Çankaya IV cgazetesiNİn okurlarina armağanidir. Yeni devir ankara'da İlk Günler
|
|  Yüklə 0.59 Mb.
|
Gazetelerin ve memleket aydınlarının toplandığı merkez olduğundan, İstanbul, hemen hemen, bütün sınıfları ile Ankara'ya ısınmamıştı. İstanbul'da o vakitler maddî ıstırabın da ne kadar derin olduğunu düşünmeliyiz. 1908'de İstanbul, Adriyatik kıyılarından Fars körfezine kadar uzanan koca bir imparatorluğun merkezi idi. Gittikçe fakir düşmekle beraber, umumî bir ayarlanma içinde, yaşayıp gitmekte idi. Meşrutiyet, saray ve konaklar sınıfı ile geçimleri bu hazne sınıfına bağlı olanları dağıtmıştı. Balkan Harbi devlet sınırlarını Meriç kıyılarına getirdi. Arkadan umumî harp ve onun, İstanbul ailelerini sandık diplerindeki kırpıntılara kadar neleri var yoksa sattıran sıkıntıları geldi, çattı. Para değerini kaybetti. Maaşlar ekmek parasına yetmez hâle geldi. Bir avuç türedi harp zengininden başka bütün Türkler bedbaht idiler. Nihayet batış ve mütareke devri çöktü. Şehrin ticarî ve iktisadî faaliyetleri ile ilgisi olmayan Türk halkı eski reaya durumuna düştü. Vatanı ve kendisini kurtaran zafer de başkentliğini elinden almakta, hazne sınıflarını Ankara'ya taşımakta idi. Istırap, muhakeme etmez. Istırap, sorumluyu geçmişte aramaz. Istırap, can acısından kıvrandığı vakit, karşısına kim çıkarsa onun yakasından tutar. 1923'te İstanbul mustaripleri Ankara'ya karşı hoşnutsuzlar seferberliğinin tabiî gönüllüleri olmuşlardı. İkinci Büyük Millet Meclisine gelen Kuvay-ı Milliye şöhretlerinden asker olanlar, milletvekili kalmakla beraber Mustafa Kemal'den uzaklaşmışlar ve her türlü muhalefetler ümitlerini bu şöhretlere bağlamışlardı. Türkiye'de umumî hava, o tarihte bu şöhretlerin, hürriyet şartları içinde, pek kolay bir mücadele yapmalarına elverişli idi. Rauf Bey'in komutan arkadaşları ile uğurlanarak ve karşılanarak İstanbul'a gidip gelmesi, Cumhuriyet ilânı üzerine İstanbul gazetelerinde çıkan sözleri, bir şey yapmak veya bir şey yapılmasını istiyenlere, Rauf Bey ve arkadaşlarının da düşüncelerini aşan bir cesaret vermiştir. Silâhlarının kuvveti, sadeliğinde idi. ''Ne istiyorsunuz?'' dendikçe: - Hiçbir şey... ''Bilâ kayd-ü şart Hâkimiyet-i Milliye'nin tecellisini'' istiyoruz, diyorlardı. Cumhuriyetin ilân şekli hakkındaki tenkitleri de Teşkilât-ı Esasiye Kanununun bu ana prensibine riayet edilmemiş olmak bakımından idi. Bu sırada İstanbul'da halifenin istifa edeceği rivayeti çıktı. ''Tanin'' gazetesinin neşrettiği bir açık mektup üzerine gazetelerde kıyamet koptu: Nihayet bu felâket olacak mıydı? Halifemizden mahrum mu kalacaktık? İslâm âlemindeki manevî nüfuzumuzu, kendi elimizle feda mı edecektik? Düşününüz: Bu feryatlar lâik ve Lâtin harfçi Hüseyin Cahit'in gazetesinden işitiliyordu. Mustafa Kemal'in hasta olduğu haberi de ağızdan ağıza yayılmakta idi. İşte 22 Kasım meşhur grup toplantısı bu şartlar içinde olmuştur. Parti üyesi Rauf Bey, etrafında uyanan şüpheler üzerine, kendi durumunu izah etmiye davet edilmişti. Esas tartışma İsmet Paşa ile Rauf Bey arasında geçti. İsmet Paşa'nın ilk kürsü imtihanı idi. O da, Rauf Bey de imtihanlarını eyi verdiler. Genelkurmay Başkanı iken kürsüye çıktığı vakit, birkaç kelime kekeliyerek inen ve hiç de eyi bir tesir bırakmadığı söylenen İsmet Paşa, kendi kendini yetiştirmesini ne kadar eyi bildiğini isbat etti. Bize o günlerde tam bir Avrupa parlâmentosu hatibi hissini verdi. Rauf Bey de, insanı çileden çıkarabilecek birçok gayretkeş tahriklerine rağmen sabır ve soğukkanlılığını sonuna kadar korudu. Sıra tahrikçilerinin hizasına inmiyerek, İsmet Paşa ile baş başa kaldı. Lehinde olanlar sustukları ve çekingen davrandıkları, aleyhinde bir marifet gösterişi yapmak istiyenler, asabî ve hassas bir mizaca her türlü ölçülerini kaybettirecek taşkınlıklarda bulundukları düşünülürse, Rauf Bey'in bu imtihandan ne kadar eyi çıkmış olduğu tahmin olunabilir. Bu grup tartışması, Mustafa Kemal ve onun yanında toplananların hiçbir muhalefet karşısında taviz vermek ve geri dönmek niyetinde olmadıklarını, onların gidişini beğenmiyenlerin de partiden ayrılarak açık bir mücadele cephesi kurmağa henüz akılları yatmadığını anlatmıştı. Mustafa Kemal, bir müddet işleri kendi gidişinde bırakmak, daha doğrusu yeni kararlar verme fırsatının kendiliğinden hazırlanmasına vakit bırakmak üzere, iki aylık bir İzmir seyahatine çıktı. *** Bu yılın hikâyeleri arasında İstanbul'a giden İstiklâl Mahkemesi hatırlanmağa değer. Kuvay-ı Milliye devrinde irtica ve isyan hâdiselerini bastırmakta işe yarayan bu ihtilâl mahkemesi, İstanbul'da gazetecileri muhakeme edecekti. Reis, eski Ankara İstiklâl Mahkemesi Reisi İhsan (Bahriye Vekili), savcı da Vasıf rahmetli idi. Mahkeme Fındıklı'daki son Osmanlı Mebuslar Meclisi binasında kurulmuştu. Biz de gidip locadan dinliyorduk. Gazeteler biz genç milletvekilleri ile ''Cumhuriyet Prensleri'' diye alay ediyorlardı. İstanbul'un pek çok zarif giyimli hanımları dinleyiciler arasında idi. Bilhassa İhsan'ın kolayca İstanbul havasına hoş görünmek zaafına tutulmuş olduğunu görmüştük. Öyle zamanlar oluyordu ki sanki sanıklar yargıçları muhakeme ediyorlardı. Oturum bitince Hüseyin Cahit salonun seyirci safına yaklaşarak: ''Bugünkü perde de indi!'' diye alay ediyordu. Sonunda yargıçlar hiç kimseyi mahkûm etmediler. Ankara ile görüşerek böyle bir sonuca varıp varmadıklarını bilmiyorum. Keşke bu İstiklâl Mahkemesi hiç gönderilmemiş olsaydı! İhsan ve arkadaşlarının zaafı kötü bir tepki uyandırmıştır. Nihayet daha sonraki sehpalı ve ölümlü İzmir İstiklâl Mahkemesi faciasına yol açmıştır. *** Cumhurreisi Mustafa Kemal'in İzmir seyahati sonkânundan (ocaktan) şubat nihayetlerine kadar sürdü. Bu devirdeki gazeteler okunursa, Cumhuriyet ilân edilmekle büyük hiçbir meselenin halledilmemiş olduğuna kolayca hükmolunabilir. İstanbul'daki halife, er geç padişahlığını bekliyen şahane bir nöbetçidir. Bütün şer'iyeciler, medreseciler, muhafazakâr Osmanlılar, hepsi onun etrafında manevî bir saf birliği kurmuşlardır. Fakat İsmet Paşa'nın grup toplantısındaki meşhur cümlesi de kulaklarında çınlamaktadır: ''Tarihin herhangi bir devrinde, bir halife, eğer zihninden bu memleket mukadderatına karışmak arzusunu geçirirse, o kafayı behemehal koparacağız!'' Siyasî tartışmaların parolası, en küçük fırsatı ele alarak, Ankara rejimini kötülemektir. O aylarda Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun ''Akşam'' gazetesinde hilâfet ve hanedan meselelerine temas eden bir yazısı çıkmıştı. Bu, Meclisteki devrimci takımın bir Cumhuriyet bütçesinde hanedan ve damat maaşlarının yeri olmadığı gibi, ''Henüz yapılacak işler olduğunu ima eden'' koridor hasbıhallerini halk efkârına aksettirici bir yazı idi. Yakup Kadri'nin, bu yazısından dolayı kürsüde hesap vermiye çağırıldığı günü hatırlıyorum. Meclisin tekmil hocaları ve muhafazakârları ön sıralara toplanmışlardı. İçlerinden biri elindeki kalemi uzatarak: - Senin iki gözünü oyacağız, diyordu. Sarıkların durmadan dalgalandığı görülüyordu. Yakup, hiçbir cümlesini tamamlıyamıyordu. Mustafa Kemal'in 2 Martta yapacaklarının yüzde birini yazmağa cesaret eden hatip, devrime on beş gün kala, kollarına güvenen birkaç delikanlı milletvekilinin kürsüye yaklaşarak savunmaya hazırlandığı pek küçük bir azlığın adamı idi. Ortaçağlı teokratik devlet henüz bütün işliyen cihazları ile, ayakta idi. Müspet ilmin gölgesini bile kapılarından içeri sokmayan medreseler, ömürleri boyunca, Batı medeniyetçiliği düşmanlığı edecek unsurları, sivil mektep öğrencilerinin birkaç misli yetiştirmekte idiler. Şer'iye Vekâleti, bütün teşkilât ile, ister istemez hilâfetin tamamlayıcısı idi. Sonradan vekilliğe kadar çıkan bir mebus, çarşaflı karısı ile Karaoğlan çarşısında görüldüğü için, Meclis koridorlarında kendisine günlerce lânet okunuyordu. Dekoru ile, az çok uyanık cemiyeti ve gelenekleri ile içinde yaşayan ve çalışanlara otoritesini hissettiren İstanbul'dan Ankara'ya taşınmakla büsbütün gerilemiştik. Bizler yeni başkentte 1915 Türkçüler çevresini bile bulamıyorduk. Umumî fikir kargaşalığının herkesi şaşırttığı günlerde, 22 Şubatta Mustafa Kemal Çankaya'ya döndü. Onun yeni kararlarını ağzından duyunca, kınından sıyrılmış bir kılıç pırıltısını andıran iradesi karşısında ruhlarımızın ısındığını duyduk. Tanzimat'tan beri devlet ve millet bünyesinde bir ur gibi kaskatı şişen Ortaçağı kökünden kesip atacaktı. Her zaferinin sağladığı büyük itibar, eline geçen eşsiz ikbal, fâni ömrüne kadar nesi varsa nesi yoksa hepsini, büyük fikir uğruna harcamağa hazırdı. Hakikati söyliyelim: Mustafa Kemal, bir devrimci olarak, 18 yaşından son nefesine kadar hiçbir taviz zaafı göstermiyen bir idealisttir. Bu tarafı çağdaşlarından hiç kimseye benzemez. Ve hiçbir türlü tenkit edilemez. Mustafa Kemal'in tenkit edilecek zaaflarını insan ve politikacı tarafında arayabiliriz. Bulabiliriz de! Mustafa Kemal'in basit İtaatçılar dışında, üç türlü takımı olmuştur: Devrimciliğine bağlı fikir ve ideal takımı, insan ve politikacı zaaflarını ya haksızlıklar, ya menfaatler için sömürmekten başka bir şey düşünmiyen türediler takımı! Bu üç takım, Mustafa Kemal'in sofrasında daima yan yana gelmişler, fakat hiçbir zaman birleşmemişlerdir. Bu fikri daha fazla izah edecek vakaları ileride okuyacaksınız. Biz Mustafa Kemal'in kesip atmasını ve yeni düzeni, sağlam teminat elde edinceye kadar, sıkı bir disiplin altında korumasını istiyorduk. Bu bakımdan Hâkimiyet-i Milliyecilerden tamamiyle ayrılıyorduk. Bize göre Türkiye, her şeyin başında, medeniyet meselesini halletmeli idi. Bir milletin tarihinde medeniyet meselesinin oy toplıyarak halledildiği görülmemiştir. Bize göre 1923'te Hâkimiyet-i Milliye silâhı, muhafazakârların, yani halledilecek bir medeniyet meselesi olduğuna inanmayanların, yahut irticaın, yani Tanzimat'tan beri medeniyet düşmanlığını elden bırakmayanların silâhı idi. Bize göre millî irade hür değildir. Millî irade, batıl fikirler ve batıl inançlarla paslanmış ve büyük ölçüde Ortaçağ müesseseleri kadrosunun köleliği altında idi. Her şeyden önce bu irade, müspet ilme dayanan ilk eğitim terbiyesi ile, kara inançlardan temizlenerek saf kılınmalı ve hürriyetine kavuşturulmalı idi. Bizler usul olarak tekâmülden ötesini görememiştik. Ortaçağ müesseselerinin hükmü altındaki bir toplulukta, ileri fikirlerin ihtilâli alttan gelmez, üstten gelir. Büyük Rus ihtilâlcisi Deli Petro'dur. İlk Osmanlı ihtilâlcileri padişahlardır, vezirlerdir. Böyle topluluklarda alttan yalnız ''karşı-ihtilâller'', yani irtica gelir. Medeniyet düşmanlığının bir millî irade zevahiri almakla haklı olabileceğini düşünmek, bir budalalıktır. 1923'te devrimi gerçekleştirecek ve Tanzimat'tan beri devam eden savaşı nihayetlendirecek tek otorite Mustafa Kemal idi. Bir millî kahramandı, halk kahramanı idi. Onun bir de fikir kahramanı oluşu 1923 gençliği için, zaferden de büyük kazanç olmuştur. Son asır tarihimizde de askerî zaferler eksik değildir. Türk milletinin kurtuluşu için zaferlerin yeterli olmadığı anlaşılmıştır. Zaferler, tarihî düşman bildiğimiz Rusları ve Almanları kısa veya uzun müddet herhangi bir sınır çizgisinde tutabilmişti. Fakat Osmanlı saltanatının, batışa kadar, tabiî kaderini takip etmesine engel olmamıştı. Çünkü Türk milletinin gerçek düşmanı, Ortaçağlı yarı teokratik devletin, müsbet ilim ışığı vurmayan Şark kafasının ta kendisi idi. Düşman onun dışında değil, içinde idi. *** 2 Martta grup toplantısı yapılarak yeni kararlar verilecek ve 3 Martta, Türkiye'yi Ortaçağa bağlıyan bütün köprüler atılacaktı. 3 Mart devrimi, İkinci Büyük Millet Meclisine şu üç teklif ile gelmiştir: "1- Hilâfetin ilgasına ve hanedan-ı Osmanînin Türkiye haricine çıkarılmasına dair Şeyh Saffet Efendi ile elli arkadaşının teklif-i kanunîsi. 2- Şer'iye, Evkaf ve Erkân-ı Harbiye Vekâletlerinin ilgasına dair Siirt Mebusu Halil Hulki efendi ve elli arkadaşının teklif-i kanunîsi. 3- Tevhid-i tedrisat hakkında Saruhan Mebusu Vasıf Bey ve elli arkadaşının teklif-i kanunîsi.'' Görüşmeler başladığı vakit Mustafa Kemal, reislik bürosunun karşısındaki geniş odada idi. Bir aralık birkaç sarıklı hocanın içeriye koşuştuklarını gördüm. Kürsüde rahmetli Vasıf nutuk söylüyormuş. Aralarından biri Mustafa Kemal'e atılarak: - Paşam, paşam, diye haykırdı, maksadın kitabı da kaldırmak olsa, bize emret, yolunu bulalım, (toplantı salonunu işaret ederek) ama bunları söyletme... Hilâfeti ve Şer'iye Vekâletini kaldırma tekliflerinin baş imzalayıcıları da hocalar idi. Bunlar için din ve mukaddesat bahaneden ibaretti. Korkuları halk üzerindeki nüfuzlarını ve bin bir ''cer'' kaynağını kaybetmekti. Hilâfetin dinde yeri olmadığını, o gün hiçbir hocanın cevap veremiyeceği şer'î delilleriyle isbat eden Seyyid Bey de eski bir hoca idi. Nutkunu büyük bir başarı ile bitirip kürsüden indiği zaman, Mustafa Kemal: - Seyyid Bey son vazifesini yaptı, diyordu. Yaşlı ve pek itibarlı bir hoca, yanına gelip oturmuştu. Mustafa Kemal onu göstererek: - Hilâfetin dinde hiçbir yeri olmadığını bana öğreten efendi hazretleridir. Öyle değil mi? demesi üzerine, efendi hazretleri hilâfetin dinde hiçbir lüzumu olmadığını Mustafa Kemal'e öğretmek şerefini ne kadar kıskandığını gösterecek bir telâşla tasdik etti idi. Daha on beş gün önce Yakup Kadri'yi nerede ise linç edecek olanlar, Saracoğlu'nu dövmek için kürsüye hücum edenler, şimdi hepsi kızıl devrimci idiler. Tevhid-i Tedrisat Kanununun konuşulmasında rahmetli Vasıf: - Bütün dünyada Maarif Vekâletlerine bağlı olmayan hiçbir mektep yoktur, gibi kendine has bir atılganlık gösterdiği vakit, doğruluk meraklısı rahmetli Yusuf Akçura: - Müsaade buyurunuz, beyefendi, Fransa'da benim okumuş olduğum Ulûm-i Siyasiye Mektebi Maarif Nezaretine bağlı değildir, diye itiraz etti. Vasıf: - Beyefendi, beyefendi, iyi tahkik buyurunuz da öyle geliniz, diye haykırdı ve sıralardan bir alkıştır koptu. Çünkü Yusuf Akçura Rusya asıllı olduğu için, çoğunlukça sevimsizdi. Büyük iradelerin sihri böyledir. İnanmayan da inanışın, istemeyen de isteyişin heyecanına tutulur. Güçlük bu havanın yaratılmasındadır. An'ın, kader ânı'nın tam üstüne düşülmesindedir. Hanedandan damatlar ve kadınlar sınırdan dışarı çıkarılmalı mıdır, yoksa memlekette bırakılmalı mıdır? Bu mesele, tartışılmasında büyük bir mahzur olmamak gevşekliği içinde ortaya çıktı. Bir iki yoklayışta davayı yürütebileceklerini sananlar, bir şey koparmak hıncı ile sanki bunu koparırlarsa, bütün günün öcü yatışacakmış gibi, üstüne üşüştüler. İçlerinden rahmetli Hâzım Bey'in damatları savunarak, başını ipten kurtaran damat Arif Hikmet Paşa'ya borcunu ödemekte olduğunu yalnız ben biliyordum. Celseyi bir müddet tatil ettiler. Karşıki ufak salonda, eski Fransız İhtilâli gravürlerini hatıra getiren, pek ateşli bir sahne geçti. İskemle üstüne çıkan, masalar üzerine fırlayan hatipler sesleri kısılıncaya kadar haykırışıp durdular. Eğer o sırada Mustafa Kemal damat ve sultanların memlekette kalabileceği hakkında bir takrir vermiş olsaydı, belki de devrime hıyanet etmekle suçlanacaktı. Devrimci Meclis çoğunluğu hiçbir taviz vermemekte ısrar eder görünüşü ibret verici idi. Halife ve bütün hanedanı o gece Türkiye topraklarını terk ettiler. *** Mustafa Kemal İzmir'de iken Matbuat Cemiyeti Reisi Necmettin Sadak, İstanbul gazetecileri ile lider arasında anlaşma imkânları aramıştı. İstiklâl Mahkemesi hiçbir gazeteciyi mahkûm etmediği için, hava da böyle bir anlaşmaya elverişli idi. Bütün bu hâdiselerin geçtiği zaman üzerine okurlarımın daha iyi bir fikir edinmeleri için Necmettin Sadak'tan aldığım mektubu buraya nakletmek istiyorum: ''Kardeşim Falih, İzmir seyahati hakkında biraz malûmat vereyim. Seyahat iyi geçti. Bu işe teşebbüs ettiğim için derin bir memnuniyet duyuyorum. Eğer Velid (Velid Ebüzziya) hâdisesi olmasaydı, daha iyi olacaktı. Maamafih Velid'in paşa ile görüşmemesi hiçbir şeye mâni olmadı. Velid, İstiklâl Mahkemesinden sonra kendisini bir kahraman addediyor. Seyahatten evvel burada gazetesine, İzmir'e davet edildik, tarzında bir havadis yazdı. Kendisini hem ben, hem İhsan Bey tekdir ettik. 'Ben yazmadım, haberim yok,' dedi. İzmir'e gittiğimiz gün Tevhid-i Efkâr gazetesi de gelmiş, paşa o fıkrayı okuyunca otele Tevfik Bey'i gönderdi. Tevfik Bey: 'Paşa, Velid Bey'i kabul etmiyecek!' dedi. Biz meselenin düzeleceğinden emin idik. Hatta paşaya bizzat rica ettim. ''- Bir fena tesadüf eseridir, Velid Bey'in haberi olmadan yazılmıştır,'' diye izah ettim. Paşa herhalde affedecekti. Fakat Velid müthiş bir pot daha kırmış, Tevfik Bey'e: 'Ben zaten paşayı ziyaret etmek arzusunda değildim, dâvet edildim zannı ile geldim. Bilseydim gelmezdim' tarzında hezeyanlar etmiş. Tevfik Bey de bunları aynen Paşaya nakletmiş. Tavassut ve ricada bulunduğum zaman paşa bunları söyleyince yerin dibine geçtim. Yine ısrar ettik. Ertesi gün kendisinden Tevfik Bey'e hitaben gayet basit bir mektup istediler. 'Yazılan fıkradan haberim yok, ben İzmir'e paşayı ziyarete geldim,' gibi bir şey. Eğer bunu yazsaydı paşa, Velid'i yine kabul edecekti. Kahraman Velid, Gazi Paşa'yı kendisi ile müsavi gördüğü için bu mektubu taziye addetti ve yazmadı. Ancak paşanın bizlere söylediği şeyleri ve istikbal hakkındaki programını kendisine anlattığım vakit, Velid artık gazetecilikten vazgeçmekten başka çare olmadığını söyledi. Ahmet Cevdet Bey de (İkdam sahibi) Velid'e bunu tavsiye etti. Gazi ile bir defa üç, bir defa dokuz saat konuştuk. Azizim, ben ömrümde böyle adam görmedim ve iddia ederim ki, hiçbir memlekette böyle bir adam yoktur. Benim üzerimde müthiş bir tesir yaptı. Kendisi iş başında kaldığı, bizzat âmil olduğu takdirde memleketin salâh bulmamasına imkân yoktur. İki mühim sual sordum: 1- Mademki Cumhuriyet bir emr-i vâki suretinde ilân edildi, (Kendisi böyle anlatmıştı) demek ki, Mecliste Cumhuriyete muarız kuvvetli bir hizip var. Fakat cumhuriyet tamam olmadı. Bunun icabatını Meclisten nasıl geçireceksiniz? Yoksa başka emr-i vâkiler oluncaya kadar Cumhuriyet böyle eksik mi kalacak? Medreseler, şer'iye mahkemeleri, Şer'iye Vekâleti v.s. ne zaman kalkacak? Teşkilât-ı Esasiye'deki din maddesi kalacak mı? Paşa, Meclisten geçse de geçmese de, bunların hepsinin yapılacağını söyledi. - Mademki bu Meclis Cumhuriyet ilân etmiye kendisini salâhiyetli gördü. O hâlde başka bir Mecliste başka bir ekseriyet bir gün Meşrutiyet ilân ederse ne yaparız? dedim. - Olabilir. Fakat hepsini sopa ile kovarız, dedi. Bunun için fırkanın başında kalmak istediğini ve hakikî bir Cumhuriyet Fırkası teşkil edeceğini ilâve etti. Hüseyin Cahit, Cumhurreisliği ile fırka reisliğinin beraber olamıyacağını söyledi. Hem epeyce sert ve serbest söyledi. Paşa uzun uzadıya cevap verdi. Konuştuğumuz şeylerden çıkan esaslı neticeler şunlardır: Hilâfeti kaldıracak, mevcut devlet teşkilâtını ta esasından yıkacak ve yeni bir bina kuracak. Gidişten memnun değildir. Radikal hareket etmiye karar vermiştir. Fakat bunun için kuvvetli, mütecanis bir fırkaya ihtiyacı var. Azim ve kararı müthiştir. Bunun dışında da yanmağa imkân yoktur. Paşanın nutkuna Cahit'in cevap vermesini istedim ve bu suretle kendisini taahhüt altına soktum. Cahit çok güzel söyledi. heyecandan sesi titriyordu. Kendisi bu mülâkattan çok memnundur. Ne çare ki, İttihatçı inadı, memnun olduğunu söyleyemez! Fakat azizim, paşanın bu katî azim ve iradesi, yeni fikirlere yeni insanlara ihtiyaç göstermektedir. Artık İttihatçılığı filân bırakmalı, bilâ istisna her değerli adamı kullanmalıdır. Gazinin fikirleri o kadar asrîdir ki, bugün iş başında bulunanlardan ekserisi bunları tatbik etmekten değil, anlamaktan bile âcizdir. Allah bu memleketin başına böyle bir adam ihsan etmiş. Eğer onu yalnız bırakıp, azim ve dehasından istifade edilmezse günahtır. Paşa, mart başında Ankara'ya gidecek. Ben de o zaman gelirim.'' *** Necmeddin Sadak'ın bir eski mektubunu buraya alışımın bir iki sebebi var. Necmeddin o zamanlar yine ''Akşam'' gazetesinin başyazarı, öğrenimini Avrupa'da bitiren bir sosyoloji hocası, Türk milliyetçisi ve Garp medeniyetçisi idi. Mustafa Kemal'i İzmir'de ilk defa görüp tanıyan bu objektif tenkitçi, biri üç, biri dokuz saatlik iki konuşmada ''Bizim Mustafa Kemal'i'' keşfetmiştir. Bugün bu Mustafa Kemal, binlerce, on binlerce Cumhuriyet devri yetişmelerinin anladığı, hatta ondan başkasını anlamadığı adamdır. 1923'te bu binlerce, on binlerce Kemalist, Necmeddin gibi bir avuç ileri kafalı aydından ibaretti. Cumhuriyetin onuncu yıldönümüne doğru, bir akşam ölümünün tehlikesi yine ortaya atıldığı vakit: - Mustafa Kemal'ler yirmi yaşındadırlar, demesinin sebebi bu idi. Bugün onlar kırkına, kırk beşine, Mustafa Kemal'in kurtuluş zaferini kazandığı yaşa basmışlardır. Mustafa Kemal 1923'te bugünkü aydınlar ve uzmanlar takımının yarısını bulsaydı, Türkiye şimdi tam kuruluşlu bir Batı devleti ve topluluğu, tam yoğruluşlu bir Batı topluluğu olup gitmişti. Mustafa Kemal'i, sadece hüküm ve nüfuz sürmek için iktidar peşinde koşan bir hırs maceracısı olarak tanıyanlar, onun ele geçebilecek en parlak ikbale erdikten sonra dahi durmadığını, bilâkis zaferini de, bu ikbalini de fikirleri uğruna tehlikeye attığını görerek şahsı üzerine yeni bir anlayış edinmeli idiler. Mustafa Kemal, yeni düzeni kurmak dâvasında kendisi ile beraber olmak şartı ile, herkesle işbirliği yapmak istemiştir. İzmir'de Velid hâdisesindeki sabrı ve hoş görürlüğü, o güne kadar aleyhine yazmadığını bırakmıyan Hüseyin Cahit'le münasebetleri de bunu gösterir. Daima o reddedilmiştir. Keşki böyle olmasaydı, keşki bütün eski arkadaşları ve kafa terbiyeleri ile tabiî Cumhuriyetçiler onun etrafında kalabilseydiler... Türkiye'nin Ortaçağlı bir teokratik devlet ve Türk milletinin geri bir Şark topluluğu olarak yaşıyabilmesine ihtimal olmadığını son asır tarihi isbat etmişti. Şekillerin hiçbir değeri olmamıştı. Tanzimat 1856 doğumlu idi. İlk parlâmento 1877'de açılmıştı. Galatasaray Lisesi 1886'da kurulmuştu. 31 Mart, 1909'da olmuş. 1922'de bir milletvekili, Kur'an varken kanun yapmak iddiasında bulunan bir Mecliste bulunamam, diye Millet Meclisinden çekilip gitmişti. Japonlar çok daha kısa bir mühlet içinde yeni zamanların büyük devletleri sırasına geçmişlerdi. Çünkü ilk işleri, Çin medresesinden kurtulmak ve Garplılaşmak olmuştur. 1923'te bile Anadolu maarifinin dörtte üçü henüz medrese çatıları altında idi. Bizim ilim kafası ile ''bilmiyorduk''. Tefekkür kafası ile ''düşünmüyorduk''. Fakat Tanzimat'tan beri hiç olmazsa mukayese yapma imkânları elde etmiştik. Bir karar vermek lâzımdı. Bu kararı veremiyorduk. Mustafa Kemal bu kararı vermişti. 3 Mart, devrimin başlangıcı idi. 1924 Nisanında şer'iye mahkemeleri kaldırılarak, öğretim birliği gibi, adalet birliği de temin olunacaktı. 925 Ağustosunda şapka giyilecek, aynı yılın Kasım ayında tekkeler kapatılacaktı. Medenî Kanun, yeni cemiyetin temellerini atacaktı. Nihayet 1928'de Anayasa tadilleri ile devlet tamamiyle lâikleşecek ve aynı yıl Lâtin yazısı kabul edilerek devrim eseri tamam olacaktı. Demek ki, inkılâp devri, eğer Cumhuriyet ilânını başlangıç alırsak, 29 Ekim 1923'ten 3 Kasım 1928'e kadar beş yıl bir ay sürmüştür. Ondan sonra bütün iş, yeni düzeni bütün topluluğa sindirmekte idi. Bu da Türkiye halkını, yüzde yüz müsbet ilme dayanan ilk eğitim terbiyesinden geçirmeğe bağlı idi. Bizler Tanzimat'tan beri çok zaman geçtiğini sanırdık. İlk eğitim görmiyen köy için, Tanzimat gelmemişti bile! Biz hatıralarımızda bu devre ''devrimler devri'' adı takıyoruz. Artık tarih sırasını bırakarak, kuruluş devrinin başlıca hadiselerini toplu olarak hikâye edeceğiz. Din ve Devrimler |