Ana səhifə

AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti kurs iŞİ


Yüklə 225 Kb.
səhifə2/2
tarix27.06.2016
ölçüsü225 Kb.
1   2
§3.SOSİAL İNFRASTRUKTURDA MENECMENT
Sosial infrastrukturun izahına keçməzdən əvvəl infrastruktur terminin mənasına baxaq. İnfrastruktur anlayışı , öz hərfi mənasına görə iqtisadi sistemin əsası, onun daxili quruluşu kimi başa düşülür.İlk dəfə bu termin XX əsrdə iqtisadi təhlilidə silahlı qüvvələrin həyat fəaliyyətinin təmin edən obyekt və tikililəri ifadə etmək üçün istifadə edilmişdir

Müasir iqtisadi inkişaf baxımından infrastruktur anlayışı dərin məzmuna malikdir.Ən ümumi mənada infrastruktur dedikdə ,həm bütövlüdə iqtisadiyyatın ,həm də onun ayrı-ayrı bölmələrinin normal fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradan və bu məqsədə xidmət edən sahələrin məcmusu başa düşülür.

İnfrastrukturun əsas cəhətlərindən biri onun fərdi yox,kollektiv və ictimai təlabatların ödəməsinə xidmət etməsidir.Bundan əlavə,iqtisadiyyatın infrastrukturu həm də ictimai təkrar istehsalın bütün fazaları:istehsal, bölgü ,mübadilə və istehlak arasında qarşılıqlı əlaqələrin formasına yönəldilmişdir. Makroiqtisadi səviyyədə istehsal ,sosial institual və bazar infrastrukturları bir-birindən fərqlənir.

İstehsal infrastrukturuna ölkənin maddi istehsalı ilə bilavasitə əlaqədar olan sahələr –elektroenergetika, rabitə, nəqliyyat ,elmi-texniki ,informasiya və s. aid edilir.

Sosial infrastruktur iş qüvvəsinin təkrar istehsalı və ölkə əhalisinin həyat fəaliyyəti üçün normal şəraitin yaradılmasına xidmət edir.Buraya kadrların hazırlanması və yenidən hazırlanması, səhiyyə ,bədən tərbiyəsi və idman, əhalinin dincəlməsi, mədəniyyət ocaqları, pərakəndə ticarət, ictimai iaşə ,əhaliyə məişət xidmətlərinin göstərilməsi, mənzil komunal təsərrüfatı ,ətraf mühitin qorunması habelə ayrı-ayrı müəssələrdə fəaliyyət göstərən sosial obyektlər daxildir.

İnstutional infrastrukturanın funksional təyinatı ictimai faydalı , qeyri-istehsal ,elmi, idarəetmə, hüquqi, mühavizə və başqa xidmətlər göstərməkdir.Buraya nazirliklər, yerli hökümət və özünü idarəetmə, orqanları, prokorluq, məhkəmə ,polis və başqa orqanlar daxildir.

Bazar infrastrukturuna isə birjalar, yarmarkalar ,auksionlar, bank sistemi ,vergi büdcə sistemi, qiymətli kağızlar sistemi, müxtəlif sığorta, konsalting,vasitəçi və investisiya şirkətləri daxildir.İnfrastruktur iqtisadi kateqoriya olmaqla özündə maddi istehsal sferalarında yüksək miqdarda məhsul istehsalına imkan verir.Sosial idarəetmə və sosial infrastrukturun idarəedilməsi eyni anlayışlar kimi baxmaq olmaz.Birinci anlayış daha genişdir və cəmiyyətdə bütün sisla proseslərin idərə olunması deməkdir. Sosial idərəetmə geniş mənada ictimai sistemə üzvi sürətdə xas olan elə bir haldırki onun tamlığı keyfiyyəti xüsusiyyətinin təkrara istehsalını və inkişafını təmin edir.Dar mənada isə qarşıdakı məqsədin müəyyənləşdirilməsi və ona nail olunması prosesindən cəmiyyəti sosial fəaliyyət strukturunun nizamlanması və təkmilləşdirilməsi sahəsində cəmiyyətdə dərk edilməsinə xüsusi təşkil edilməsinə təsir deməkdir.Sosial infrastrukturun idarəolunması dedikdə təkrara sosial istehsal üçün zəruri olan xarici mühitin və daxili şəraitin formalaşdırılması yolu ilə sosial subyektlərin sosial təkrar istehsalının idarə olunması başa düşülür.Belə olduqda sosial infrastrukturda təsirlər toplumunun cəmi nəzərə alınır.Sosial inkişafın idarə olunması dedikdə, sosial siyasətin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi insanlar üçün sosial standartlara uyğun optimal həyat fəaliyyəti şəraitinin yaradılması üzrə dövlət hakimiyyəti orqanlarının qeyri-dövlət strukturlarının və əhalinin məqsədyönlü cəmiyyətin bütün üzvlərinə nüfuz edən fəaliyyəti başa düşülür.Dövlət sosial infrastrukturun müəssisə və idarələrinin fəaliyyətinin hüquqi inzibati və iqtisadi alətlər vasitəsilə idarə edir.Sosial infrastruktur sahələrinin idərə edilməsi səlahiyyətlər mərkəzi regional və bələdiyyə hakimiyyət orqanları arasında bölüşdürülür.Azərbaycanın bazar münasibətlərinə keçidi şəraitində sosial infrastrukturun dövlət mərkəzi orqanları tərəfindən idarə edilməsi vəzifələri :


  1. Milli strategiyanın formalaşdırılması ;

  2. Məqsədli proqramlar hazırlığı;

  3. Dövlət sosial standartlarının hazırlanması və tədbiq olunması ;

  4. Kadrların hazırlığı sahəsində dövlət siyasəti;

  5. Beynəlxalq təşkilatlarda əlaqələrin və nümayəndəliklərin reallaşdırılması.

Sosial infrastruktur- xidmət sferalararı bazasıdır(əhalinin xidmət edən transport, təhsil ,səhiyyə) şəxsi ehtiyacları ödəyən, əhalinin həyat fəaliyyətini və intelektuallığını inkişafına istiqamətlənmiş fəaliyyətdir.

Sosial infrastruktur sahələrinin inkişafı məsələlərinin əksəriyyəti yerli orqanlar tərəfindən həll edilir. Mərkəzi orqanlar konkret sahələrdə dövlət siyasətinin istiqamətlənməsinə əsaslanır və kəskin problemləri həll edir. Ölkənin inkişafının müasir etaplarından ən əsası infrasturukturun rolunun yüksədilməsidir.

Sosial infrastrukturun funksiyaları:


  1. Böyüməkdə olan nəslin tərbiyələndirilməsi, keyfiyyətə nail olma;

  2. Əmək qabiliyyətinin davametmə periodunu uzatma( sağlamlığın təhlükəsizliyi);

  3. İş vaxtı fasilələrin verilməsi(qidalanma ilə və nəqliyyatla təmin etmək);

  4. İşçilərin istirahət etməsinin təmin etmək və mədəni səviyyələrini yüksəltmək.

Ölkənin inkişaf səviyyəsi özünü qabarıq şəkildə əhaliyə göstərilən sosial xidmətlərin keyfiyyət və səmərəsində göstərir.Sosial xidmətlərin istehsalı və göstərilməsi ilə sosial infrastruktura məşğul olur.

Sosial infrastrukturun bir sıra cəhətləri vardır:



  • sosial infrastruktura çoxşaxəli sahələr kompleksidir.Buraya daxil olan sahələr funksianal baxımdan yekcins deyildir.Əhalinin və insan həyatının ayrı-ayrı fəaliyyətləri və istiqamətlərinə xidmət edir;

  • sosial infrastruktura əhalinin şəxsi və kollektiv təlabatlarının təmin olunmasına istiqamətlənmişdir;

  • sosial infrastruktura xidmətləri digər xidmətlər kimi əmtəədən onunla fərqlənirki onlar eyni zamanda istehsal və istehlak olunur;

  • sosial infrastruktura «sosial sfera» anlayışına daha yaxındır.Amma «sosial sfera» anlayışı əhaliyə xidmət göstərən sferalara inkişafının sahəvi aspektlərini sosial infrastruktura isə funksional-ərazi aspektlərini araşdırır;

  • sosial infrastrukturanı bu elm sahəsini tədqiq edən alimlər müxtəlif formada qruplaşdırırlar.Lakin bizim fikrimizcə sosial infrastrukturanı iki böyük qrupa ayırmaq olar: sosial-mədəni infrastruktura və sosial məişət infrastruktura.Sosial –mədəni infrastruktura insanın mənəvi intelektual əxlaqi və sosial ehtiyaclarını ödəməyə yönəlmişdir.Buraya təhsil səhiyyə, bədən tərbiyəsi, sosial təminat ,mədəniyyət və incəsənət daxildir.Sosial –məişət infrastrukturasınna isə mənzil-komunal təsərrüfatı ,məişət ximəti ,sərnnişin nəqliyyatı ,əhaliyə xidmət göstərən rabitə, pərakəndə ticarət və ictimai iaşə mehmanxana və əyləncə təsərrüfatı aiddir.Sosial –məişət infrastrukturası ev təsərrüfatının aparılmasına çəkilən əməyin sərfinin azadılması, ailə üzvlərinə xidmət göstərilməsi və insanın hərtərəfli şəkildə tələblərinin ödənilməsinə məşğuldur;

Əlbəttdə belə bölgə şərtidir.Çünki birinci qrup sahələrdə insanın yaşamasına şərait yaradır. İkinci qrup sahələr isə insanın mənəvi ehtiyaclarının ödənilməsinə asudə vaxtın artmasına təsir göstərirlər.

  • ümumiyyətlə sosial infrastrukturaya məktəblər xəstəxanalar, məişət evi kimi baxmaq düzgün deyildir ona şəxsi və kollektiv ehtiyacların ödənilməsi ilə yaranan münasibətlərin məcmusu kimi baxmaq daha düzgün olardı.Bu münasibətlərin qurulmasında və fəaliyyət göstərməsində əsas meyar-insanın daima artan təlabatlarının və ehtiyaclarının ödənilməsidir;

  • sosial infrastrukturu fəaliyyəti miqyası baxımından məhduddur və lokal xarakter daşıyır.Yəni bir ərazi vahidində göstərilən sosial xidmətləri digər əraziyə transfer etmək mümkün deyildir.Sosial infrastruktura obyektləri və onların fəaliyyətlərinin nəticələri daşınmazdır.Buna görə də, sosial infrastruktura obyektlərinin inkişaf şərtlərinin qurulmasında və reallaşdırımasında yerli hakimiyyət orqanlarının nüfuzunun artırılması vacibdir.Bələdiyyələşmə siyasətinin aparılması ilk növbədə sosial infrastruktura obyektlərinin yerli özünü idarəetmə orqanının səlahiyyət çərçivəsinə verilməsini nəzərdə tutur.Sosial infrastrukturun bələdiyyələşməsi yerli xüsusiyyətlərə sakinlərin ümumi maraqlarına və əhalinin sosial rifah səviyyəsinə verən siyasətin aparılmasını önə çəkir.

Beləliklə, bələdiyyələşmə sosial infrastrukturanı inkişaf etdirməklə insanın harmonik və hərtərəfli həyat sürməsinə şərait yaradır.
Sosial infrastruktur özündə istehsalat güclərinin birləşdirir hansı ki, işçilərin istehsalatda effektiv fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradır.Sosial infrastuktur birbaşa məhsul istehsalında iştirak etmir ancaq sosial infrastruktura istehsalat prosesinin normal fəaliyyət göstərməsinə imkan verir.Sosial infrastruktur özündə təşkilatın işçilərinə və onların ailəsə vacib olan kompleks tədbirləri birləşdirir.


§4.MÜASİR MENECMENTİN SOSİAL SFERA İLƏ QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ
Rəhbərliyin və ona xidmət edən menecmetin əsas keyfiyyəti kimi onların sosial sfera ilə qarşılıqlı əlaqəsi çıxış edir.İnkişaf etmiş ölkələrdə sosial sfera ilə qarşılıqlı əlaqə məsələsi menecer və rəhbərlərin sosial məsuliyyətinə çevrilmişdir. Təşkilatın sosial cəhətdən məsuliyyətli olmasını təsdiq etmək üçün ictimai mühitdə münasibətdə onun özünü necə aparması haqqında iki nöqteyi-nəzər mövcuddur . Birinci nöqteyi nəzərə görə təşkilat mənfəəti maksimum artırdığı halda sosial məsuliyyətli hesab olunur.Bu halda o qanunların tələblərini və dövlət tənzimlənməsi normalarını pozmur.Başqa sözlə sırf iqtisadi məqsədlər güdür.Digər nöqteyi nəzərin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, təşkilat ancaq iqtisadi məqsədlər güdməməlidir. Həm də öz işgüzar fəaliyyətlərində işçilərə ,istehlakçılara və yerli icmalara təsir edən insan və sosial amilləri nəzərə almalıdır.Həmçinin onun fəaliyyətinin həyata keçirdiyi mühitin sosial problemlərinin həllinə müəyyən pozitiv təsir də göstərməlidir.Bu nöqteyi nəzər belə bir fikri əks etdirirki, ictimayyət böyük təşkilatlardan yalnız iqtisadi nəticələr deyil eyni zamanda cəmiyyətin sosial məqsədləri nöqteyi nəzərdən ciddi nailiyyətlər gözləyir. P.Drukerin yazdığı kimi-bu ifadəyə əsaslanmaq olmaz ki, şəxsi maraqlar cəmiyyətin xeyrinə aparır və şəxsi maraqlar cəmiyyətin xeyri ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.Əksinə o, menecerdən cəmiyyət qarşısında öhdəliklərinin olduğunu və öz fəaliyyətində etik standartlara riayət etməsini tələb edir.O eyni zamanda öz şəxsi maraqlarını və gümanını saxlamalıdır əgər bu cəmiyyətin xeyrinə gətirmirsə. Mühit təşkilatın qarşıya qoyduğu məqsədlərin nail olmasına güclü təsir göstərir. İstənilən təşkilat əlaqələr asılılıq daxili və xarici təsir olan sosial – iqtisadi sistemdə yerləşir. Onlara sosial-iqtisadi sferalar kimi təssəvür etmək olar. Təşkilat həmin sferalarda baş verən hadisələrlə asılıdır və özüdə onlara tərir edir baxmayaraq ki, menecer və rəhbər bunu dərk edir.Təşkilat öz xeyirli yatırımlarını vətəndaşların həyatına daha doğrusu cəmiyyətə yatırır dövlət hazırlanmış və təklif olunuş məhsullar vasitəsi ilə həyat tərzinin inkişafına və təminatına nail olur.Vəndaşların və cəmiyyətin həyat təlabatına cavab verən ,problemləri aradan qaldırmağa imkan verən və əmtəə və xidmətlərin təklifi üçün təşkilata müstəqil hüquq vermək lazımdır.Bu sosial cəhətdən xeyirlidir əgər buraxılmış məhsul keyfiyyətlidir və bazar standartlarına cavab verir .İnsanlara ,onların həyat fəaliyyətlərinə ,cəmiyyətə ,təbiətə və hökümətə ziyan vurularaq əldə olunan gəlir yol verilməzdir. Hüquqi məsuliyyətdən fərqli olaraq sosial məsuliyyət təşkilat tərəfindən sosial problemə könüllü olaraq reaksiya verilməsinin müəyyən səviyyəsini nəzərdə tutur.Bu reaksiya qanunla və ya tənzimləyici orqanların tələbləri iləmüəyyən edilməyən məsələlərə münasibətdə özünü göstərir.Məsələn, təşkilat idman yarışlarının teatr quruluşlarının sponsuru kimi çıxış edə edirlər.Amma, eyni zamanda o, istehsalatın ekoloji tələblərini gözləmədən saxta reklam tədbirləri yaymaqla qanunları poza bilər.Təşkilatın belə davranışını hətta hüquqi cəhətdən də məsuliyyətli hesab etmək olmaz.

Cəmiyyətdə biznesin rolu haqqındakı mübahisələr sosial məsuliyyətin lehinə və əlehinə olan çoxlu sayda arqumentlər yaratmışdır.



Sosial məsuliyyətin lehinə olan arqumentlər:

  1. -biznes üçün uzunmüddətli əlverişli perspektivlər təşkilatın yerli qrupların həyatını yaxşılaşdıran və ya dövlət tənzimlənməsinin zəruriliyini ləğv edən sosial hərəkətləri cəmiyyət həyatında iştirakdan fayda əldə edilməsini təmin etmək sahəsində onların maraq dairəsində ola bilər.Sosial nöqteyi-nəzərdən cəmiyyətdə yaranmış əlverişli vəziyyət biznes fəaliyyəti üçün də əlverişli şərait yaradır. Bundan əlavə əgər sosial fəaliyyətlə bağlı olan qisa müddətli xərclər nə qədər yüksək olsa da onlar uzunmüddətli perspektivdə mənfəəti stimullaşdıra bilər. Çünki belə olduqda istehlakçılarda tədarükçülərdə və yerli qrumlarda daha cəlbedici imici formalaşdırır;

  2. -tələbatın və geniş kütlənin ümidlərinin dəyişməsi-bizneslə bağlı olan ümidlər XX əsrin 60-cı illərində köklü sürətdə dəyişdi. Yeni ümidlər və müəssələrin buna reaksiyası arasındakı müddəti qısaltmaq üçün onların sosial problemlərin həllinə cəlb edilməsi həm gözlənilən və həm də zəruridir;




  1. -sosial problemlərin həllinə kömək etmək üçün resussların miqdarı –biznes fəaliyyəti əhəmiyyətli miqdarda insan və maliyyə resursları ilə bağlı olduğuna görə onun gəlirlərinin bir hissəsinin sosial ehtiyacların ödənilməsinə yönəldilməsi məqsədəuyğundur;

  2. -özünü məsuliyyətli cəhətdən məsuliyyətli aparmaq mənəvi öhdəliyi.

Sosial məsuliyyətinə əlehinə olan arqumentlər:

  1. -məənfəətin maksimuma çatdırılması prinsipinin pozulması-resusların bir hissəsinin sosial ehtiyacların ödənilməsinə yönədilməsi mənfəətin maksimuma çatdırılması prinsipi ilə zidiyyət təşkil edir.Müəssisə sosial problemlərin həllini dövlət müəssələri və xidmətlərinə saxlanmaqla səylərinin yalnız iqtisadi maraqlar üzərində cəmləşdirərək özünü sosial cəhətdən daha məsuliyyətli hesab edir;

  2. -sosial cəlbediciliyə çəkilən xərclərin yüksək – səviyyəsi sosial ehtiyaclar üçün ayrılan vəsait müəssiə üçün əlavə xərclərdir.Son nəticə də bu xərclər qiymətlərin yüksədilməsi şəklində istehlakşıların üzərinə keçirilir.Bundan əlavə beynəlxalq bazarlarda belə ehtiyaclara vəsait sərf etməyən digər ölkələrin firmaları ilə rəqabət mübarizəsində iştirak edən təşkilatlar əlverişsiz vəziyyətə düşürlər;

  3. -geniş kütlənin tələb etdiyi hesabat səviyyəsinin yüksək olmaması –bazar sistemi müəssisənin iqtisadi göstəricilərinə yaxşı nəzarət etdiyi halda onun sosial cəlb ediciliyinə pis nəzarət edir.Nə qədər ki cəmiyyət müəssisənin onun üçün birbaşa hesabat tərtib etməsi qaydalarını işləyib hazırlamayıb müəssisə sosial fəaliyyətdə iştirak etməyəcəkdir.Buna görə onlar özlərinin məsuliyyət daşıdığını qəbul etməyəcəklər;

  4. -sosial problemlərin problemlərinin həll etmək bacarığının çatışmaması – istənilən müəssisənin heyəti hər şeydən əvvəl yaxşı iqtisadiyyat bazar və texnika sferasındakı fəaliyyətə hazır olurlar.Onlar sosial xarakterli problemlərin həllinə əhəmiyyətli dərəcədə töhfə vermək təcrübəsindən məhrumdurlar.Cəmiyyətin təkmilləşdirilməsinə müvafiq dövlət müəssisələrində və xeyriyyə təşkilatlarında işləyən mütəxisislər kömək etməlidir.

Sosial məsuliyyət hal-hazırda aşağıdakıları birləşdirir:psixoloji mədəni və etik xidmət ,alıcıların mal və xidmətlərin xüsusiyyəti haqqında düzgün məlumatlandırılması, malın təhlükəsizliyi və uzunmüddətliyi satışdan əvvəl və sonra xidmət ,pritenziyalara qarşı mülayim və dərhal reaksiya ,alıcının ehtiyaclarını uzun müddətli təmin etməsi(malların xüsusi ehtiyat hissələri ilə təmin etməsi ,periodik xidmət, güzəştli təmirin edilməsi) düzgün reklam ,şəxslərin hüquqlarının tanınması hansı ki, qanunvericiliyə mütləq olaraq buyrulub ki, daimi olaraq rəhbərlik fəaliyyətinə və təşkilata kontrolun olması mütləqdir.

Heyətin maraq və ehtiyaclarının ödənilməsinə qoyulmuş pul aydın və mütləq məsələdir: işləməyə və məşğulluğa təminatın imkan verilməsi, əməyə düzgün qiymət verilməsi, çətinlik yarandığı zamanı sosial yardımın göstərilməsi , layiqli əmək şərtlərini təmin etmək, əmək qanunvericiliyinə riayət etmək, vətəndaşların öz əmək resuslarından istifadə etməsində zamanı konstusional və əmək qanunlarının izlənməsi , əmək resuslarını artırmaq və onu özünə uyğun olaraq satmaq, təşkilatda işin demokratik mədəniyyətini yaratmaq, işçilərin hüququna hörmətlə yanaşmaq, cəmiyyətin inkişafında iştirak etmək, idarəetməyə təsir etmək ,məlumatlanmaya, dinlənməyə, hüququ olmaq və s. Heyətin siviliziyaşdırılmış menecmenti – işçilərin özünüreallaşdırmasına, özünəinama, intelektual səviyyələrinin artmasına ,işə motivasiyaların olmasına, fiziki cəhətdən inkişafa, peşəkarlığın artmasına və inkişafina imkan verir. Eyni zamanda işçilərə müxtəlif formada sosial dəstəyin göstərilməsi də müəyyən məna kəsb edir: iş paltarları ilə təmin etmə işçıləri qida ilə təmin etmək malları endirimlə almaq imkanını yaratmaq içşilərin yol xərcinin tam ödənılməsi və ya təşkilatın öz nəqliyyat vasitəsilə lazimı məntəqəyə çatdırılması şəxsi həyatında şətin vəziyyətə düşmüş işçilərə ssudaların verilməsi kollektiv şəkildə istirahət günləri gəzintilərin təşkili müalicənin və ya məzuniyyət vaxtlarının pullarının tam ödənilməsi və s.Ümumiyyətlə sosial aspektlər heyətlə münasibətdə və sosial nəticələrin əldə olunmasında xüsusi normativlərin riayyət olunması ilə olur.

Menecerin və rəhbərin sosial sfera ilə qarşılıqlı əlaqəsində ən vacib fəaliyyəti hökümət və yerli özünü idarəetmə orqanları ilə əməkdaşlıq etmə onların sosial məşğulluq məsələlərinin həllində yaxından iştirakı, təhsil ,tibbi kömək, invalid və veteranlara kömək ,həyatın yaxşılaşdırılması üzrə proqramlara vacib olan elementar maddi və maliyyə dəsdəyinin göstərilməsi, təhlükəsizliyin ,mədəniyyətin inkişafında və s. Tədarükçülərlə, partnyorlarla , digər kommersiya təşkilatları ilə və profsayuzlarla əməkdaşlıq etmək də vacibdir.Vətandaşların həyatına, ekologiyaya, ətraf mühitə, havaya, suya ,torpağa ,yollara(məs:onların üzəri ilə ağırtonnajlı yük maşılarının sürülməsi) ziyan verən çətin təmizlənən tullantıların ətrafa atılması imkan verilməzdir.Çətin ki, elə bir menecer tapılsın ki ,o ətraf mühitin çirklənməsini keyfiyyətsiz əmtəələr buraxılmasını və istehlakçıların aldadılmasını ürəkdən istəsin və bu işə rəvac versin Heç kim həttə xüsusi sahibkarlığın ən maharətli opponentləri özlərində cəsarət tapıb təstiq edə bilməzlər ki, menecerlər ona görə özlərini belə məsuliyyətsiz aparırlar ki, bu onların xoşuna gəlir.Çox vaxtı deyirlər ki cəmiyyət qarşısında məsuliyyət mənfəətin qurban verilməsinə gətirb çıxarır.Cəmiyyətin həyatında baş verən dəyişiklər elmi-texniki və sosial inkişafı aktivləşdirməklə əmək fəaliyyətində insan faktorunun rolunu artırır və onun şəxsiyyət kimi inkişafına əlverşli imkan yaradır.Bu faktor bütün səviyyələrdə o cümlədən təşkilatlarda sosial inkişafın elmi və savadlı idarə edilməsini tələb edir.

Bu günki gündə rəhbərliyin və təşkilatın sosial xidmətinin məsuliyyəti şərtləri artır.Bu zaman aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır:


  1. Şəxsi mülkiyyətin müxtəlif formaları;

  2. Əməyin ödənilməsi sistemində inkişaf etdirilməsi bazar münasibətlərini inkişaf etdirmək sosial xidmətlərin göstərilməsində yeniliklərin tətbiq edilməsi;

  3. Sosial sığorta və digər sosial müdafiə sistemlərində yenidənqurma(reforma).

Sosial sferada qayğı daha çox qeyri-hökümət orqanlarına- bələdiyyələrin üzərinə düşür.Sosial sferada ağıllı hərəkət etmək üçün planlaşdırılmış proektlərdən məqsədli proqramlardan qısa müddətli (1 ilə qədər) orta müddətli (5 ilə qədər) və uzun müddəttli(10 il və daha artıq) planların işlənib hazırlanması və tədbiqi müsbət nəticələrə gətirib çıxarda bilər.Buna misal olaraq sosial sferda ABŞ-da və digər inkişaf etmiş Qərbi Avropa 70-ci illərin ortalarında əmək həyatının keyfiyyətini yüksəldən planlaşdırma yüksək nəticələrə nail olduğunu gizlətmək mümkün deyil.Məhz düşünülmüş və dəqiq tərtib edilmiş plan(lahiyə) onları indiki dövrün hegemon dövlətləri olmağa imkan verir. Planlaşdırma və proqnazlaşdırma sosial sferanın idarə edilməsinin ən vacib instrumentidirki təşkilatı əhatə edən sosial aləmlə balansın qorunmasına imkan verir və təşkilatın sosial mühitlə münasibətini analiz edir.Menecerlər yalnız təşkilatın qarşısına qoyduğu məqsədlərə nail olmaqla məşğul olmalıdırlar eyni zamanda regionda və ölkədə baş verən vəziyyəti də diqqətlə izləmələdirlər.

1973-cü ildə Davos şəhərində qəbul olunmuş «menecerin mənəvi manifestin»ə əsasən aşağıdakıları nəzərə alınması qeyd edilmişdir


  • «Təşkilatın rəhbərliyinin ən başlıca profesional vəzifəsi müştərilərə, əməkdaşlara, investorlara və ümumiyyətlə cəmiyyətə xidmət etmək və onların narazıçılıqlarını balanslaşdırmalıdır;»

  • «Təşkilatin rəhbərliyi müştərilərə xidmət etməli ,çalışmalıdırlarki daha çox alıcıların tələblərinə cavab versin, eyni zamanda vicdanlı şəkildə digər kommersiya təşkilatları ilə rəqabətə girə bilsinlər hansıki qiymətqoymanı ,məhsulun daha rəngarəng və keyfiyyətli olması ilə bağlıdır»;

  • «Təşkilatın rəhbərliyi əməkdaşlarına xidmət etməlidir. Müstəqil cəmiyyətdə işləyən işçilər, o zaman təşkilatı dəstəkləyəcəklər ki təşkilat onların maraqlarını nəzərə alsın . Rəhbərlik iş yerlərinin təmin olmasına, real gəlirin və əməyin humanizminə nail olmalıdırlar»;

  • «Təşklatın rəhbərliyi cəmiyyətə xidmət etməlidirlər.Ətraf mühitə, Ana Təbiətə ziyan verə biləcək hər bir tədbirdən yayınmaq lazımdır.Təşkilatın rəhbərliyi mövcud olan biliyi cəmiyyətin xeyri üçün istifadə etməlidirlər. İşçilərin biliyinin artmasıına texniki irəliləyişinin inkişafına təsir etməlidirlər.O, elə bir vəziyyət yaratmalıdırki, onun hesabına heç bir çətinlik olmadan vergiləri ödəyə bilsin.Menecer öz bilik və təcrübəsini cəmiyyətin xeyrinə doğru qoymalıdır;

  • «Təşkilatın rəhbərliyinin müştərilər əməkdaşlar investor cəmiyyət qarşısında qoyduğu

öhdəliyi o zaman ödəyə bilərki sözü gedən təşkilat uzun müddət biznes dünyasında mövcud olsun və bunun üçün kifayət qədər gəliri olsun.Ona görə gəlir təşkilatın ən vacib alətidir ancaq təşkilatın son məqsədi deyil».

Menecment- dərin bir anlayışdır. Məhz menecment, təşkilata iqtisadi proseslərin inteqrasiyasının və əlaqələndirilməsinin idarə edilməsini təmin edir.O özündə müxtəlif funksiyaları, metodları,prinsipləri və kommersiya və qeyri-kommersiya təşkilatlarında insanları idarəeetmə yollarını əks etdirir.Menecment- praktiki rəhbərlik etmək və idarəetmə sferasında peşəkar təhsil almış ayrıca kateqoriya şəxsləri əhatə edir. Menecment-özünə məxsus disdiplinası özünəməxsus ənənəsi elmi məktəbləri olan bilik sahədir. Menecmentin bəzi məqamlarında iqtisadiyyat ,kibernetika riyaziyyat, sosiologiya və s. kimi elmlərin sintezinə rast gəlmək olar.Nəhayət, menecment -özünə məxsus dəyəri , normaları və mənəvi özəllikləri olan bir «sosial instut»dur.Hal-hazırda inkişaf etmiş dünya şöhrətli kommersiya təşkilatlarının məqsədi yalnız mənfəətə istiqamətlənməyib, eyni zamanda onlar öz rəhbərliyini cəmiyyətlə necə qarşılıqlı əlaqəyə effektiv daxil olması yollarını axtarırlar.Buna misal olaraq ABŞ-ı göstərmək olar.Bu sahədə dünyanın heç bir ölkəsi ABŞ-la rəqabətə girə bilməz. Yaxın keçmişdə təhsil almış və bu günki gündə amerikanlar orta və ali təhsil müəsisələrində öz cəmiyyətinin yaradılmasın əsas cəhətlərini və insanların davranışının düzgün idarə edilməsini öyrənrlər.Bu yeganə dövlətdirki, XX əsrdə heç bir sosial münaqişələr və böyük miqyaslı inqilablar görməyib. Bunun səbəbi yalnız iqtisadi irəliləyiş deyil.O çoxdan sosial kriteriyalar, məqsədlər və məsələlər üzərində işləyir.ABŞ-da ən effektiv sosial dəstəkdən biri- yüzdən çox proqramı birləşdirən ailələrə, az təminatlılara, işsizlərə, pensiyaçılara və digər kateqoriyaldan olan əhaliyə sosial yardımın edilməsini nəzərdə tutur.Bizim rəhbərlər və siyasi nümayəndələr fundamental sosial elmi biliklər almadan çiçəklənən ,effektiv və əhalinin rifahını yüksəldən iqtisadiyyat və idarəetmə sistemi qura bilməzlər. Onların bu haqda heç bir anlayışları yoxdur.Eyni zamanda onu da qeyd etmək lazımdırki onlar üçün peşəkar məktəblərdə yaradılmamışdır.Sovet dövründə mövcud olan ali təhsil müəssisələrində və keyfiyyət artırma kurslarında rəhbərlər daha çox marksizim-leninizim prinsiplərini və mərkəzi demokratik zona haqqında daha çox və təşkilatın strukturu idarəetmənin funksiyaları ,motivasiyanın konsepsiyası ,üfiqi inkişaf və yeni ideyaların ortaya çıxmasına müqavimətin aradan qaldırılması haqqında daha az öyrənirdilər.İdarəetmə etikasına riayət edilməsi haqda isə söz gedə bilməzdi. Beləliklə, uzunmüddət sovet rejiminin mövcud olması menecmentin sosial aspektlərinin inkişafındada iz qoymuşdur.



NƏTİCƏ
Hal-hazırda inkişaf etmiş ölkələrin menecer və rəhbərlərini düşündürən suallardan(məsələlərdən) biri onların cəmiyyət tərifindən hansı prizmadan baxılmasıdır.Təşkilat yalnız öz manefelərinin güdməməlidir eyni zamanda fəaliyyət göstərdiyi regionun xüsusiyyətlərinidə nəzərə almaq lazımdır. Rəhbərliyin və ona xidmət edən menecmentin siviliziyalaşmasının əsas keyfiyyəti onun sosial sfera ilə qarşılıqlı əlaqəsidir.Geniş mənada sosial sfera ilə qarşılıqlı əlaqə -bu o deməkdirki iqtisadi və menecer fəaliyyətində yalnız xeyir menecerə, rəhbərə və təşkilatın sahibinə gəlməməlidir eyni zamanda muzdla götürülmüş işçilərə dövlətədə diqqət yetirmək lazımdır. Rəhbərlər və menecerlərin öz məqsədlərinə çatması onu əhatə edən sosial faktorlardan onların rifahından asılıdır eyni zamanda istəyərək və ya istəməyərək onlara təsir edir.Təşkilatın yaşaması onu əhatə edən mühitin normaların insanların ayrı-ayrı təşkilatların reaksiyasının balanslaşmasından asılıdır.Sosial sfera ilə qarşılıqlı əlaqə ancaq maksimal gəlirə nail olmaq istəyən ,sosial, intelektual cəhətdən çatışmamazlığı olan menecer və rəhbər üçün boş səsdir.Siviliziyalaşmış rəhbərlik və menecment –siviliziyalaşmış insanların rüşeymidir.Bunun üçün Vətənə sevgi hissinə ,vətəndaş borcuna ,ata-babaların ənənələrinə sadiq qalmaq, həqiqi demokratiyanın olması, gələcək və indiki nəslin rifahı haqqında və s. düşünmək lazımdır.Problem- menecer və rəhbərlərin psixiologiyasındadır. O fikirlə razılaşmaq lazım deyil k,i sosial məsuliyyət çox şeyi həll edir halbuki çox olmayan(bir qədər) vaxt və pul xərcləmək bunun üçün yetərlidir.Bunun üçün menecer ağıllı dərrakəyə, düşünmə tərzinə və peşəkarlığa malik olmaq lazımdır.

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT VƏ SAYTLARIN SİYAHISI


  1. Menecment K.A. Şahbazov, M.H.Məmmədov H.S.Həsənov Bakı 2007;

  2. Menecment T.Ə.Quliyev Bakı 2005;

  3. Sosial sfera keçid iqtisadiyyatı şəraitində F.P.Rəhmanov Bakı 2002;

  4. T.S. Vəliyev, Ə.P. Babayev, M.X. Meybullayev “ İqtisadi nəzəriyyə” Bakı - 2001;

  5. preslib.az;

  6. anl.az;

  7. kitab.az;

  8. about.management.com.




1   2


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət