Denver II geliŞİmsel tarama testi

Uzm.Birgül U.Bayoğlu

Prof.Dr.Kalbiye Yalaz

Gelişimsel Çocuk Nörolojisi Derneği, Ankara 2009

Gelişimsel Çocuk Nörolojisi Derneği yayınıdır.

Tunalı Hilmi cad. Buğday sok. Kozlar İşhanı No: 6-34 Kavaklıdere/Ankara

Tel: (0312) 4275057

Ağ sayfası: www.gcn.org.tr

E-posta: info@gcn.org.tr

ISBN: 975-9944-5898-0-2
© 1982, 1996 Prof.Dr.Kalbiye Yalaz, Prof.Dr.Banu Anlar

2008 Prof.Dr.Banu Anlar, Aile Sağl.Uzm.Birgül U.Bayoğlu Prof.Dr.Kalbiye Yalaz

Birinci basım 1982

İkinci basım 1997

Üçüncü basım 2009

Bu el kitabının Uygulama, Yorumlama, ve Test Maddelerinin Uygulanması bölümleri aşağıdaki yayının uyarlanmış kısmi çevirisidir:

Denver II’nin Türkiye standardizasyonu aşağıdaki kişi ve kuruluşların katkıları ile gerçekleşmiştir:

Çocuk sağlığı alanında çalışanların en önemli görevi bilgisizlik, utanma ya da çeşitli olanaksızlıklar nedeniyle evlerde, gözden uzak tutulan özürlü çocukları erken dönemde tanımaktır. Istatistiklere göre Türkiye’de 6 milyon özürlü bireyin bulunması beklenmektedir. Bu kişilerin % 20-25’ine okul öncesi dönemde erken tanı ve tedavi uygulamakla yardım edilebilirdi. Çocuk psikologları, çocuk gelişimi uzmanları, okul öncesi eğitiminde ve çocuk yuvalarında çalışan eğitimciler ellerinde güvenilir bir tarama yöntemi bulunduğu takdirde gelişimsel geriliği olan çocukları tanıyabilecek ve gereken yardımı yapabileceklerdir.

Örneğin 30 aylık Ali’nin konuşmasındaki gecikmeyi Denver II’yi rutin olarak kullanan çocuk doktorunun farkettiğini varsayalım. Ali’yi daha ayrıntılı değerlendirmesi için hastaneye gönderdiğini ve tetkikler sonucunda kısmi işitme kaybı tanısı konduğunu düşünelim. İşitme cihazı sağlanacak ve aileye dil gelişimi için gerekli uyaranları nasıl verecekleri öğretilecektir. İki yıl içinde Ali’nin sözel becerisi yaşıtlarına eşit hale gelecek, kendisi ve ailesi için sorun oluşturmayacaktır.

Denver II’nin tüm ülke çapında kullanılması her yıl 30 bin ile 50 bin Ali’nin yaşamında bu tür değişiklik yaratabilir. Bu rüyanın Dr. Yalaz ve Dr.Anlar gibi kendilerini bu konuya adamış uzmanların gayretleri sonucunda gerçekleşeceğini umuyorum.

Josiah Dodds, PhD

Professor Emeritus

School of Professional Psyhology

University of Denver,USA

• 
  Güvenilir ve geçerliliği bilinen bir tarama testi oluşu,
  
• 
  Öğrenilme ve uygulanmasının kolaylığı,
  
• 
  Testin 5-15 dakika gibi kısa sürede verilebilmesidir.
  

Eğitim materyelini çalıştıktan ve değişik yaş gruplarından 20 kadar çocuğa test verdikten sonra testör şunları yapabilmelidir:

-Çocuğun yaşını hesaplama, test formuna yaş çizgisini çizerek testi uygulamaya doğru olarak hazırlanabilmeli,

-Test maddelerini güvenilir ve standart olarak uygulayabilmeli ve değişik geçer/ kalır durumlarını tanıyabilmeli,

-Çocuğun test sırasındaki davranışını değerlendirebilmeli ve puanlamalı,

-Çocuğun test maddelerindeki her bir beceriyi ”ileri”, “normal”, “uyarı”, ve “gecikme” olarak tanımlayabilmeli,

-Test sonucunu normal, anormal ve şüpheli olarak yorumlayabilmeli,

-Yeterlilik sınavını geçmelidir.

Küçük çocukların gelişimindeki sapmaları rutin fizik muayene sırasında anlamak güçtür. Gelişimsel bozukluğun varlığı genellikle çocukta yürümeme, konuşmama gibi belirgin sorunlar ortaya çıktığında ya da okulda başarısız olduğunda farkedilir. Denver Gelişimsel Tarama Testi (DGTT) çocuklarda bulunabilecek gelişimsel sorunları yakalamada sağlık personeline yardımcı olması amacıyla 1967 yılındaki ilk yayınlanışından sonra birçok ülkede uyarlanarak ve standardize edilerek yeryüzünde 50 milyondan fazla çocuğun taranmasında kullanılmıştır.

DGTT, yaygın kullanımı sonucunda elde edilen deneyimlerin ışığında 1990 yılında Frankenburg ve Dodds tarafından yeniden gözden geçirilmiş ve Denver II oluşturulmuştur. DGTT ile deneyimlerden ortaya çıkan dört ana sorun: daha fazla dil maddesine gerek duyulması, 1967’deki normların 1990'da geçerliliğinin değerlendirilmesi, bazı maddelerin uygulanmasında ve yorumlanmasndaki güçlükler ve yine bazı maddelerin bazı çocuk grupları için uygun olmayabileceği idi. Ayrıca testin ilerideki okul başarısını tahmin etmede duyarlı olmayışı da düşündürücüydü. Test, istenmeden de olsa, bazen doğru olmayan bir biçimde verilmekte ve yorumlanmaktaydı. Bu nedenlerle yeniden gözden geçirildi, standardize edildi, yorumlanmasında değişiklikler yapıldı, yeni bir eğitim filmi oluşturuldu ve testör eğitimine, yeterlilik testinin uygulanmasına ağırlık verildi.

Türkiye’de de 1980 yılında DGTT, 1992 yılında Denver II, 2007 yılında Denver II gözden geçirilmiş haliyle Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Nörolojisi Bölümü tarafından standardize edilerek ülke çapında kullanıma ve testör eğitimine sunulmuştur.

Denver II 0-6 yaş arasındaki, sağlıklı görünümde olan çocuklara uygulanmak üzere düzenlenmiştir. Çocuğun yaşına uygun becerilerini değerlendiren bu test, belirti vermemiş olan gelişimsel sorunları taramada, kuşkulu durumları nesnel bir ölçütle doğrulamada, ve gelişimsel açıdan risk altındaki çocukları (örneğin perinatal sorunlar geçirmiş bebekleri) izlemede değerlidir.

Denver II çocuğun işlevlerdeki becerisini yaşıtları ile karşılaştırır.Zeka testi değil, gelişim testidir. Gelecekteki zihinsel veya uyumsal yeteneği tahmin etmede kullanılamaz. Öğrenme güçlüğü, konuşma bozukluğu, duygusal bozukluk gibi tanılar vermek üzere yapılandırılmamıştır ve fizik muayene veya tanısal değerlendirme yerine kullanılmamalıdır.

Denver II, aşağıdaki gelişimsel alanları taramak üzere test formu üzerinde dört bölümde toplanmış 134 maddeden oluşmaktadır:

1.Kişisel-Sosyal: insanlarla iletişim kurma, bireysel gereksinimlerini karşılayabilme

2.Ince motor-uyumsal: el-göz koordinasyonu, cisimleri kullanabilme, sorun çözme.

3.Dil: işitme, anlama, dili kullanma.

4.Kaba motor: oturma, yürüme, zıplama ve genel olarak koordinasyon yeteneği

Denver II değişik meslek grupları tarafından klinik ortamda kullanılmak üzere düzenlenmiştir. Test Denver II malzemesini, işlemlerini, çocukların sorunlarını iyi tanıyan kişilerce uygulanmalıdır. Standard bir şekilde verilmelidir. Testörler dikkatle eğitilmeli ve testi klinik amaçla kullanmadan önce yeterlilik sınavını geçmelidirler. El kitabının özellikle “Test Uygulaması ve Puanlanması” bölümlerini okumak, eğitim filmini izlemek, ve değişik yaşlardan çocuklarda uygulama yapmak testör adayının Denver II’yi doğru uygulamasına ve yorumlamasına yardım edecektir.

DGTT ve Denver II arasında birçok farklılıklar olduğundan daha önce DGTT’yi uygulamış kişiler de uygulamamış olanlar gibi tüm eğitim programından ve yeterlilik testinden geçmelidir.

KLİNİK ve ARAŞTIRMA UYGULAMALARI

Denver II bir çocuğun genel gelişimi konusunda düzenli bilgi verir ve uygulamacıyı olası gelişimsel sorunlar konusunda uyarır. Denver II çocuğun yaşıtı olan diğer çocuklarla karşılaştırılmasında kullanılmalı, daha ilerideki gelişmeyi tahminde kullanılmamalıdır. Testin yenilenmesine, yeni standardizasyonuna ve Denver IIye alınan maddelere ait ayrıntılı veriler Denver II Teknik El Kitabı nda (__W.K. Frankenburg, J.B. Dodds: Denver II Technical Manual. Denver Developmental Materials, Inc. Denver, 1990) verilmektedir.

Testi yapan kişi test sırasında çocuktan mümkün olan en iyi performansı ve anne-babasından en doğru bilgiyi elde etmeye çalışmalıdır. Çocuk ve anne-baba ile uyumlu ilişki çok önemlidir.

Test çocuğun anne/babası veya her zaman bakan kişi varken verilmelidir. Çocuğun en doğal halinin ortaya çıkarılabilmesi amacıyla anne-babanın ve çocuğun rahat ettirilmesi için çaba gösterilmelidir. Fizik muayeneden farklı olarak çocuğun giysileri çıkarılmadan test verilmelidir. Bot veya ayakkabılar motor maddelerde çocuğun performansını kısıtlıyorsa bu maddeler verilmeden önce çıkarılmalıdırlar. Küçük çocuk anne-babanın kucağında oturabilir. Daha büyük çocuk rahat ediyorsa ve test materyaline kolayca ulaşabiliyorsa bir sandalyede tek başına oturabilir. Ideal olanı çocuğun kollarını masaya koyabilir şekilde oturmasıdır. Çocuğun dirsekleri masanın üstü ile aynı düzeyde olmalıdır. Eğer kucakta oturan bir çocuk çok alçakta kalmışsa katlanmış bir battaniye üsütne oturtabilirsiniz. Boya göre ayarlanabilen masa veya çocuk boyuna göre olan bir sandalye okul öncesi çocuklar için idealdir. Eğer güvenli bir masa yoksa bebekler yerde de test edilebilir.
Teste başlarken;

Anne-babaya çocuğun doğum tarihi ve gününde ya da gününden erken doğup doğmadığı sorulur. Testör daha sonra çocuğun o günkü yaşını hesaplar ve yaşı anne-babaya onaylatarak doğrular.

“- Denver II'nin çocuğun şu andaki gelişimsel durumunu yaşıtlarıyla karşılaştırmak (değerlendirmek) için verildiği, bir gelişim testi olduğu, zekayı ölçmediği, verilen bütün maddeleri geçmesinin beklenmediği”

vurgulanmalıdır. Öte yandan testin zeka testi olmadığının gereğinden fazla vurgulanması ailenin teste önem vermemesine yolaçabilir..Bu nedenle zeka testi olmadığı ancak aile sorarsa söylenmelidir.
Test maddelerinin veriliş sırası;

Maddelerin verilme sırası esnek olmalı ve çocuğun yanıtına göre ayarlanmalıdır. Masaya once yaşa uygun bir-iki test malzemesi (örneğin bebek için çıngırak, daha büyük çocuk için küpler ve okul öncesi çocuk için kalem-kağıt) konulması, testör anne-babaya Kişisel-Sosyal bölümle ilgili soruları sorarken çocuğun oyalanması ve ortama alışmasına yardımcı olur. Anne-babaya bu maddeler sorulurken, çocuğun doğal hareketleri de izlenmelidir; bu serbest hareketler de testin bir parçasıdır. Test maddeleri, testör tarafından asıl testten önce ya da sonra o maddeyle ilgili olarak gözlenen hareketlere dayanılarak puanlanabilir. Örneğin çocuk test odasına koşarak girmişse 'koşma' maddesinden geçer.

Verilecek madde sayısı test edilen çocuğun yaşı ve yeteneklerine göre değişir. Uygulamada verilecek maddelerin sayısı şunlara bağlanabilir:

*Test için ayrılabilecek süre,

*Hedefin niteliği: çocuğun gelişme geriliğinin ve/veya daha başarılı olduğu alanların saptanması

1.adım: Her sektörde yaş çizgisinin %75-90 aralığına (dikdörtgenlerin renkli kısmlarına) düştüğü maddeleri ve ayrıca dikdörtgeni kapanmış olup yaş çizgisine en yakın olan üçer maddeyi uygulayın.

2.adım: Eğer çocuk 1.adımdaki maddelerin hiçbirini yapamazsa (kalır,reddeder,olanağı olmazsa), üç madde “geçer” alana kadar sola doğru devam edin.
b.Çocuğun görece başarısını (tavan) değerlendirmek için test veriyorsanız şu basamakları izleyin:

1.adım: Her bölümde yaş çizgisiyle çakışan tüm maddeleri ve yaş çizgisine en yakın ve tümüyle solunda kalan üç maddeyi verin.

2.adım: Her bölümde geçtiği maddelerin sağına doğru ilerleyerek üç maddeden “kalır” alana kadar maddeleri vermeye devam edin.

Kaldığına karar vermeden önce çocuğa her maddeyi yapabilmesi için üç deneme hakkı verilebilir. Üç defadan fazla deneme çocuğa daha önce yapamadığı maddeyi öğretebilir. Bu şekilde 'öğretme' test süresini de uzattığı gibi çocuğun sıkılarak testi tamamlayamamasına neden olur.

Önce çocuğun adı, doğum tarihi, test tarihi gibi genel bilgiler test formuna kaydedilmelidir. Çocuğun yaşı doğum tarihini test tarihinden çıkararak bulunur (çıkarma sırasında gerekirse ay hanesinden 30 gün, yıl hanesinden 12 ay alınır).

Test tarihi 05 7 15

Çocuğun yaşı 2 4 5

ÖRNEK 2 Yıl Ay Gün

Test tarihi 06 7 15

Doğum tarihi -04 -10 -28

Çocuğun yaşı 1 8 17

2. adım: 45 günden 28 çıkarılır=17 gün.

3. adım: 6 aydan 10 çıkarmak olanaksızdır. Bunun için 2006'dan 12 ay (1 yıl) alınır. 6 aya 12 eklenir ve 18 bulunur.Yıl basamağında 2005 kalır.

4.adım: 18 aydan 10 çıkarılır=8 ay.

5.adım: 2005'den 2004 çıkarılır=1 yıl.Ççocuğun yaşı 1 yıl, 8 ay, 17 gün olarak hesaplanır.
Yaşın doğru hesaplanması çok önemlidir ve test yapılmadan önce dikkatle kontrol edilmelidir. Ayrıca anneye çocuğun yaşının doğrulatılması gereklidir.

Çocuğun her maddede gösterdiği performans, normallerle karşılaştırılırken yaşa göre değerlendirilmektedir. Bu nedenle yaşın doğru hesaplandığından emin olunması önemlidir.

Beklenen doğum tarihinden 2 haftadan daha erken doğan ve 2 yaş altında olan çocuklar için hesaplanan yaş düzeltilmelidir. Bunun için erken olan süreyi aylara ve günlere bölmek gerekir. Bir ay için 4 hafta, bir hafta için 7 gün kullanılır. Sonra bulunan günler ve aylar hesaplanan yaştan çıkarılır.

Yıl Ay Gün

Test tarihi 06 8 20

Doğum tarihi 06 -6 -1

Çocuğun yaşı 2 19

Çocuğun düzeltilmiş yaşı 1 5

Test verilecek olan Çocuğun yaşını doğru olarak hesapladıktan (ve gerekirse erken doğum için düzelttikten) sonra formda yatay çizgide ay ve yıl olarak işaretlenmiş olan rakamlardan yararlanarak formun üstünde cetvelle dikey bir yaş çizgisi çizin. Formun üst ve alt kenarlarındaki yatay çizgilerde yaş işaretleri arasındaki bölmeler 24 aya kadar bir ayı, daha sonra 3 ayı göstermektedir.Yaş çizgisi çizmek için hesaplamış olduğunuz kesin yaşı kullanın; gün, hafta ya da aylarda yuvarlama yapmayın.

Testin değerlendirilmesi yaş çizgisinin doğru yerleştirilmesine bağlı olduğundan çizginin doğru yerden çizildiğine emin olmak için yaş skalası dikkatle kontrol edilmelidir.
Test Davranışının Değerlendirilmesi

'Test Davranışı' test tamamlandıktan sonra puanlanır. Test formunda verilen değerlendirme tablosu kullanılarak çocuğun test sırasındaki davranışı, daha öncekilerle kıyaslanır. Anne-babasına çocuğun bu testteki davranışının diğer zamanlardaki yetenek ve davranışlarıyla aynı olup olmadığını daima sormak gerekir. Bazen çocuk test sırasında gerçek yeteneklerini ortaya koyamayacak kadar hasta, yorgun, aç veya keyifsiz olabilir. Böyle durumlarda test, çocuğun daha uyumlu olduğu bir zamanda yapılmak üzere başka güne ertelenmelidir.

·Siyah kuru üzümler;

·Ince saplı bir çıngırak;

·Sekiz tane 2.5 cm. kenarlı (ikişer tane kırmızı,mavi,sarı,yeşil) renkli tahta küp;

·Küçük bir zil(çan),

·Tenis topu;

·Kurşun kalem;

·Bir plastik bebek;

·Saplı plastik bir fincan;

·Ağzı dar küçük şişe

·Boş beyaz kağıt.
Çizim için kullanılacak boş beyaz kağıtlar ve cetvel hariç testte kullanılan tüm malzeme test çantasında verilmiştir. Ayrıca bir masa, sandalyeler (testör, anne-baba, ve eğer oturabiliyorsa çocuk için) ve kaba motor maddelerin uygulanabilmesi için yeterli alan gereklidir. Küçük bebeklerde yatarak yapılan maddeler için battaniye ya da yumuşak bir muayene masası yardımcı olur. Denver II çantasında verilen malzeme özenle seçilmiştir; onların yerine gelişigüzel malzeme kullanılması, test sonuçlarının normlarla karşılaştırılmasındaki güvenilirliği azaltabilir. Malzemeler kaybolur ya da kırılırsa ve yedekleri yerel olarak sağlanamazsa dernekten (www.gcn.org.tr) istenmelidir.

Test malzemesinin ağza alınmasını, gözlere zarar vermesini,vb. önlemek için çocuklar her zaman dikkatle izlenmelidir.

Test formunda maddeler dört bölümde toplanmaktadır:

Kişisel-Sosyal

Ince Motor

Dil

Kaba Motor.

Esneklik önemli olsa da, maddelerin veriliş sırası için çocukların çoğuna uygun olan genel kurallar vardır.

Denver II'de aşağıdaki değerlendirmeler kullanılmaktadır: