7/68 Kalem Sûresi

Bu âyetten itibaren bahçe sahipleri kıssası anlatılacaktır. Kur’an’ının nüzul sırasında ilk anlatılan kıssa budur.

Kur’an, tarihin belli dönemlerinde meydana gelmiş olayları muhataplarına sunarken pek çok amaçlar güder. İşlenen konuyu örneklendirmek, inananların veya inkârcıların içinde bulundukları durumu tespit etmek, sergilenen davranışların geçmişte yaşanan benzerlerini hatırlatıp muhatabı uyarmak veya teselli etmek, değinilen amaçlardan sadece bir kaçıdır. Ama Kur’an’ın kıssa anlatmadaki amacı hiçbir zaman salt hikâyecilik ve tarihi bir olayı tam olarak anlatmak değildir. Bunun için Kur’an’ın tarihle ilgili pasajlarını okurken, anlatılan olaylardan kendi hissemize ne düştüğü konusunda yoğunlaşmamız, ondan öğüt ve ibret alıp yaşantımızı düzgün bir çizgide tutmaya çalışmamız gerekir.

İsim yer ve zaman bildirilmeyen kıssa ile ahlaki ders verilmektedir. Bu kıssayı özet halinde Yunus Sûresinin 24.âyetinde de buluyoruz. Tefsirlerde bir babadan evlatlarına kalan bir bahçe diye söz ederler.

Kaynaklarda, âyetlerde geçen bahçenin, Yemenlilere yahut Habeşlilere veya Sakifli cömert bir insana ait olduğu bildirilir. Bir rivayete göre, Taif’teki Sakif kabilesine mensup olan salih bir kişinin, Sana yakında ekin tarlaları ve hurmalığı vardı. Bu kişi, her yıl hasat zamanı, ürününden fakirlere sadaka verirdi. Kendisi ölünce, bahçe, oğullarının eline geçti. Oğulları: “Bizim çoluk çocuğumuz fazladır, gelirimiz azdır, babamız gibi fakirlere sadaka veremeyiz.” derler ve infakı terk ederler. Allah tarafından gelen bir afet, geceleyin bahçeyi vurur, bahçe de simsiyah olup kurur. İlk muhatapların bu bahçe hakkında bilgi sahibi olduğunu söyleyebiliriz.

Belevnâ: Bu kelime belva-bela-ibtila ile aynı kökten geliyor. Allah’ın bela vermesi imtihan etmesidir. Belâ: Bu kelime, “imtihan ve deneme” demektir. Elbisenin eskidiğini ifade etmek için de bu kelime kullanılır. Denenmek veya bir sınamaya uğramak insanı yıprattığından dolayı ‘belâ’ kelimesiyle ifade edilmektedir. Kur’an-ı Kerim'de daha çok denemek, sınamak, imtihan etmek anlamlarında kullanılmaktadır.

Başa gelen belâlar, musibetler birer deneme ve sınama olduğundan ve insanı çeşitli biçimlerde eskitip yıprattığından dolayı, başa gelen olaylara “belâ” denmiştir. Kur’an’da “belâ” kelimesi, türevleriyle birlikte 37 yerde geçmektedir. Sarm: Ayrılma anlamındadır. Hasad etme devşirme mânalarına gelir.

Yani inşallah demediler. Arapçada inşallah demeye istisna deniyor. Tıpkı besmele, halvele, istiaze, tesbih, tahmid, tekbir gibi. Müslümanların düşünce ve konuşma dünyasının kodlarını veriyor. Maşaaallah, bi iznillah, sübhanallah, Allahu ekber, bunlar Müslüman konuşmasının kodlarıdır. Allah’lı düşünmek ve Allah’lı konuşmaktır. Konuşurken istisna yapmak demek, Allah’ın başkasını dilemesi durumunu müstesna tutmak demektir.

İnşallah demek Allah’ı hayata müdahil etmektir. İstisna yapmamak Allah yokmuş gibi konuşmaktır. Burada kıssanın ana mesajlarından biri verilmektedir.

Abdullah b. Abbas burada zikredilen bahçe sahiplerinin, kitap ehli insanlar olduklarını söylemiştir (Taberî).O zaman şöyle bir mâna çıkar. Allahı hayatın tümüne müdahil kılmayan Yahudi ve Hıristiyanlar gibi değil vasat ümmet olan İslam ümmeti gibi yapın.

اِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ

Şeytanın esinlediği karanlık bir kuruntu uyanacak olsa… (A’râf 201)
Tufan, taif tayfa, tayfun kelimeleri de aynı kökten gelmektedir. Tufana etrafı kuşatan bir hadise olduğu için bu ad verilmiştir.

Ayrıca burada Rabbinden gelen denilmiş fakat ne olduğu bildirilmemiş. Bir tür ağaçları kurutup kanser salgını diyebiliriz. Birde belanın gece gelişi dikkat çekicidir.

Dikkat edersek “ilâ harsiküm” demiyorlar da “âlâ harsiküm” diyorlar. Yani “âlâ” ile olunca sanki böyle üstüne abanacaklar, kimseye kaptırmayacaklar. Geceden planlamışlar, sabahtan uygulamaya geçiyorlar.

Şunu düşünmediler; Ürünlerimizde yoksulunda hakkı var. Onların hakkını bizim üzerimizden veriyor. Allah sana verdi sende fakirlerin hakkını ver. Allah sana cömert oldu sende cömert ol. Âyet bize paylaşmayı öğretiyor. Birde Allahın istediği şeyler kendi için değil yine bizim için kendimiz içindir. verinki artırım der. Zekât verdikçe artar. Yani zekâtı sadakayı yine sizin için ister. Allah hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Fakiri yanınıza yaklaştırmayın çünkü isteyecek diyorlar. Bu günün bahçe sahipleri, taht sahipleri de hor gördüğü Müslümanları kendi yanlarına, üst makamlara yanaştırmıyorlar, yakıştırmıyorlar. Gizlice konuşuyorlar. Planlar yapıyorlar. Aman ha buralara onlar geçmesin. Tornacının oğlundan cumhurbaşkanımı olur diyorlar.

‘Alâ hardin kâdirin: Sanki olacak olayları engellemeye güçleri yeter gibi, kendilerinden emin bir vaziyette yola koyuldular. Yani fakirleri yanlarından kovarak onlara yapılacak yardıma da engel olabileceklerini düşünüyorlardı. Ama güçleri yetmeyecek. O gün yetmedi bu günde yetmeyecek.

Bu âyetin bir yansıması Mekke müşriklerinin Bedir'e gitmesi esnasında ortaya çıkmıştır. Mekke’li müşrikler Bedir'e peygamberimizi ve arkadaşlarını öldürmeye yemin ederek gitmişlerdi. Kendilerine çok güveniyorlar, herhangi bir tersliğin olabileceğini asla hesaba katmıyorlardı. Yola çıkmadan önce Kâbe'yi tavaf etmişler, içkiler içip kazanacakları zaferi önceden kutlamışlardı. Fakat Yüce Allah tüm ümitlerini tersine çeviriverdi, hayalleri yıkıldı, perişan oldular. Bir kısmı da ibret alıp Müslüman oldu.

Akılları başlarına gelince böyle dediler. Veremediler çünkü vermek el işi değil yürek işidir. Rükûa eğilen bel değil imandır. İman eğilmeyince bel bükülmez. Yani biz başkalarını mahrum edelim derken asıl biz mahrum edilmişiz. Biz bir hesap yaparken Allah’ında bir hesabı varmış.

Burada mesaj şu: sen iyide olsan kötülerin arasında onlar gibi davranırsan akıbetinde aynı olur. Önceden uyarmıştı ama onlar gibi davrandı. Sonuç aynı oldu. Onunda bahçesi kül oldu. Sonunda hataları anladıkları için şu mesajı da alabiliriz. Kusurluda olsa bir cemaatiniz olsun ve bir uyaran varsa uyarıcıyı dikkate alın.

Diğer taraftan Sübhân kelimesine aynı zamanda: "Bütün varlıkla­rın tesbih (hareket ettiği) ettiği, bütün akılların, ruhların kendisine doğru yüzüp aktığı Allah" mânası da verilebilir. Her şey Allah'a doğru aktığı, hareket ettiği, yüzdüğü için Allah Sübhân"dır. Varlıklar ancak noksan sıfatlardan uzak olan bir varlığa doğru akarlar, hareket ederler, benliklerinden sıyrılıp O'na yönelirler.

Bazı atasözlerinde zulüm kelimesi anla­mının gerçek açıklığı ile ifade edilmiştir:

“Koyunlarına kurdu çoban yapan zalimdir”. “Kazılması gerekmeyen yeri kazan zul­metmiştir”.

Kısaca, zulüm: bir şeyi kendisine ait olan yerin dışına koymaktır. Başka bir ifadeyle bir şeyi yerinden etmektir. Yani, hak edenin hakkını vermemek, haksıza hak etmediği bir şeyi vermektir. Allah’ın koyduğu sınırı, haddi tecavüz etmek, tayin ettiği sınırın dışına taşmak zulümdür. Zulüm, hakkı terk etmek demektir. Bir şeyi, meşru olan yerinden başka bir yere koymaktır. Bunun zıttı olan adalet ise bir şeyi ait olduğu yere koymak demektir. Servette yerinde kullanılmasa zulüm olur. İnsan yaratıcının istediği gibi yaşamasa kendisine zulmetmiş olur.

Nitekim sulamayı şaşırıp zamanında yapmadığında “zalemtu's-sika”; kazılmaması gereken yeri kazdığında da “zalemtu'l-erde” dersin.
Üç çeşit zalim vardır:

1. 
   Allah’a karşı isyan eden kâfir veya Allah’a ortak koşan müşrikler: Allah’ın ayetleri kendisine hatırlatıldığı zaman kibirlenerek yüz çeviren inkârcılar zalimdirler. Bu insanın kendinin cennetteki yerinden etmesidir. Onun için Zulüm Kur’an’da şirk anlamında kullanılmıştır.
   
2. 
   Toplum ve kişi haklarına tecavüz edenler: Bu kamu haklarına saldırı ve kişinin -ister doğuştan ister sonradan elde ettiği- haklarını gasp etme, kişiye veya kamuya her türlü işkence, baskı ve hak ihlâli şeklinde ortaya çıkar. Hak ve adaleti dağıtma makamında olanlar, adaletten ayrılırlarsa; zalim olurlar. Zulmün kişiden kitleye, kitleden kişiye doğru gerçekleşmesi arasında fark yoktur. Zulüm zulümdür. Bu tür bir zulüm adaleti, hakkı yerinden etmektir. Onun için zulüm topluma haksızlık etmektir.
   
3. 
   Kendi kendine zulmeden zalimler: Bu, kişinin Allah’a karşı hata işleyerek içine düştüğü günahkârlık, ya da bedenin veya ruhun hakkını vermeyerek, kendi bünyesindeki dengeyi bozmaktır. Bu tür zulüm insanın kendisine haksızlık etmesidir. Kendisine haksızlık eden; kendisini yüksek derecelerden edendir.
   

فَاَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلٰى بَعْضٍ يَتَلَاوَمُونَ ﴿٣٠﴾

وَلَا اُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ

Hayır hayır, (başka söze gerek yok) Ben yemin ediyorum kendini kınayıp duran nefse. (Kıyamet 2)

Birbirlerini kınamaktan ziyade kendilerini kınadılar. Öz eleştiri yaptılar.

قَالُوا يَا وَيْلَنَا اِنَّا كُنَّا طَاغٖينَ ﴿٣١﴾

31.”Yazıklar olsun bize, gerçekten biz haddi aşmışız.”

Veya “Eyvah, biz gerçekten haddi aşmışız”

Araplar, gördükleri ileri derecedeki çirkinlik için veyl, küçük görmek için veys, acımak için de veyh kelimelerini kullanırlar.(Râzî)

Râzî derki: bu onların suçlarını ne kadar büyük gördüklerini gösteriyor. Birde yapılan hatadan dönmek bir erdemdir. Hatada ısrar etmek şeytani bir tavırdır.

وَاِلٰى رَبِّكَ فَارْغَبْ

Yalnızca rabbine rağbet et. (İnşirah 8)

O halde Rabbimizden isteyelim. Çünkü o sonsuz cömert sahibidir, malikül mülk tür, gerçek maliktir. Çünkü o verince eksilmez. Mülkünden mülküne verir. Bizde onun mülküyüz.

Cehennem iki kere azaptır. Biri kendisi biride cennetten mahrum kalmaktır. Cennette iki türlü nimettir. Biri kendisi diğeri ise cehennemde olmamaktır. Dünyada iyilik yapmaktan mahrum kalmak ahirette cennetten mahrum kalmaktır. Cehennem iki türlü azap; Bir kendisi birde cennetten mahrum kalmaktır. Cennette iki türlü mükâfattır, bir kendisi birde cehennemden uzak olmaktır. (Azab: bkz Müzzemmil 13)

İşte azab böyledir. Dünyadaki azab böyle. Yani bir anda malınız mülkünüz elinizden alınıyor. Böyle bir durumda nasıl yıkılıyoruz. Ya ahiret azabı ah bunu bir bilseydik. Rabbimizde öyle diyor, ah bir bilseniz. Bunu kâinatın Rabbi söylüyor, keşke bilselerdi. Bahçe sahipleri hatalarından döndüler. Dünyadaki azap onlara yetti. Ya hatalarından dönmeyenlere ise ahirettede azap var. Ahiret azabı ise daha beterdir.

Kısaca bu kıssada şunlar söyleniyor: Ey Mekkeliler, ey yukarıda vasfı sayılanlar Allah bahçe sahipleri gibi size de mal mülk vermiş. O halde Allah’ın hakkını unutmayın. Allahsız düşünmeyin. Bahçe sahiplerinin başına gelenler siz Kureyşlere de gelebilir. Ey bu günün Müslümanları paranıza mevkiinize güvenipte şımarmayın. Bir sabah yok olabilir. Ey makam sahibi insanlar Allah’ın o makamda sizden istediğini yapın. Bir sabah o makamı bulamaya bilirsiniz. İnşallah demek her durum ve zeminde Allah’ı müdahil etmektir. Birde yanlışları uyardığınız halde yanlışlara ortak olmayın. Yoksa akıbetiniz aynı olur.

Allah bazen de küçük şeylerinizi alır ama yerine daha büyük birini vermek için. Allah kendisini hatırlatmak için bazen elimizdeki nimeti alır. Onun için kaybettiğiniz şeye bakmayın kazandığınıza bakın.

Başka bir hususta emril bil maruf farzdır. Aktif iyi olmasak iyiliğe yazık etmiş oluruz. Bize bunu hatırlatıyor.

Takvaya ve ittikaya da korkma, çekinme, sakınma mânasını verilirse İslam ve Kur’an, korku üzerine bina edilmiş bir din, bir kitap olur ki, bu Kur’an’ın bütünlüğüne, indiriliş hikmetine aykırı bir anlayıştır. Ayrıca, korku üzerine kurulmuş bir sistem devamlı yaşama imkânı bulamaz.

“İttekullah”a lafzî tercüme ile, “Allahtan korunun” diye mâna veremedikleri için, bunu “Allahtan korkun”a çevirmişlerdir. Hâlbuki bu cümleye “Emirlerine yapışarak Allahın azabından korunun; Allah’a asi olmaktan korunun; Allah’a şirk koşmaktan korunun” mânaları verilebilir.

Takva, nefsi korktuğu şeyden korumaktır. Kavram olarak, kuvvetli bir himayeye girerek korunmak, nefsi günahlardan korumak demektir. Bu da, haramı terkle olur: Haramı terk de en azından şüpheli şeyleri bırakmakla tam gerçekleşebilir.

Takva sıradan bir korku değil, korku duygusunu da içine alan bir saygı, çekinme ve korunma güdüsünü bir ahlâk olarak yaşanan hayata aktarma özenidir. Takva, haşyet (tazim ve saygıdan ileri gelen korkma) manasındadır. Korku duygusu, takva sahibi bir insanda başka nitelikler kazanmış, yaratılıştaki ham halini kaybederek bir korunma ahlâkı, bir sorumluluk bilinci hâline gelmiştir. Doğru yönlendirilmiş ümit duygusu ise takva sahibi insanın sadece Allah'a yönelen ve sadece O'na sığınan bir insan olmasını sağlamıştır. Dolayısıyla, insanın yaratılışında en basit şekliyle var olan bu duygular, takva sahibi insanda övülen sıfatlar hâline dönüşmüş, bu da o insana yücelme faaliyetinin kapılarını açmıştır.

Kısaca; Takva, haşyet (tazim ve saygıdan ileri gelen korkma) mânasındadır. Bu, sevginin azalmasından endişe duymak, Allah'ın rızasının gideceğinden kaygılanmak, bunun için sakınmak demektir. Bu nedenle takva sevginin zirvesidir.

Takva kelimesine verilecek mâna konusunda Japon âlim izutsu’nun vardığı sonuç “sorumluluk bilinci”dir.

Kur'an gelmeden önce Arapçada takva kelimesi, insan ve hayvan gibi bir canlı varlığın kendini, dışarıdan gelebilecek bir zarara karşı savunması anlamına gelmekte idi.

Âyette yer alan “cennet” terimi, “mü’minlerin içinde ebedi kalacakları ahiret yurdu” anlamına gelir. Bu kelime, Kur’an’da tekil, ikil ve çoğul şekilleriyle “yüz kırk yedi” kez geçer. Kur’an’da, cennetle eş anlamlı olan diğer isimler de yer alır. İşte bunlardan biri de bu âyette geçen ve “nimetlerle dolu cennetler” anlamına gelen “Cennâtü’n Naîm”dir.

Cennâtü’n Na’îm: Bu ifade 13 âyette geçmektedir. Arapçada "refah, huzur, mutlu hayat" anlamına gelen nimet kelimesinden daha kapsamlı bir muhtevaya sahip olan na’îm, insana mutluluk veren maddî ve manevî bütün güzellikleri ifade etmektedir. Buna göre cennâtü'n-na’îm; mutluluklarla/nimetlerle dolu cennetler mânasına gelir.

Bu âyet onlara bahçenin cennette verildiğine bir işaret olabilir. Konu bütünlüğünde düşünürsek zımnen ; “burada bu fani bahçenin asıl sahibini unutma ki orada sana hakiki bahçe verilsin” deniliyor. Bir sonraki âyet buna işaret edecek. Hiç unutanlarla unutmayanlar bir olur mu?

Bu kelime “cerame” kökünden gelir. Cerame: Bu fiil istenmeyen durumlar, hoş olmayan şeyler için “kazandı veya topladı” anlamına gelir. Yine ağaçtan meyveyi koparmak, toplamak bu fiile anlatılır. (Rağıb) Bu mânada mücrim dünyada topladığı günahların cezasını görüyor demektir.

Bu da gösterir ki suç işlemek için teslimiyetten taviz vermek gerekiyor. Biz dünyada suç işleyenle işlemeyeni bir tutu yormuyoruz. Allah niye bir tutsun.