Anayasa hukuku
|
|  Yüklə 252.5 Kb.
|
1961 Anayasası1. Genel Esaslar1961 Anayasasının “Genel Esaslar” başlığını taşıyan birinci kısmında devletin şekli, cumhuriyetin nitelikleri gibi temel ilkeler düzenlenmiştir. Devletin Şekli.- Devletin şekli konusunda bir yenilik yoktur. Devlet şekli, cumhuriyettir. Cumhuriyetin Nitelikleri .- Cumhuriyetin nitelikleri konusunda ise 1961 Anayasası, 1924 Teşkilât-ı Esasîye Kanunundan oldukça farklıdır. Yukarıda gördüğümüz gibi, 1924 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu 2’nci maddesinde devletin temel nitelikleri olarak cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik ve inkılapçılık sayılmıştır. 1961 Anayasası bu altı ilkeden halkçılığı, devletçiliği ve inkılapçılığı kabul etmemiştir. Milliyetçilik ilkesini ise “millî devlet” olarak değiştirerek kabul etmiştir. Anayasa bunların yanında, “insan haklarına dayanan devlet”, “demokratik devlet”, “sosyal devlet”, “hukuk devleti” gibi yeni temel ilkeler kabul etmiştir. Anayasanın Üstünlüğü ve Bağlayıcılığı.- Yazarlar genellikle, 1961 Anayasasının getirdiği yeniliklerin başında “anayasanın üstünlüğü” ilkesini saymaktadırlar. 1961 Anayasasının 8’inci maddesine göre, “kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve kişileri bağlıyan temel hukuk kurallarıdır”. 1961 Anayasasının getirdiği yenilik, bir Anayasa Mahkemesi kurmasındadır. 2. Temel Hak ve Özgürlükler 1961 Anayasasında temel hak ve özgürlükler ikinci kısımda düzenlenmiştir. Bu kısmın birinci bölümünde temel hak ve özgürlüklere ilişkin genel hükümler, ikinci bölümde kişinin hakları ve ödevleri, üçüncü bölümde sosyal ve iktisadî haklar ve ödevler, dördüncü bölümde ise siyasî haklar ve ödevler düzenlenmiştir. Sosyal hak ve ödevler, ilk defa sistematik olarak 1961 Anayasasında düzenlenmiştir. Bu 1961 Anayasasının önemli bir yeniliğidir. 3. Yasama 1961 Anayasası 1924 Anayasasından farklı olarak “çift-meclis sistemini ” kabul etmiştir (61 AY, m.63). 1961 Anayasasına göre “yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir” (m.5). Türkiye Büyük Millet Meclisi Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosundan kuruludur (m.63). Millet Meclisi, genel oyla seçilen dört yüz elli milletvekilinden kuruludur (m.67). Cumhuriyet Senatosu ise üç çeşit üyeden oluşmuştur. Yüzelli adet olan birinci grup üyeler halk tarafından seçilir. Onbeş adet olan ikinci grup üyeler ise Cumhurbaşkanınca seçilir. İlk iki grup üyelerin görev süresi altı yıldır. Üçüncü grup üyeleri ise ömür boyu görev yapar. Anayasa bunlara “tabiî üyeler” demektedir. Bunlar da kendi içinde iki gruba ayrılır. Bunlardan birincisi 13 Aralık 1960 tarih ve 157 sayılı Kanunun altında adları bulunan Millî Birlik Komitesi başkan ve üyeleridir. İkincisi ise eski Cumhurbaşkanlarıdır. Cumhuriyet Senatosuna üye seçilebilmek için kırk yaşını doldurmuş olmak ve yüksek öğrenim yapmış olmak şartı aranmıştır (m.72). Buna karşılık milletvekili seçilebilmek için otuz yaşını bitirmiş olmak ve Türkçe okuyup yazmak koşulları yeterlidir (m.68). Milletvekillerinin görev süresi dört yıldır (m.69). Seçimler dört yılda bir yapılır. Cumhuriyet Senatosu üyelerinin (tabii üyeler dışındakiler) görev süresi ise altı yıldır (m.73). Ancak Cumhuriyet Senatosu seçimleri altı yılda bir değil, iki yılda bir yapılır. Her seçimde, Cumhuriyet Senatosu üyelerinin üçte biri yenilenir (m.73). Millet Meclisinin yetkileri, Cumhuriyet Senatosunun yetkilerinden genellikle daha ağır basmaktadır. Hükûmet, Cumhuriyet Senatosuna karşı değil, Millet Meclisine karşı sorumludur. Güven oylaması sadece Millet Meclisinde yapılır (m.103). Cumhuriyet Senatosunun güvensizlik oyuyla hükûmeti düşürme yetkisi yoktur. Kanun kabul etme sürecinde de son söz esas itibarıyla Millet Meclisine aittir. Ancak kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesinde Cumhuriyet Senatosunun da çok önemli yetkileri vardır.
1961 Anayasası, yasama ve yargıdan bir “yetki” olarak bahsederken, 6’ncı maddesinde, yürütmeden bir “görev” olarak bahsetmiştir. Anayasaya göre, “yürütme görevi, kanunlar çerçevesinde, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından yerine getirilir. Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri arasından, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla yedi yıllık bir süre için seçilir; ilk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, sonraki oylamalarda salt çoğunlukla yetinilir (m.95). Bakanlar Kurulu ise Başbakan ve Bakanlardan kuruludur. Başbakan, Cumhurbaşkanınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından atanır. Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca atanır (m.102). Bu şekilde kurulan Bakanlar Kurulu, Millet Meclisinden güvenoyu almak zorundaydı. Hükûmetin kuruluş şeması parlâmenter hükûmet sistemine uygundur. 5. Yargı 1961 Anayasasının 7’nci maddesine göre, yargı yetkisi Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır. Yargı Anayasanın üçüncü kısmının üçüncü bölümünde düzenlenmiştir. Mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı tanınmıştır. 1961 Anayasasının yargı alanında getirdiği önemli bir yenilik hakimlerin bağımsızlığını sağlamak üzere kurduğu Yüksek Hakimler Kuruludur. 1961 Anayasası, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi yüksek mahkemeleri tek tek düzenlemiştir. 1961 Anayasasının yargı alanında getirdiği en önemli yenilik şüphesiz kanunların Anayasa uygunluğunu denetlemekle görevli bir Anayasa Mahkemesini kurmasıdır. 1982 ANAYASASI Başlangıç bölümü Birinci Kısım: Genel Esaslar Madde 1-11 Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu (Madde 1); Devletin nitelikleri (Madde 2); Devletin bütünlüğü, dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti (Madde 3); Anayasanın değiştirilemeyecek ve değiştirilmesi teklif dahi edilemeyecek olan hükümleri (Madde 4); Devletin temel amaç ve görevleri (Madde 5); Egemenliğin kullanımı (Madde 6); Yasama yetkisi (Madde 7); Yürütme yetkisi (Madde 8); Yargı Yetkisi (Madde 9); Herkesin kanun önünde eşit olduğu (Madde 10); Anayasanın bağlayıcılığı (Madde 11).
İkinci Kısım Dördüncü Bölüm: Siyasi Hak ve Ödevler Madde 66-74 Vatandaşlık; seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı; siyasi partilerle ilgili hükümler; kamu hizmetlerine girme hakkı; vergi ödevi; dilekçe hakkı Üçüncü Kısım : Cumhuriyetin Temel Organları Üçüncü Kısım Birinci Bölüm: Yasama Madde 75-100 TBMM'nin kuruluşu; milletvekili seçilme yeterliliği; seçim dönemi; seçimlerin yönetim ve denetimi; milletin temsili; meclis üyeliğiyle bağdaşmayan işler; yasama dokunulmazlığı; milletvekilliğinin düşmesi; TBMM'nin görev ve yetkileri; kanun teklif ve tasarıları; KHK'ler; savaş ilanı; TBMM faaliyetleriyle ilgili hükümler; TBMM'nin bilgi edinme ve denetim yolları. Üçüncü Kısım İkinci Bölüm: Yürütme Madde 101-138 Cumhurbaşkanı; seçimi, yetkileri; sorumluluk ve sorumsuzluk hali; Devlet Denetleme Kurulu; Bakanlar Kurulu; Başbakan; Bakanlar; görev ve sorumlulukları; Tüzükler; seçimlerin yenilenmesi; Milli Güvenlik Kurulu; olağanüstü haller; sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hali; Devlet İdaresi; Yönetmelikler; yargı yolu; merkezi idare; mahalli idareler; memurlar; yükseköğretim kurumları; kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları; Diyanet İşleri Başkanlığı; kanunsuz emir Üçüncü Kısım Üçüncü Bölüm: Yargı Madde 139-161 Mahkemelerin bağımsızlığı; hakimlik ve savcılık teminatı; açık duruşma ve gerekçeli karar ilkeleri; denetim; askeri yargı; Anayasa Mahkemesi; görev ve yetkileri; iptal davası; Yargıtay; Danıştay; Askeri Yargıtay; Askeri Yüksek İdare Mahkemesi; Uyuşmazlık Mahkemesi; Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; Sayıştay. Dördüncü Kısım : Mali ve Ekonomik Hükümler Dördüncü Kısım Birinci Bölüm: Mali Hükümler Madde 161-165 Bütçenin hazırlanması ve uygulanması; denetim. Dördüncü Kısım İkinci Bölüm: Ekonomik Hükümler Madde 166-173 Planlama; piyasaların denetimi; tabii servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesi; ormanlar; tüketicilerin korunması. Beşinci Kısım : Çeşitli hükümler Altıncı Kısım : Geçici Hükümler Yedinci Kısım : Son Hükümler Anayasanın değiştirilmesi; yürürlük maddesi. ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARININ HAZIRLANMASINDA YARARLANDIĞIM VE OKUMANIZI ÖNERDİĞİM KAYNAKLAR:
|