Ana səhifə

7. bmt-nin yaradılması və onun əsas vəzifəiəri


Yüklə 60.5 Kb.
tarix18.07.2016
ölçüsü60.5 Kb.
Hazırladı: Yunus Kazımov (AƏSMA)

7. BMT-nin yaradılması və onun əsas vəzifəiəri.
Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsi siste- minin formalaşması ikinci dünya müharibəsindən sonrakı illər- də özünü daha aydın göstərirdi. Hər bir beynəlxalq qurumun konkret olaraq BMT-nin hansı sahələri tənzimləməsi barədə kifayət qədər danışıqlar, görüşlər, müqavilələr həyata keçirilmişdir. Beynəlxaİq miqyasda mübadilə münasibətlərinin inkişafına öhdəçilik törədən amillərin aradan qaldırılmasma səylər göstərilirdi. BİM-in tənzimlənməsində bir sistem yaratmaq məqsədilə 1920-ci ildən 1933-cü ilədək 5 Ümümdünya İqtisadi konffans olmuşdur. 1920-ci ildə Brüsseldə “Maliyyə və Xarici Ticarətə Dair”; 1922-ci ildə Genuyada "Avropada İqtisadiyyatın Bərpası və Himayədarlığm Azaldılmasına Dair"; 1927-1930-cu illərdə Çenevrədə “Himayədarlıq və Gömrük Dərəcələrinin Azaldılmasma Dair"; 1933-cü ildə Londonda “Milli Valyutanm Sabitləşdirilməsi ve Ticarət Siyasəti Barədə Məhdudiyyət Problemlərinə Dair" və bu kimi digər razılaş- maları qeyd etmək olar. Qeyd etməliyik ki, sadaladığımız konfranslar və digər görüşlər o qədər də konkret nəticə verə bilmirdi. Bu da ondan irəli gəlirdi ki, hələ o vaxtlar dövlətlər arasında iqtisadi inkişaf baxımmdan fərqlər və kəskin zid- diyyətlər vardı. Müəyyən iqtisadi razılaşmalar beynəlxalq əmək bölgüsü sisteminin inkişafma əsaslanmırdı.

Eləcə də 1919-cu ildə yaradılmış "Millətlər Həmrəyliyi" təşkilatı da BİM-in çoxtərəfli tənzimlənməsi işinə kifayət qədər səy göstərmişdir. Lakin "Millətlər Birliyi,fnin, onun iqtisadi komitəsinin və həmin ildə yaradılmış “Beynəlxalq Əmək Təşkilatı”nın səyləri heç bir nəticə verməmişdir.

Beləliklə tam inamla deyə bilərik ki, BİM-in hərtərəfli tənzimlənməsi sistemində BMT-nin yaranması keyfiyyəteə yeni mərhələ təşkil etmişdir. Qeyd etməliyik ki, BMT-nin yaranması da tarixi baxımdan bir çox mülahizələr və müzakirələrlə bağlıdır. Belə ki, 1942-ci ildə Vaşinqtonda 26 döv- lətin iştirakı ilə faşizm əleyhinə dövlətlərin və xalqların qüv- vələrinin birləşdirilməsi barədə qətnamə qəbul edilmişdir (Bu sənəd BMT-nin qətnaməsi adı ilə məşhurdur). 1943-cü ilin oktyabrmda SSRİ, ABŞ, Böyük Britaniya və Çinin xarici işlər nazirləri Moskvada qətnamə qəbul etmişdilər. Bu qətnamədə göstərilir ki, bütün müstəqil dövlətlərin hüquq, sülh və təhlükəsizliyi prinsiplərini qoruyan ən ümumi bir beynəlxalq təşkilat yaradılması zərurət təşkil edir.

1943-cü ildə (28.XI-1-XII) ABŞ, SSRİ və Böyük Britaniyamn hökumət başçılarınm Tehran görüşündə qəbul edilmiş qətnaməyə əsasən bütün millətlər birliyinin sülhün həyata keçirilməsində əməkdaşlığmm zəruriliyi əks etdirilmişdir.

1945-ci ildə Krım (Yalta) konffansmda BMT-nin nizamna- məsinin hazırlanması qərara alınmışdır.

Beləliklə, SSRİ, ABŞ, Böyük Britaniya və Çin nümayəndələrinin San-Fransisko (ABŞ) konfransı 26 iyun 1945-ci ildə BMT-nin Nizamnaməsini qəbul etmişdir. 1945-çi il 24 ok- tyabrda SSRİ, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və Çin tərəfındən Nizamnamə təsdiq edilmişdir. Beləliklə, ən ümumi və nüfuzlu təşkilat olan BMT yaranmışdır. Bütün bu kimi yüksək səviyyəli görüşlərdən sonra dünya miqyasında baş verən hadisə və proseslərin vahid bir mərkəzdən tənzimlənməsini həyata keçirə bilən ümumi bir təşkilatın yaradılması mümkün olmuşdur.

İctimai-iqtisadi həyatın bütün sahələrində BMT çox geniş fəaliyyət göstərir. Biz BMT-nin bütün fəaliyyətini deyil, ancaq iqtisadi fəaliyyətini araşdıracağıq. Aydındır ki, BMT-nin iqtitsadi fəaliyyəti onun iqtisadi qurumlarx tərəfındən həyata keçirilir. Odur ki, bu mövzuda müəyyən ümumi mülahizələrin verilməsi ilə kifayətlənəcəyik. Ayrı-ayrı qurumlann fəaliyyəti isə sərbəst mövzular şəklində şərh edilir.

BMT-nin Nizamnaməsində onun iqtisadi vəzifələri ilə yanaşı beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunması, millət- lərarası dostluq münasibətlərinin inkişafı, xalqların öz müqəd- dəratmm həll edilməsi, iqtisadi, sosial, mədəni, humanitar xarakterli beynəlxalq problemlərin həlli kimi məsələlər də vardır. Bütün bu problemlərin həllində BMT, onun səlahiyyətli qurumları, eləcə də bir çox digər institut və təşkilatların birgə qarşılıqlı əməkdaşlığı mövcud olur. Beləliklə BMT-nin yaranması bütün başqa sahələrlə birlikdə iqtisadi sahədə də beynəlxalq əməkdaşlığın əsas prinsiplərini formalaşdırmaqla yanaşı bir çox beynəlxalq təşkilatların, institutların yaranmasına yol açmışdır. Bu kimi konkret qurumlar isə BİM-in Konkret bölmələrinin tənzimlənməsini genişləndirə bilmişdir.

Ən ümumi və nüfuzlu Beynəlxalq təşkilat olan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsi Konstitutsiyalı bir sənəd olub bu təşkilatm bütün həyat fəaliyyətini tənzimləyir. Daha doğrusu Kollektiv təhlükəsizlik sisteminin foraıalaşması, hərbi, siyasi, iqtisadi, ekoloji, humanitar və bütün digər sahələrdə hər bir dövlətin özünü necə aparması barədə özünəməxsus qanun (Kodeks) hazırlayır.

BMT-nin Nizamnaməsi əsasında yüzlərlə çoxtərəfli müqavilə sistemi yaranıbdır.

Hazırda BMT-nin 185 üzvü vardır. Əslində bütün dünya dövlətləri BMT-nin üzvüdürlər. Ümumi şəkildə BMT-nin əsas vəzifələri aşağıdakılardan ibarətdir.

1. Kollektiv tədbirlər və mühaqişələrin sülh yolu ilə həlli əsasmda beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin təmin edilməsi;iqtitsadi fəaliyyəti onun iqtisadi qurumları tərəfındən həyata keçirilir. Odur ki, bu mövzuda müəyyən ümumi mülahizələrin verilməsi ilə kifayətlənəcəyik. Ayrı-ayrı qurumların fəaliyyəti isə sərbəst mövzular şəklində şərh edilir.

BMT-nin Nizamnaməsində onun iqtisadi vəzifələri ilə yanaşı beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunması, millət- lərarası dostluq münasibətlərinin inkişafı, xalqlarm öz müqəd- dəratmm həll edilməsi, iqtisadi, sosial, mədəni, humanitar xarakterli beynəlxalq problemlərin həlli kimi məsələlər də vardır. Bütün bu problemlərin həllində BMT, onun səlahiyyətli qurumları, eləcə də bir çox digər institut və təşkilatların birgə qarşılıqlı əməkdaşlığı mövcud olur. Beləliklə BMT-nin yaranması bütün başqa sahələrlə birlikdə iqtisadi sahədə də beynəlxalq əməkdaşlığın əsas prinsiplərini formalaşdırmaqla yanaşı bir çox beynəlxalq təşkilatlarm, institutların yaranmasına yol açmışdır. Bu kimi konkret qurumlar isə BİM-in Konkret bölmələrinin tənzimlənməsini genişləndirə bilmişdir.

Ən ümumi və nüfuzlu Beynəlxalq təşkilat olan Birləşmiş Millətlər Təşkilatınm Nizamnaməsi Konstitutsiyalı bir sənəd olub bu təşkilatın bütün həyat fəaliyyətini tənzimləyir. Daha doğrusu Kollektiv təhlükəsizlik sisteminin formalaşması, hərbi, siyasi, iqhsadi, ekoloji, humanitar və bütün digər sahələrdə hər bir dövlətin özünü necə aparması barədə özünəməxsus qanun (Kodeks) hazırlayır.

BMT-nin Nizamnaməsi əsasında yüzlərlə çoxtərəfli müqa- vilə sistemi yarambdır.

Hazırda BMT-nin 185 üzvü vardır. Əslində bütün dünya dövlətləri BMT-nin üzvüdürlər. Ümumi şəkildə BMT-nin əsas vəzifələri aşağıdakılardan ibarətdir.

Kollektiv tədbirlər və münaqişələrin sülh yolu ilə həlli əsasmda beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin təmin edilməsi;

2. Ayrı-ayrı xalqların özünü təyin etmək və bərabərlik prinsipi əsasmda dövlətlər arasında dostluq münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi;

3. Iqtisadi, sosial, mədəni, hümanitar və digər sahələrdə yaranan beynəlxalq problemlərin həllində beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsi və insan hüquqlarma hörmət edilmesi;

4. Ümumi məqsədə nail olmaq üçün ayrı-ayrı ölkə və xalqlarm öz qüvvələrini birləşdirmək işində mərkəz rolunu oynaması və s.

Bu kimi vəzifələrin yerinə yetirilməsində BMT aşağıdakı prinsipləri nəzərdə tutur;


  • öz üzvlərinin müstəqil bərabərliyi;

  • nizamnaməyə əsasən götürülmüş öhdəliklərin vicdanla yerinə yetirilməsi;

  • Beynəlxalq münaqişələrin sülh yolu ilə həlli;

  • Beynəlxalq münasibətlərdə başqa dövlətlərə qarşı güc işlətməmək;

  • Başqa ölkələrin daxili işlərinə qarışmamaq;

  • Bu prinsiplər əsasında bu təşkilatm üzvlərinə hər hansı bir köməklikdə iştirak etmək.

Bütün bu kimi prinsiplər əsasmda BMT müəyyən təkliflər, tədbirlər, konvensiyalar (beynəlxalq saziş) və s. işləyib hazırlayır və müəyyən normativ aktlara uyğun olaraq həyata keçirir.

BMT sistemi əsas və köməkçi orqanlarla birlikdə BMT-nin özünü, 18 ixtisaslaşdırılmış müəssisəni, atom enerjisi üzrə Beynəlxalq agentliyi (MAQATE) və bir sıra proqram, şura və kamissiyalan əhatə edir.

BMT-nin nizamnaməsinə uyğun olaraq əsas orqanlar sıra- sma Baş Asambleya; Tehlükəsizlik Şurası; İqtisadi və Sosial şura; Beynəlxalq məlıkəmə və Katiblik daxildir.

Köməkçi qurumlar isə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi müx- təlif proqramlar, şuralar və komissiyalardan ibarətdir.

Qeyd etdiyimiz kimi BMT ən nüfuzlu, ümumi, daha çoxtərəfli problemlərin həlli ilə məşğul olan bir təşkilatdır. Bütün bu problemlər BMT sisteminə daxil olan qurumlar tərəfindən həyata keçirilir.

Ona görə də dünya iqtisadliyyatında, Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsində böyük rolu olan bəzi ixtisaslaşdırılmış qurumları sadalamaq olar:



  • İqtisadi və Sosial Şura;

  • Ümumdünya intellektual mülkiyyəti təşkilatı;

  • Beynəlxalq inkişaf birliyi;

  • Beynəlxalq dəniz təşkilatı;

  • Beynəlxalq mülkü aviasiya təşkilatı;

  • Beynəlxalq əmək təşkilatı;

  • Beynəlxalq Maliyyə Korparasiyası;

  • Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı;

  • Beynəlxalq Valyuta fondu;

  • Beynəlxalq kənd təsərrüfatınm inkişafı fondu;

  • Investisiya təminatı üzrə çoxtərəfli agentlik;

  • BMT-nin təhsil, elm və mədəniyyət üzrə təşkilatı (YUNESKO)

  • BMT-nin sənayenin inkişafı üzrə təşkilatı:

  • BMT-nin ərzaq və kənd təəsərrüfatı təşkilatı

Bu təşkilatlann bir çoxunun fəaliyyəti ayrı-ayrı mövzularda daha geniş öyrəniləcəkdir.

BMT-nin iqtisadi funksiyaları da elə bu kimi ixtisaslaşdırılmış qurumlar tərəfmdən həyata keçirilir. BMT-nin Nizamnaməsinə uyğun olaraq onun iqtisadi sahədə də fəaliyyəti genişdir. Bu sahədə də çoxtərəfli əməkdaşlığın həyata keçirilməsinə zəmin yaradır.

BMT Sisteminin iqtisadi fıınksiyaları (timumiləşdirilmiş şə- kildə) aşağıdakı sahələri nəzərdə tutur:


  • müasir dövrün qlobal iqtisadi problemləri;

  • inkişafa yardım edilməsi;

  • zəif inkişaf etməkdə olan ölkələrin və keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin iqtisadi inkişafına köməklik göstərmək;

  • təbiətin mühafızəsi və ətraf mühitin qorunması;

  • fovqəladə hallarda humanitar yardım göstərilməsi və s.

Qlobal iqtisadi problemlərdə əhali artımı, statistika, elm və texnika, dövlət idarəçiliyi və maliyyə sahələri üzrə yaranan çətinliklərin həllinə daha çox diqqət verilir. Qlobal inkişafa yardım barədə 90-cı illərdə olduğu kimi müasir şəraitdə də çox güclü yardım göstərilir. Burada yardım edən (donor) ölkələrin sosial sahələrə olan diqqəti artırılır.

Qeyd etmək kifayətdir ki, müəyyən fondlar və BMT-nin inkişaf proqramı (PROON) tərəfındən göstərilən əvəzsiz yardımlar hər il təqribən 4-5 mlrd. dollar təşkil edir. Aydmdır ki, belə yardımlar əsasən kasıb ölkələrə göstərilir.

Hazırda təkcə inkişaf proqramınm fəaliyyəti 150-dən artıq ölkəni əhatə edir. Bu ölkələrdə 7 minə qədər layihə həyata keçirilir.

Azərbaycan BMT-yə daxil olduqdan sonra 1992-ci ilin payızmda İnkişaf Proqramı Bakıda öz nümayəndəliyini açmışdır. Həmin proqram çərçivəsində 1994-2003-cü illərdə Azərbaycanda 65 layihənin yerinə yetirilməsi xətti ilə 36 mln. dollardan artıq yardım göstərilmişdir.

Son vaxtlar BMT-nin iqtisadi sahədə apardığı tədbirlər sırasında keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin dünya təsərrüfatına inteqrasiya işinə və bazar iqtisadiyyatı institutları yaradılmasına köməkliyi də xüsusi rol oynayır.

Eləcə də BMT-nin təbiətin mühafizəsi fəaliyyəti də çox genişdir. Bıırada BMT-nin "Ətraf mühitin mühavizəsi" proqramı mövcuddur. BMT-nin sabit inkişaf Komissiyası bu proqramla birlikdə ətraf mühitin qorunması, ekoloji norma və standartlar hazırlanması sahəsində (qlobal iqlimin mühafizəsi, torpağın erroziyaya uğraması, havanın, dənizlərin, okeanların çirklənməsinə qarşı mübarizə, tullantıların zərərsizləşdirilməsi, meşələrdən qənaətlə istifadə edilməsi və s. sahədə) geniş iş aparılır.



Bu sahədə enerjidən, nəqliyyatdan sabit istifadə edilməsi, içməli su iiə təminat, xammala qənaət edilməsi modelinin yaradılması da vacib problemlər kimi ön plana çəkilir. Fövqəladə hallarda zərər çəkən əhaliyə ildə 3-4 mlrd. dollar vəsait xərciənir.


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət