dən baş­qa heç ki­mi bu­rax­mır­lar. Ke­şik­çi arı öz ye­ri­ni tərk et­di­yi za­man isə baş­qa bir iş­çi arı gə­lir və pə­tə­yin qa­pı­sın­da­kı növ­bə­ni təh­vil alır. Bun­dan əla­və, ke­şik­çi arı­lar bu mü­da­fiə üsu­lu­nu öz can­la­rı ba­ha­sı­na hə­ya­ta ke­çi­rir­lər.

Qun­duz­lar da yu­va­la­rı­nı su­yun al­tın­da qu­rur. Bu yu­va­la­ra gir­mək üçün yal­nız yu­va­nı qu­ran qun­du­zun bil­di­yi giz­li bir tu­nel­dən keç­mək la­zım­dır. Tu­ne­lin so­nun­da qun­duz­la­rın ba­la­la­rı ilə bir­gə ya­şa­dı­ğı giz­li bir otaq yer­lə­şir.

Hət­ta gös­tər­di­yi­miz bir ne­çə nü­mu­nə də can­lı­la­rın nə qə­dər ağıl­lı hə­rə­kət­lər et­di­yi­ni, mü­da­fiə olun­maq üçün ne­cə ağıl­lı va­si­tə­lər­dən ya­rar­lan­dı­ğı­nı dərk et­mə­yi­miz üçün ki­fa­yət­dir. Bun­dan baş­qa, əgər diq­qət et­di­niz­sə, düş­mən­lər müx­tə­lif cins­li can­lı­lar da ola bi­lər. Bu­na bax­ma­ya­raq bü­tün can­lı­lar öz düş­mən­lə­ri­ni yax­şı ta­nı­yır və on­la­ra ma­ne ola bi­lə­cək şə­kil­də təh­lü­kə­siz­lik təd­bir­lə­ri gö­rür­lər. Bir ter­mi­tin və ya bir qu­şun - şü­ur­lu ol­ma­sa da - baş­qa can­lı­nın xü­su­siy­yət­lə­ri­ni bil­mə­si çox tə­əc­cüb­lü­dür.

Bu­nu da­ha yax­şı dərk et­mək üçün özü­nü­zü dü­şü­nün. Heç ta­nı­ma­dı­ğı­nız, əv­vəl­lər heç gör­mə­di­yi­niz bir hey­va­nın han­sı xü­su­siy­yət­lə­rə ma­lik ol­du­ğu­nu ba­xar-bax­maz bi­lər­si­niz­mi? Onun nə ye­di­yi­ni, ne­cə ov et­di­yi­ni, nə­dən qorx­du­ğu­nu bi­lir­si­niz­mi? Əl­bət­tə ki, yox. Bun­la­rı bil­mək üçün ya gə­rək bir ki­ta­bı açıb onun haq­qın­da mə­lu­mat­la­rı oxu­ya­sı­nız, ya da bir in­san si­zə bu can­lı­nın xü­su­siy­yət­lə­rin­dən da­nış­sın. Əgər be­lə­dir­sə, on­da hey­van­lar baş­qa can­lı­lar haq­qın­da ne­cə mə­lu­mat əl­də edir­lər? Əv­vəl­cə düş­mən­lə­ri­nin han­sı hey­van ol­du­ğu­nu tə­yin edib onun dav­ra­nı­şı və ov üsul­la­rı haq­qın­da araş­dır­ma apa­ra bi­lər­lər­mi? Son­ra da bu­na əsa­sən ne­cə ca­vab ve­rə­cək­lə­ri­ni dü­şü­nə bi­lər­lər­mi? Əl­bət­tə ki, bu­nu edə bil­məz­lər. Heç bir hey­van araş­dır­ma apar­maq üçün la­zım olan ağıl və qa­bi­liy­yə­tə ma­lik de­yil. Hey­van­la­rın öz düş­mən­lə­ri haq­qın­da tə­sa­dü­fən mə­lu­ma­ta sa­hib ol­duq­la­rı­nı dü­şün­mək də mən­tiq­siz və ağıl­sız iş olar­dı. Çün­ki ilk sı­naq­la­rın­da mü­vəf­fə­qiy­yət­siz ol­ma­la­rı bu can­lı­lar üçün ölüm de­mək­dir.

Hey­van­la­rın is­ti­fa­də et­di­yi təh­lü­kə­siz­lik sis­tem­lə­ri­ni ən mü­kəm­məl şə­kil­də tə­yin edən və on­la­ra zə­ru­ri olan­la­rı et­di­rən şüb­hə­siz ki, Al­lah­dır. Jal­nız ət­ra­fı­mı­za ba­xıb gör­dü­yü­müz can­lı­lar de­yil, hət­ta bü­tün dün­ya­da ya­şa­yan can­lı­la­rın ey­ni ağıl­lı dav­ra­nış­la­rı da bi­zə Rəb­bi­mi­zin son­suz ağıl və güc sa­hi­bi ol­du­ğu­nu is­bat edir.

Tu­ni­sin Ara­lıq də­ni­zi sa­hil­lə­rin­də ya­şa­yan qa­ra səh­ra qa­rış­qa­sı (yan rəsm­də gör­dü­yü­nüz) çöl­də yu­va qu­ran can­lı­lar­dan bi­ri­dir. Bu qa­rış­qa nö­vü heç bir kom­pas və xə­ri­tə­nin kö­mə­yi ol­ma­dan uc­suz-bu­caq­sız səh­ra­da səm­ti­ni da­im səhv­siz tə­yin edə və yu­va­sı­na ge­ri qa­yı­da bi­lir.

Sə­hər gü­nə­şin çıx­ma­sı ilə səh­ra­da is­ti­lik 70 də­rə­cə­yə qə­dər yük­sə­lir. Qa­rış­qa da səh­ra qu­mu­nun be­lə dəh­şət­li is­ti­sin­də qi­da ax­tar­maq üçün yu­va­sın­dan çı­xır. Ju­va­sın­dan baş­la­ya­raq 200 metr­lik bir sa­hə­də tez-tez da­ya­nır və ol­du­ğu yer­də hər­lə­nə­rək ziq­zaq­va­ri, do­lan­bac yol sa­lır. Bu yo­lu xə­ri­tə­də gö­rə bi­lər­si­niz. La­kin heç də fi­kir­ləş­mə­yin ki, qa­rış­qa bu do­lan­bac yol­lar­da aza­caq. Çün­ki qa­rış­qa qi­da­sı­nı tap­dı­ğı za­man düz xətt şək­lin­də bir yo­lu tə­qib edə­rək hə­min an­da yu­va­sı­na ge­ri qa­yı­dır. Qa­rış­qa­nın sə­ya­hə­ti­ni onun öl­çü­lə­ri ilə mü­qa­yi­sə et­sək, bu, bir in­sa­nın səh­ra­da 35-40 km get­dik­dən son­ra çıx­dı­ğı nöq­tə­yə düz yol­la ge­ri qa­yıt­ma­sı­na bə­ra­bər­dir. Elə isə bir in­san üçün qey­ri-müm­kün olan bu işi qa­rış­qa ne­cə ba­ca­rır?

Qa­rış­qa ət­ra­fın­da­kı cism­lə­rə ba­xa­raq is­ti­qa­mət tə­yin edə bil­məz. Həm də səh­ra­da is­ti­qa­mət üçün ağac, qa­ya, axar su və ya göl ki­mi əla­mət­lər yox de­yi­lə­cək qə­dər az­dır. Hər tə­rəf­də yal­nız qum var ki, bun­la­rın da ol­ma­sı heç nə­yi də­yiş­mir, çün­ki qa­rış­qa­nın bun­la­rı ya­dın­da sax­la­yıb, ye­ri­ni əz­bər­lə­yib on­dan is­ti­qa­mət tə­yin et­mək üçün is­ti­fa­də et­mə­si qey­ri-müm­kün­dür. Be­lə dü­şün­dü­yü­müz za­man qa­rış­qa­nın ba­car­dı­ğı işin əhə­miy­yə­ti da­ha ay­dın ola­caq. Qa­rış­qa bu çə­tin işi ona ve­ril­miş xü­su­si bə­dən qu­ru­lu­şu sa­yə­sin­də ba­ca­rır.