Ana səhifə

AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti kurs iŞİ


Yüklə 225 Kb.
səhifə1/2
tarix27.06.2016
ölçüsü225 Kb.
  1   2
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ


KURS İŞİ
Mövzu: Sosial sferada Menecment
Adı: Ayna

Soyadı: Şəbiyeva

Atasının adı: İslam

Elmi rəhbər: dos.Məmmədov M.H.

Kafedra: Menecment

Fənn: Menecment

Kafedra müdiri: prof.Şahbazov K.A.

Fakultə: İnformatika və İdarəetmə

İxtisas: Menecment

Qrup:

Kurs: 3


BAKI-2010
PLAN:

Giriş…………………………………………………………………….3

§1.Sosial sfera və onun təsnifatı............................................................4

§2.Dövlətin sosial sferada rolu. Sosial siyasət......................................8

§3.Sosial infrastrukturda menecment.................................................15

§4.Müasir menecmentin sosial sfera ilə qarşılıqlı əlaqəsi ................19

Nəticə......................................................................................................26

İstifadə olunmuş ədəbiyyat...................................................................27

GİRİŞ
Müasir dövrdə effektiv idarəetmə probleminə maraq artmaqdadır və bu insanların həyatında, iqtisadiyyatın inkişafında , dövlətin sosial fəaliyyətində, beynəlxalq siyasətdə, və gələcək insan cəmiyyətinin inkişafına istiqamətlənmiş tədbirdir.Rəhbərliyin və ona xidmət edən menecmentin ən vacib keyfiyyəti kimi onların sosial sfera ilə qarşılıqlı münasibətidir. Kurs işinin yazılmasında məqsəd müasir menecmentin sosial sfera ilə qarşılıqlı münasibətini öyrənməkdir. Burada öyrənmə obyekti sosial sferadır.

Sosial sfera-bu ümumi həyatın müstəqil sferasıdır ki burada sosial subyektlər arasında müxtəlif sosial maraqlar reallaşır. Sosial sfera sosial xeyir və xidmət ilə məşğul olan insanların fəaliyyətidir. Sosial sfera eyni zamanda özündə maddi-texniki bazanıda birləşdirir.Müasir dövrdə sosial sfera özündə bunları birləşdirir: insanların xarakter və davranışına təsiredən sosial münasibətlər və xidmətlər, fərdin və cəmiyyətin maraqlarının, mədəniyyət sosial təminat və s.

Sosial siyasət bu hökümətin və digər iqtisadi subyektlərin insaların həyat və əmək şərtlərinin yüksəldilməsi istiqamətində görülən tədbirlər kompleksidir.Bunun subyekti fəaliyyəti kordinasiya edən – dövlətdir. Sosial sferanın əsas sahələrindən biri sosial infrastrukturdur.

Sosial infrastruktur-bu sosial sferanın maddi kompanentləridir.Bu əhaliyə xidmət etməkdə nəzərdə tutulan tikililər, ərazilər və nəqliyyat vasitələri kompleksidir.İnfrastrukturun vəziyyətinə görə ehtiyacların qaneetmə keyfiyyətini və səviyyəsini, onların inkişaf səviyyələrinə uyğun-olub olmadığını və müasir sivilizasiyanın inkişaf səviyyələrinin qiymətləndirmək olar.Əhalinin məşğulluğu və fəaliyyəti sosial sfera və onun infrastrukturunun inkişafı ilə xarakterizə olunur.



§1.SOSİAL SFERA VƏ ONUN TƏSNİFATI

Maddi istehsal fəaliyyətinin mahiyyətini insanlar arasında baş verən maddələr mübadiləsi təşkil edir. İnsanla təbiət arasında maddələr mübadiləsini təmin etməyən başqa fəaliyyət növləri maddi istehsal sferasından kənarda qalır və sosial sferanı təşkil edir.Sosial sfera sosial proses subyektlərinin durmadan təkrara istehsalı zərurətindən doğan obyektiv təlabatın yaratdığı cəmiyyətə məxsus bütün tam bir alt sistemdir.Başqa sözlə bu insanın son həyatını təkrar istehsal edən fəaliyyət sistemidir.Cəmiyyət sosial funksiyanı həyata keçirən fəzasıdır.Burada insanın və sosial vətəndaş hüquqları reallaşır.Onun fəaliyyət göstərməsi obyektiv qanunlarla müəyyənləşdirir və sosial idarəçiliyin müəyyən prinsipinə əsaslanır.Sosial sfera əşya prosesual ideya və insani cəhətli zəruri kompanentlər dəstəsinə malikdir. Bunlara sosial infrastruktur və onların istehsal etdiyi istehlak məhsulları təhsil səhiyyə sosial və məişət xidmətləri prosesini sosial sfera idarəetmə orqanları və instutları əhalinnin istehlakçı davranışı mexanizmi və normativ tənzimlənməsi bazasını əhatə edir.

Bazar iqtisadiyyatının aparıcı ölkələri təhsil, mədəniyyət ,səhiyyə, turizm və istirahət yaşayış –komunal təsərüffatı və ekologiya kimi sahələrin funksiyalarının effektiv yerinə yetirilməsinə diqqəti artır.Bu sahələr birgə sosial sfera adlanır.Bazar iqtisadiyyatı inkişaf etdikcə sosial sferada öz növbəsində inkişaf edir.Sosial –iqtisadi proqnazlaşmasının istiqamətinin əsas məqsədi ondan ibarətdir ki, gələcəkdə həmin sahələrin prespektevini öyrənmək, real iqtisadi prosesləri idarəetmək inkişafın məqsədini formalaşdırmaq ,digər tərəfdən optimal planların hazırlamaq, hal-hazırdakı real vəziyyəti qiymətləndirməkdir. Sosial sfera –bu milli təsərüffatın sahələrinin bazasıdır.Bu əhalinin həyat keyfiyyətinə və rifahının səviyyəsinə birbaşa təsir edir.Bazar iqtisadiyyatı ölkələrində sosial sferaya hər gün böyük investisiyalar yatırılır.Həmin artımların tərkibinə maddi, əmək və maliyyə resursları aiddir.

Azərbaycanda sosial sferanın sahələrinin inkişafı ləng baş verir.Azərbaycanın hələ gənc ölkə olduğunu nəzərə alsaq bunu başa düşmək olar.Müasir cəmiyyətdə sosial sferanın rolunu dərk etmək bizim üçün hələ tam dərəcədə nail olunmayıb.Sosial –iqtisadi irəliləyişin , iqtisadiyyatın sosial orientasiyasının keyfiyyətində onun rolunun əsas faktorlarından biri olmasını anlamamaq şübhəsiz, iqtisadi reforma üsullarını tormozlaşdırır.

Sosial sferanın əsas sahələrindən birini təhsil tutur. O işçilərin inkişafının ,savadlığın ,intelektuallığın və cəmiyyətin ruhi patensialının artmasına istiqamətlənib.İstehsalat əməyində təhsil vacib rolu oynayır.XXI əsrin əvvələrində uğurlu sosial cəmiyyətin inkişafı yüksək keyfiyyətli işçi qüvvəsi, yüksək səviyyəli təhsilə və peşəkar hazırlığa malik olmağı tələb edir.Yüksək keyfiyyətli işçi qüvvəsi milli məhsulun həcminin artımını məhsulun keyfiyyətinin artımını məhsulun keyfiyyətinin qalxmasını resurslardan qənaətlə istifadəni və s. təmin edir.

Sosial sfera- insan və onun ehtiyacları ilə bağlı olan bir fəaliyyətdir. Sosial problemlər dairəsində görülən işin məqsədi aşağıdakıları özündə əks etdirir:


  • İnsan həyatını və sağlamlığını qorumaq;

  • Yaxşı səviyyədə yaşayış yerini təşkil etmək və xidmət etmək;

  • Təhsil və işə qəbulda bərabər imkanları təmin etmək;

  • Mükafatlandırmanın ədalətli şərtlərini təmin etmək;

  • Sosial-mədəni inkişaf dairəsinə diqqəti cəlb etmək.

Sosial sfera fəaliyyətində tutulmuş məqsəd özündə aşağıdakıları birləşdirir:




  • İnsan resurslarının sosial inkişafı sağlamlıq təhsil, elm, incəsənət, idman o cümlədən media;

  • Sosial xidmətin bütün diqqətinin iaşə xidmətinə, yaşayış- komunal sistemlərin quraşdırılmasına, xalq istehlak mallarının satılmasına, cəmiyyətin qidalanmasına yönəldilməsi;

  • Sosial müdafiə sosial köməyin işini əhatə edir və onu öndə duran məqsədi pensiya təminatı, peşənin müdafiəsi işinin işlənib hazırlanması şərtləri, ictimai qayda qanun və təhlükəsizliyi təmin etmək.

Yuxarıda qeyd olunan fəaliyyət sosial-iqtisadi tədqiqatlara əsaslanır hansındakı aşağıdakı suallara baxılır:




  • əhalini tərkibində dəyişikliyin və onun artırılması yolları sosial və profesional qrupların tərkibinin optimallaşdırılması;

  • insanın iqlim və ərazi yerləri;

  • azad fəaliyyət seçiminin və yaşayış yerinin seçilməsi;

  • təşəbbüskar əhali üçün qazanmağa imkan verən iqtisadi şərtlərin yaradılması;

  • pedoqoji və mədəni sferalarara daxil olan tərbiyə və təhsilin inkişafı müəllim və tələbələr üçün iş yerinin açılmasının dəsdəklənməsi;

  • rasional kombinasiyaya əsaslanan tədqiqatların elmin və elmi sferaların inkişafı;

  • peşə xəstəliklərinin travmaların və nadir hallarda baş verən idman ,turizm və əmək xəstəliklərinin yollarınin işlənib hazırlanması;

  • iqtisadiyyatın işçi qüvəsinin və sosial inkişafın effektivliyinin yaxşılaşdırılması;

  • müəssə və ərazi səviyyəsində insanlar arasında dünya həmrəlliyinin formalaşdırılması;

Sosial sferada menecmentin tarixinə baxsaq klassik nəzəriyyələrdə artıq onun sosial aspektlərini aşkar edə bilərik. Məs: G.Emerson menecmentin vacib prinsipini- personala düzgün yanaşmanı hesab etmişdir. A Fayol ilk dəfə personala lazım olası keyfiyyətini anladı bu- fiziki zehni mənəvi keyfiyyətləri o cümlədən xüsusi biliklərdir. G. Ford isə menecmentin prinsipini – fərdən asılı olmamağı qeyd etmişdir. Menecmentin sonrakı tətqiqatları sistemdə psixoloji faktorları nəzərdən keçirməyi lazım bildi. Buna əsasən menecmentin alətlərini işləyib hazırladılar. idarəetmə stili əməyin motivasiyası kollektivdə psixoloji atmosfer. Beləliklə, rəhbər peşakar hazırlıqla yanaşı insani keyfiyyətlərə də malik olmalıdır



Dar mənada sosial sferanın tədqiqat obyektinə xidmət və əmtəələrdən istifadə edən insan onun fiziki sağlamlığı zehni və digər fəaliyyətləri həmdə onun sosial və əmək fəalliyyəti daxildir.

Sosial sferanın inkişaf modelləri:

İEÖ –ə xas model- burada demək olar ki sosial sferanın bütün sahələri inkişaf edib .İrəliləyiş o qədərdir ki bütün rayon və regionlarda sosial sferanın bütün predmetləri inkişaf edib.Bu predmetlərin yerinə yetirilməsi individin sosial vəziyyətindən asılıdır.

İEOÖ-ə xas olan model- bu tip ölkələrin sosial sferası zəif inkişaf etmişdir ancaq ayrı-ayrı sahələrdə yüksək inkişaf səviyyəsi müşahidə olunur(turizm ticarət).Sosial sferanın elementlərinin inkişafı prinsipi əsasən iri rayonlarda özünü daha qabarıq göstərir.

Post sosiolist ölkələrə xas model -sosial sferanın bərabər təminatı sosial infrastrukturun inhisarı və sosial sferanın inkişafında sərt qaydalar hökm sürür. Sosial sfera üç elementdən ibarətdir: Cəmiyyətin sosial strukturu özündə müxtəlif qrupları və onların arasında münasibəti birləşdirir.*sosial-iqtisadi qruplar(varlılar,kasıblar)*sosial demoqrafik qruplar(yaş,cins)*peşakar keyfiyyət(müxtəlif ixtisasalar)*ailə bağları(çoxuşaqlılar,natamam və s.)*sistem olmayan qruplar(bomjlar,oğrular,içki düşkünləri)

Sosial instutların səviyyəsi insanların tarixi inkişaf etmiş birgə fəaliyyətlərinin qorumağı nəzərdə tutur.Aşağıdakı instutlar fərqlənir:*təhsil*əhalinin müdafiəsi*sağlamlığı qorumaq*ailə və nigah*elm*din*hökümət .Real həyatda sosial instutların fəaliyyəti sosial təşkilatlarla bağlıdır.

Mənəvi-etik kompannet səviyyəsində insanların ədalətə qarşı fikirləri formalaşır.Sosial ədaləti aydınlaşdırarkən onun sosial bərabərliklə eynilik təşkil etdiyini görürük.Sosial ədalətlilik- bu cəmiyyətdə maddi və mənəvi, status və hakimiyyətin bərabər və ya qeyri-bərabər bölüşdürülməsidi,eyni zamanda müxtəlif sosial qruplarda sosial vəziyyətidir. Sosial ədalətlilik cəmiyyətdə cəmiyyətin fikirləri əsasında reallaşır.

Sosial sferaya beynəlxalq münasibət- ölkə və ölkə sistemlərinin bir-birini anlaması eyni zamanda istənilən beynəlxalq subyektəri və sosial sferanın fəaliyyətinin reallaşdırılmasına istiqamətlənmiş tədbirləri birləşdirir. Beynəlxalq fəaliyyətin subyektlərinə sosial sferada ölkələrin mədəniyyət təhsil səhiyyə və digər sosial problemlərin aradan qaldırılması ilə məşğul olan xüsusi beynəlxalq təşkilatlar aiddir.Beynəlxalq təşkilatlara müxtəlif hökümət qeyri hökümət birliklər assosasiyalar və bir məqsədə xidmət edən və sosial problemlərin aradan qaldırılması ilə məşğul olan təşkilatlar aiddir.Belə təşkilatlardan ən önəmli yer BMT-e(Universal beynəlxalq təşkilat olan BMT hökümətlər arasında əlaqələrin genişləndirilməsi və inkişafı məqsədilə yaradılmışdır) tutur.

Sosial sferada beynəlxalq əməkdaşlığının mahiyyəti

Sosial sferada beynəlxalq əməkdaşlıq digər əməkdaşlara xas olmayan funksiyaları yerinə yetirir:



  1. Sosial sferada beynəlxalq münasibətlər ayrı-ayrı subyektlərin artımının nümayış etdirilməsi mərkəzi kimi çıxış edir;

  2. Subyektlərin hərbi sahədə döyüşlərinin sosial əlaqələrə istiqamətləndirirlməsi (idman ,mədəniyyət və s.);

  3. Təcrübə, ənənə, həyat və davranış standartlarının bölüşdürülməsi;

  4. Sosial cəhətdən inkişaf etmiş dövlətlərin sosial sferanın inkişafında niyyəti olan ancaq iqtisadi potensialı buna imkan verməyən dövlətlərə kömək edilməsi.


Sosial sferada beynəlxalq əməkdaşlığın əsas məqsədləri :

  1. Dünya ölkələrinin sosial ideya ,norma, standart davranış və həyat fəaliyyətinin inkişafı;

  2. Ölkələriningeosiyasi maraqlarının qorunması;

  3. Sosial sfera əməkdaşlığı sahəsində kommersiya maraqlarının dəsdəklənməsi.

Sosial sferada əməkdaşlığın sahəsi idman, turizm, mədəniyyət ,kommersiya ,səhiyyə və s əhatə edir.Sosial idarəetmə öz mənasına görə isanlara yönəldilir.Onun əsas məsələsi əmək və həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına nail olmaqdır.

§2.DÖVLƏTİN SOSİAL SFERADA ROLU.SOSİAL SİYASƏT
Sosial siyasət-bu insanların yaşayış səviyyələrini yüksəldilməsinə istiqamətlənmiş bütün tədbirlərin kompleks halında birləşməsidir.Hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq sosial siyasət insanların maraqlarına uyğun olmalıdır.Sosial sferanın siyasəti dölətin siyasətinin bir hissəsidir,hansıki özününü istiqamətləri ilə cəmiyyətdə baş verən neqativ halların,sosial-siyasi itgilərin qarşısını alır. Sosial-iqtisadi münasibətlərin dövlət tənzimlənməsi cəmiyyətin iqtisadi inkişafının idarəedilməsinin keyfiyyətinə nəzarət edir. Müasir dünyanın heç bir problemlərini texnoloji inovasiya ilə və iqtisadi alətlərlə həll etmək mümkün deyil. Sosial fəaliyyətlərin və proseslərin öyrənilməsi bütün dünya üzrə aparılır.Sosial sferanın siyasətinin subyekti sosial sferanın əsası kimi dövlət durur:

  • Dövlət müəssisələri;

  • Partiyalar və profsayuzlar;

  • Yerli idarəetmə orqanları;

  • Büdcədənkənar fondlar;

  • Dini və xeyriyyə təşkilatları.

Sosial siyasətin çoxplanlığını və kompleksliyini nəzərə alaraq onu aşağıdakı hissələrə ayırırlar:

  1. əhalinin gəlirlərinin siyasəti;

  2. vətəndaşların müdafiəsi siyasəti;

  3. səhiyyə, təhsil, mədəniyyət ,əmtəələrlə, xidmələrlə təminat;

  4. gənclərlə siyasət.

Dövlətin sosial siyasətində əsas yeri əhalinin gəlirlərinin effektiv mexanizmlərini tətbiq olumasının formalaşması durur.Onun əsas tərkibi iqtisadi cəhətdən daha aktiv olan əhaliyə ləvazimatlar yaratmağa imkan verən lazımlı şərait yaratmaqdır.

Sosial müdafiə daha həssas qruplara (təqaüdçülərə invalidlərə işsizlərə çoxuşaqlılara və s.)maddi və digər dəstəyin göstərilməsini birləşdirir.Vətəndaşların sosial müdafiə sferasında ən önəmli yeri məşğulluğun təmin edilməsi durur.

Sosial siyasət səhiyyə təhsil mədəniyyət əmtəə və xidmətlərlə təminatı yaşayış şərtləri onların sonrakı inkişafını və maksimum əlçatan olmasını birləşdirir.


  • səhiyyə -dövlət səhiyyə orqanlarında qarantlı səhiyyə köməyinin həcminin artırılması ,maliyyə mənbələrini məqsədəuyğun şəkildə istifadə etməklə səhiyyə müəssələrinin iqtisadi inkişafına kömək etmək ,səhiyyə müəssələrində maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi və dərman təminatının yaxşılaşdırılması;

  • təhsil-iqtisadi artıma aktiv təsir göstərməyə qadir olan əhalinin intelektual potensialını elmi və mədəniyyəti formalaşdırmaq ,təhsil-tərbiyə mərkəzlərində rasional şəbəkənin yaradılması, təhsil müəsissələrində maddi-texniki bazanı yeniləmə və genişləndirmə və çoxvariantlı peşəkar təhsil sistemini inkişaf etdirmək;

  • mədəniyyət-xidmətin səviyyəsinin və keyfiyyətinin səviyyəsinin artırmaq, mədəniyyət və incəsənət ərazilərinin sadə əhalinin istifadə edə bilməsinə şərait yaratmaq ,maddi-texniki bazanı təzələmək və möhkəmləndirmək;

  • gənclərlə siyasət- özündə təhsili, peşəkar hazırlığı ,məşğulluğu yaşayış şərtlərini yaxşılaşdırmağı ,təhsil alan tələbələrə, talantlı gənclərə dəstəyin göstərilməsi və 30 yaşına kimi olan oğlan və qızların əmək fəaliyyətinə daxil olmasını adaptasiya etmək .

Gəliləri digər xeyir və xidmətlərin həcmini qruplar üzrə ayrılması həyat səviyyəsini müəyyən edir.Həyat səviyyəsi sosial –iqtisadi kateqoriya kimi əhalinin rifah halını istehlak baxımından səciyyələndirir.Həyat səviyyəsinə insanın istehlak sahəsindəki fəaliyyəti ilə əlaqədar baxılır.Həyat səviyyəsinin göstəriciləri sistemi gəlirlər və insanın müxtəlif təlabatlarını ödəyən maddi nemətlər və xidmətlərin əhali tərəfindən istehlakı haqqında bu və ya digər dərəcədə tam məlumat verir, eyni zamanda qərarlaşmış təlabatların inkişaf etdirilməsi və ödənilməsi səviyyəsini səciyyələndirir.Həyat səviyyəsinin yüksədilməsi əhalinin rifah halının artırılmasının maddi əsasını təşkil edir.

BMT-nin təklifinə əsasən həyat səviyyəsi geniş göstəricilər sistemi vasitəsilə əks olunur.Bu sistemə daxil olan göstəricilərdən aşağıdakıları göstərmək olar:

-səhiyyənin vəziyyəti;

-təhsilin səviyyəsi;

-orta ömür müddəti;

-əhalinin məşğulluq səviyyəsi;

-əhalinin alıcılıq qabiiyyəti;

-siyasi həyata daxil olma.


Hazırda həyat səviyyəsini əks etdirən vahid ümumiləşdirici yoxdur.BMT həyat səviyyəsini əks etdirən hər hansı tip inteqral göstəricilərindən imtina etmişdir.Bununla belə həyat səviyyəsini beynəlxalq miqyasda müqayisə etmək məqsədilə 1990-cı ildən başlayaraq BMT-də yeni göstəricilərdən istifadə edildilir.Bu insan potensialının inkişaf indeksi və ya qısaca desək insan inkişafı indeksi göstəricisidir.İnsan inkişafı indeksi dörd problemi əhatə etməklə üç göstərici ilə ölçülür.İnsan inkişafının mühüm problemlərinə aşağıdakılar aiddir:
-gəlirlərin və iqtisadi artımın yüksədilməsinə yönəldilmiş iqtisadi fəaliyyətin nəticəsi olan məhsuldarlıq ;

-qabiliyyətlərin tədbiq edilməsində və nemətlərdən istifadə edilməsində bərabərlik kimi düşülən bərabərlik;

-yalnız indiki nəsillər üçün deyil, həm də gələcək nəsillər üçün siviliziasiya imkanlarına açmağı təmin edən sabitlik;

-inkişafın yalnız insanların mənafei üçün deyil, həmdə onların səyi nəticəsində həyata keçirilməsini nəzərdə tutan imkanların genişləndirilməsi.

Sosial siyasətdə əsas yeri əhalinin gəlirlərini formalaşdırmaqdır.Bir çox dövlətlərdə sosial dövlət termini geniş yayılmaşdır. Sosial dövlət insanın lazımlı yaşamasına və inkişafına şərait yaradır. Sosial siyasətin inteqral obyekti kimi sosial sfera tutur.

Keçid dövründə meydana çıxan sosial problemlərin həlli yolları sosial siyasət kimi məsəslələri ön plana çəkir.Cəmiyyət sosial qruplardan təşkil olunmuşdur.Sosial qrupların qarşılıqlı əlaqəsi labüddür.Bu əlaqələrin konkret formaları müxtəlifdir: münaqişə, ittifaq, güzəştli partnyorluq ,düşmənçilik, müharibə(vətəndaş) ,zorakılıq ,hədə və qorxu formaları. Ümumiyyətlə isə bunlar siyasət adlandırılır.Siyasət müxtəlif sahələrə bölünür.Əgər sosial qruplar iqtisadiyyatla əlaqədar üzləşirlərsə bu iqtisadi siyasətdir.Əgər bu üzləşmə təbii mühitin vəziyyəti və istifadəsi səbəbindəndirsə bu ekoloji siyasətdir.Mədəni demoqrafik maarif və s. siyasətlərdə mövcuddur. Sosial siyasət ictimai rifah insanların maddi sosial və intelektual təlabatlarının ödənilməsi insana hörmətin formalaşdırılması və cəmiyyətdə sabitlik ilə bilavasitə bağlı olan siyasət başa düşülür.Öz daxili təbiətinə görə sosial siyasət insanın inkişafına yönəldilmişdir.Sosial siyasətin mühüm xüsusiyyəti odur ki o əsasən dövlət büdcəsi vasitəsilə rifahların bölüşdürülməsi və istehlakı ilə təmasda olur.Deməli sosial siyasət maliyyə-büdcə siyasəti ilə o cümlədən dövlətin vergi siyasətilə birbaşa əlaqədardır.Sosial siyasət bölgü siyasəti vəzifəsinin daşıdığından insan amilinin güclü təsirinə məruzdur.Sosial siyasət əhalinin ümumilikdə həmdə ayrı-ayrılııqda onu təşkil edən təbəqələrin sosial –demoqrafik sosial icmaların sosial vəziyyətlərin saxlanması və dəyişdirilməsi səbəbindən irəli gələn qarşılıqlı əlaqəsidir.Sosial siyasətin əsas mövzusu əhalinin bu və ya digər hissəsini və ümumilikdə bu və ya digər hissəsinin və ümumilikdə bütün xalqın sosial vəziyyətidir. Sosila siyasətin əsas mövzusuna keçid aldıqda onu qeyd etmək olarki sosial siyasətin əsas mövzusu xalqın sosial vəziyyətidir. Sosial vəziyyət -əhalinin ümumən və ayrı-ayrı təbəqələrinin həyat fəaliyyətinin kompleks xarakteristikasıdır.Sosial vəziyyət cəmiyyətin struktur hissələrinin mövcudluğunun və inkişafının ictimai şəraitinini təşkil edən mühüm amillər sisteminin təsinin nəticəsi kimi formalaşır. Sosial vəziyyəti formalaşdıran ictimai şərtlər:




  1. Cəmiyyətdə rolların istismarçılara və istismar olunanalara əsas yer tutduğu ictimai qrum;

  2. Təsərrüfatda hakimiyyət ;

  3. Hakimiyyət cəmiyyətdə sosial sabitliyin vasitəsi kimi;

  4. Ekoloji təhlükəsiszlik;

  5. Həyatı və inkişafı təmin edən iqtisadi şəraiti təhsil səhiyyə mənzil məişət və s.daxildir;

  6. Sosial təhlükələrdən müdafiə(sosial müdafiə).

Sosial siyasətin subyektləri-real şəkildə sərbəst və həqiqi fəaliyyətdə olan sosial qruplar və onları təmsil edən orqanlar , təşkilatlar, instutlar,strukturlar,sosial qrupların özlərindəön başqa onların maraqlarını təmsil edən təşkilatı strukturda sosial siyasətin subyektlərinə aiddirlər.SSSR-i dövründə totalitar cəmiyyətin əsas xüsusiyyətini onun bir çox subyekt passivliyi və formal xarakter daşıması idi. Azərbaycanda hal-hazırda totalizimdən uzaqlaşaraq demokratiyaya doğru hərəkət edir və vətəndaş cəmiyyətinin yaratmağa çalışır.Vətandaş cəmiyyətində qəraraların hazırlanmasını, qəbul olunmasını və icrasını yerinə yetirən bir-birindən asılı olmayan subyektlər fəaliyyət göstərir.Sosial siyasətin subyektləri-vətəndaşlar və sosial qruplar,bunları təmsil edən instutlar,təşkilat və hakimiyyət orqanları sosial siyasətin subyektləri fəal sürətdə qarşılıqlı fəaliyyət göstərir,yəni vətəndaşların maraqlarını formalaşdırır,təqdim edir və müdafiə edir.Konkret olaraq sosial siyasətin subyektlərinə ixtisaslaşdırılmış dövlət orqanaları,qeyri dövlət təşkilatları,həvəskar xeyriyyə və digər xarakterli birliklər aidddir. Sosial siyasətdə son iqtisadi nəticələri və məqsədləri qeyd olunur.Bir tərəfdən o iqtisadi artımın məqsədi olur,digər tərəfdən isə faktoru hansıki,artım əməyə motivasiyanı artırır o cümlədən effektivliyini eyni zamanda iqtisadi artım keyfiyyətinə olan təlabatı artırır,mədəniyyətə,fərdin fiziki və ruhi inkişafına imkan verir ki bu da sosial sferanın gələcək inkişafına imkan yaradır.Sosial siyasət bir neçə səviyyədə mövcuddur. Mikro səviyyədə:firmanın,korparasiyanın,müxtəlif təşkilatların eyni zamanda xeyriyyə təşkilatlarının sosial siyasəti. Makro səviyyədə:regional və ümumudövlət səviyyəsində.İnter səviyyədə beynəlxalq sosial siyasət reallaşır qlobal ekoloji problemlərin ,iqtisadi və sosial cəhətdən geridə qalmış ölkələrə yardım edilməsi durur.Lazımı səviyyədə hazırlanmış sosial siyasət özü-özünə, avtomatik formalaşmır o ilkin makroiqtisadi şərtlərin yaradılmasını tələb edir.Sosial siyasətin əsas funksiyaları özündə aşağıdakıları birləşdirir:



  1. Cəmiyyətdə ədalətliyin saxlanılması;

  2. Sosial müdafiə sisteminin yaradılması;

  3. Həyat səviyyəsisnin yüksədilməsi;

  4. Mövcud siyasətə tədbiq olan xərclərin idarə oluması.

Yerinə yetirilmə funsiyasından asılı olaraq aşağıdakı məsələlər həll olunur:məşğulluq proqramının reallaşdırılması,sosial köməyə ehtiyacı olan əhaliyə yardım edilməsi,təhsil sferasına diqqətin təmin edilməsi , səhiyyə,sağlamlıq və mədəniyyət.Sosial siyasətin nəticələrinin göstəriciləri əhalinin həyat səviyyəsi və keyfiyyətində özünü göstərir.Həyat səviyyəsi-insanların maddi və mənəvi təlabatlarının ödənilməsidir.Bu təlabatların lazimi səviyyədə ödənilməsi fərdin əməyə olan motivinin və həyat səviyyəsini yüksəldən addımdır. Dövlətin sosial siyasəti cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin sosial iqtisadi şərtlərinin tənzimlənməsinə yönəldilən tədbirlər kompleksindən ibarətdir.O gəlirlərin bölgüsündəki bərabərsizliyin azadılmasına bazar iqtisadiyyatında gəlir və mülkiyyət sahəsində fərqlərin zəiflədilməsinə iqtisadi fəaliyyətin iştirakçıları arasında ziddiyətlərin yumşaldılmasına və cəmiyyətdə sosial ixtilafların aradan qaldırılmasına yönəldilmişdir.Bazar iqtisadiyyatı sistemində sosial siyasət vasitəsilə əhalinin əmlak sahəsində mövcud olan bərabərsizliyin müəyyən dərəcədə aradan qaldırılmasını nəzərdə tutulan və əhalinin bütün təbəqələri üçün eyni başlanğıc şərtlərinin təmin edən sosial ədalət prinsipləri reallaşır.

Dövlətin sosial siyasəti ilə cəmiyyətin iqtisadi inkişafı arasında qarşılıqlı əlaqə mövcuddur.Birincisi,iqtisadi inkişafın məqsədi birbaşa və dolayı yolla sosial siyasətdə birləşir.Aydındır ki, iqtisadi fəaliyyət cəmiyyətin bütün üzvləri üçün əlverişli yaşayış şəraitinin yaradılması naminə həyata keçirilir.İkincisi,sosial siyasət sahəsində bir çox məsələlərin həyata keçirilməsi ,dövlətin onların reallaşdırılması üçün yönəldilə biləcəyi iqtisadi ehtiyatlardan asılıdır.Üçüncüsü, sosila siyasətə iqtisadi amilin mühüm amili kimi baxmaq olar.Əgər iqtisadi inkişaf xalqın həyat səviyyəsinin yüksədilməsinə təsir etmirsə ,insanların həyat fəaliyyətilə məşğul olmasına , iş qüvvəsinin keyfiyyətinin artırılmasına maraq azadılmış olur,cəmiyyətdə sosial gərginlik artır.

Sosial siyasətin xarakteri və məzmunu sosial proseslərin idarə edilməsinə dövlətin müdaxilə etməsi səviyyəsindən də asılıdır.Bu baxımdan inkişaf etmiş ölkələrdə dövlətin hal-hazırda bütün mövcud olan sosial siyasət növlərini iki qrupa bölmək olar.Birinci qrupu şərti olaraq qalıq prinsiplərinə əsaslanan sosial siyasət adlandırmaq olar. Bu halda sosial siyasət bazarın sosial səviyyədə tam həyata keçirə bilmədiyi funksiyaları həyata keçirir.Bu öz miqyası və əhatə dairəsinə görə məhdud sosial siyasət olub ,əsasən passiv və kompensasiyalaşdırıcı(bərpaedici) xarakter daşıyır.Belə sosial nəzarətin sosial əsasları liberal bazar iqtisadiyyatı modelinin ideyaları əsasında formalaşır.Bu variantın tipik nümunəsi bazarın amerikan modeli ola bilər.

İkinci qrup – instututsial sosial siyasət adlanır.Burada dövlətin sosial siyasəti əhalinin sosial xidmətlərlə təmin olunmasında mühüm rol oynayır və xüsusi instutlar sisteminə nisbətən daha səmərəli vasitə kimi çıxış edir. Bu, yenidən bölgü siyasətidir.Belə siyasətin formalaşmasıında konseptual baxımdan sosial-demoqratik ideyalogiyanın böyük təsiri vardır.Hər iki qrup arasında fərq bu və ya digər amillərin hansının olub-olmasında deyil,onlar arasında mövcud olan nisbətlərdən , dövlətin sosial sahəyə müdaxiləsi və yenidən bölgü prosesində iştirakından asılıdır.

Bütün bazar iqtisadiyyatı ölkələrində sosial siyasət bui ki qrup arasında yerləşir.Skandinav ölkələrində sosial siyasəti əsasən sosial –demokratik modeli olsa da,bu ölkələrdə dövlətin sosial siyasətində liberal elementlərdəndə istifadə edilir. Dövlətin sosial siyasəti-üzvi surətdə uzlaşan aspektlərə(iqtisadi, ekoloji, hüquqi, psixoloji, mədəni və s.) malik olan mürəkkəb strukturlu bir anlayışdır.Siyasətin işlənib hazırlanması bütün aspektlərin həm kompleks şəklində həm də ayrı-ayrılıqda təhlilini tutur.Dövlət siyasəti aşağıdakıların mövcüdluğunu nəzərdə tutur:



  1. İctimayyət tərəfindən dəsdəklənən sosial doktiranı;

  2. Konstusiya və qanunvericilikdəmüəyyən edilmiş aktlar;

  3. Dövlət sosial öhdəliklərinin bilavasitə icrası resursları;

  4. Monitoring və təşkilatı nəzarət;

  5. Dövlətin sosial öhdəliklərinin icrasının təşkilinin mexanizmləri.

Dövlətin sosial siyasətinin məqsədi-cəmiyyətdə əhalinin həyati təlabatlarının ödənilməsinin təmin edən əlverişli sosial iqlim və həmrəllik şəraitinin yaradılmasıdır.Geniş ictimayyətin iştirakı ilə dövlətin sosial siyasətinin məqsədlərinin, vəzifələrinin formalaşdıran və konkret tarixi şəraitdə onun reallaşdırılması üzrə praktiki işi həyata keçirən qanunverici, icraedici və məhkəmə orqanları dövlətin sosial siyasətinin subyektlərinə aiddir.

Sosial siyasətin əsas struktur həlqələri bunlardır:Sosial rifahın pulsuz təqdim edilməsi və bunların cəmiyyətin hər bir vətəndaşının əldə edilməsi prinsipininə əsaslanan təlabata görə bölgüyə istiqamətlənməsi sosial təminat sistemi Sosial təminatı qarantı dövlətdir .Sığorta ödəmələrinin məcburi verilməsi.Sosial rifahların qarşılıqlı əlaqəsi prinsiplərinə əsaslanan sosial sığorta sistemi.Burada sosial həmrəllik və dövlətin öz vətandaşlarına görə sosial məsuliyyəti prinsipləri işləyir. Sosial cəhətdən zəif olan cəmiyyət üzvlərinə dövlətin sosial qayğısı prinsipinə əsaslanan sosial müdafiə sistemi.Bu sistem əhalinin ehtiyac dərəcəsinə görə aztəminatlı qrupların müəyyənləşdirilməsinə diferiansanal yanaşmanı və belə qruplara pulsuz sosial yardımın göstərilməsinin nəzərdə tutur.

Sosial müdafiənin yaradılması sistemi sosial siyasətin əsas funksiyalarından biridir.Sosial müdafiə sistemi yerinə yetirilməsi vacib olan tədbirlərin ümumi məcmusunu birləşdirir.Sosial müdafiənin fəaliyyət və miqyası ən çox bu və ya digər ölkənin iqtisadi potensialında sosial siyasətin yerinə yetirilməsi üçün vacib olan makroiqtisadi şərtlərin məcmusundan ibarətdir.Sosial müdafiənin mexanizmi özündə cəmiyyətin bütün üzvlərinə aid olan tədbirləri eyni zaman ayrı-ayrı sosial qruplaraünvanlanmış tədbirlər kompleksidir.Sosial müdafiənin ayarı-ayrı qruplara olan tədbirləri özündə kasıblara sosial kömək və xeyriyyə fondlarından onları pulla təmin etməsini birləşdirir.Sosial müdafiə tədbirləri aktivpassiv formada yerinə yetirilir.Aktiv formaya kadrların hazırlanması,yeni iş yerlərinin yaradılması və s. aiddir. Passiv formaya isə ehtiyacı olanlara maddi köməyin göstərilməsi nəzərdə tutulur.Hər bir cəmiyyət üçün onun sosial dayanıqlığı vacibdir. Sosial müdafiə instutları transformasiya dövründə onun dayanaqlığının saxlanılmasına kömək edir.Sosila instutlar-qaydaların prinsiplərin göstərişlərin kompleks istifadə etmə üçün istifadə edilən insanın müxtəlif fəaliyyətlərinin sferalarının tənzimləyən analayışdır.Sosial müdafiə termini «sosial instut» termini ilə sinonimdir.Sosial müdafiə terminin dar və geniş mənada müəyyənləşdirmək olar.Geniş mənada sosial müdafiə termini insanların iqtisadi hüquqi ,tibbi ,mənəvi müdafiəni, onların həyatının təhlükəsizliyinin təminatını, cinayətdən müdafiəsini təbii fəlakətlər zamanı fövqaladi hallarda yardım göstərilməsini ifadə edir.Dar mənada sosial müdafiə termini qeyd olunanan müdafiə növlərindən birinin və ya bir neçə növünün həyata keçirilməsi ilə əlaqədar istifadə edilə bilər.Beləliklə sosial müdafiə termini ilə iqtisadi müdafiəni təmin etmək olar və elə bu terminlə eyni vaxta həyata keçirilən iqtisadi hüquqi və mənəvi müdafiəni göstərə bilərik.Belə nəticəyə gələ bilərik ki sosial müdafiə sistemi hər bir şəxsin özünün və ailəsinin taleyinə məsuliyyət daşıması prinsipinə əsaslanır. Sosial müdafiə proqramları adətən əmək qabiliyyətinin itiriləməsi işin olmaması və digər səbəblərdən ailəsinin tələblərinin ödənilməsi üçün kifayət qədər vəsaitə malik olmayan vətəndaşlar üçün nəzərdə tutulur.Belə vətəndaşlara qanunvericilikdə müəyyənləşdirilmiş arzu edilməyən hadisələr baş verərkən pul və natural formada yardım təqdim edilir.Bununla yanaşı sosial müdafiə sistemi arzu edilməyən hadisələrin qarşısının alımasına yönəldilmiş tədbirlər həyata keçirilir.Sosial müdafiə sisteminin əsas istiqamət və formalar kompleksi:istehlak qiymətlərinin dövlət tənzimlənməsi .Ümumidövlət miqyasında kifayət qədər dar çərçivədə əsasən də təbii inhisarların və dövlət mülkiyyəti sektorunun fəaliyyəti (qaz, elektrik, enerji, rabitə) ilə bağlı olan qiymətlər tənzimlənir.Qiymətlərə təsir müxtəlif üsullarla həyata keçirirlir.Güzəştli vergilərin köməyi ilə və s.İmtiyazlaırn verilməsi (güzəşt və maddi yardım) .İmtiyaz dedik də müəyyən əhali qrupuna şamil edilən ümumi fəaliyyət qaydaları ilə müqayisədə xüsusi üstünlük başa düşülür.Güzəştlərə misal olaraq,əlillərə müharibə iştirakçılarına pulsuz və güzəştli qiymətlərlə verilən dərmanları nəqliyyayda pulsuz və güzəştli gediş və s. göstərmək olar.Bizdə güzəştlər yalnız əmək qabiliyyətindən məhrum olalara yox həm də bir sıra işləyən kateqoriya üçün də (polis hərbiçilər məhkəmə işçiləri və s.) mövcuddur ki buda tutduqları ilə bağlıdır.İmtiyazların problemi –onların maliyyə təminatsızlığı ilə bağlıdır.Buna görədə güzəştlərin ünvanlı maddi yardım (subsidiya) formasında olmasına keçid baş verir.Sosial yardım daimi xarakter daşımır.Heç də bütün sosial öhdəçiliyə və dəsdəklənməyə ehtiyacı olanlara şamil edilmir.O konkretdir ,ehtiyac dərəcəsinin yoxlanılmasını nəzərdə tutur.Sosial yardım müvanitlərinin ölçüsü ailənin üzvlərinin sayı mənzil haqqı və digər komunal xərclər nəzərə alınıb differensiallaşdırılır və müəyyən olunmuş yaşayış minimumu ilə ailənin mövcud gəliri arasında fərqi təşkil edir.Sosial yardım aşağıdakı formalarda göstərilə bilər:

Nəğd və nəğdsiz pul ödənişləri ( maliyyə yardımı müxtəlif növ güzəştlər ),natural mədaxil (pulsuz yeməkxanalar,müvəffqəti yaşayış yerləri və s.) və pulsuz gözəştli xidmətlər( təhsil, səhiyyə, və sosial xidmətlər və s. ) .



  1   2


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət