BÖLÜM V: KEI ÜLKELERİ İLE TÜRKİYE TİCARETİNİN GELİŞİMİ
Türkiye 1992-2000 döneminde KEİ ülkelerine 20,538 milyar dolarlık ihracat, KEİ ülkelerinden 34,287 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Türkiye ihracatının ithalatını karşılama oranı istikrarlı şekilde artmaktadır.
Şekil 2’de görüldüğü üzere 1992’den beri KEİ ülkelerine ihracat düzenli olarak artmaktadır. Ana mal gruplarına göre ihracatta en büyük kalemi tüketim malları oluşturmaktadır. Türkiye’nin toplam ihracatı 1993-98 döneminde %75 artarken aynı dönemde KEİ ülkelerine Türkiye’nin ihracatı %210 armıştır. Burada önemle belirtmemiz gereken nokta KEİ, AB, EFTA, OECD ülke grupları arasında KEİ ülkeleri ihracatın en hızlı attığı ülke grubudur. KEİ ülkelerinden Rusya Federasyonu da Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı on ülke arasına yer almaktadır. Şekil 3 KEİ’den ithalatın inişli çıkışlı bir seyir izlediğini göstermektedir. KEİ'den ithalat istikrarsız da olsa 1993-98 yıllarında artma eğilimi gözlenmektedir. KEİ'den ithalatın aynı dönemde ana mal gruplarına göre en büyük kalemi %81'le hammaddeler oluşturmaktadır.
Türkiye’nin tek tek KEİ ülkeleri ile dış ticaretini ele aldığımızda, tablo 1 ve tablo 2’de Rusya Federasyonunun ağırlığını görüyoruz. Türkiye’nin KEİ ülkelerine ihracatı 1993'den 1997'ye kadar artış göstermiştir. 1998'de Rusya Federasyonu'nda yaşanan iktisadi kriz ihracatı olumsuz yönde etkilemiştir. Yinede Rusya Federasyonu en fazla ihracat yapılan 10 ülke arasındadır. Rusya'dan sonra KEİ ülkeleri arasında en fazla ihracatı Romanya'ya yapılmaktadır. Romanya'ya ihracat 5 yıllık dönemde artarak devam etmiştir.
Bu rakamlar serbest ticaret bölgesinin kurulmasıyla KEİ ülkelerinin dış ticaretimiz içindeki payının daha da genişleyeceğini göstermektedir.
|
1992
|
1993
|
1994
|
1995
|
1996
|
1997
|
1998
|
1999
|
2000
|
2001
|
ARNAVU
|
20703
|
37788
|
59616
|
56942
|
53596
|
41102
|
44500
|
65666
|
61604
|
72692
|
ERMENİSTAN
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
AZERBA
|
102245
|
68206
|
132123
|
161344
|
239221
|
319703
|
325318
|
248055
|
230375
|
217694
|
BULGARİ
|
72233
|
86216
|
133663
|
183175
|
152983
|
175887
|
213190
|
233595
|
252933
|
298458
|
GÜRCİST
|
11616
|
34508
|
67070
|
68125
|
110197
|
173510
|
161338
|
114200
|
131770
|
142896
|
YUNANİS
|
145704
|
118129
|
168854
|
209952
|
235553
|
298236
|
369163
|
406794
|
437725
|
472879
|
MOLDAV
|
14
|
389
|
3628
|
7269
|
14326
|
21334
|
27623
|
20645
|
26231
|
27816
|
ROMANY
|
173073
|
151653
|
175341
|
301959
|
312722
|
358783
|
467566
|
268184
|
325818
|
391634
|
RUSYA
|
441886
|
504665
|
820254
|
1238224
|
1494500
|
2056549
|
1347533
|
588663
|
643902
|
922965
|
UKRANY
|
35848
|
39448
|
76285
|
198534
|
267042
|
337061
|
273665
|
225821
|
258121
|
287667
|
KEİ TOP
|
1003322
|
1041006
|
1636539
|
2425529
|
2880145
|
3782168
|
3229901
|
2171623
|
2368479
|
2834601
|
AB TOP
|
7600458
|
7287231
|
8269185
|
11078005
|
11477194
|
12247712
|
13440000
|
14348348
|
14509743
|
1607186
| Tablo 1: Türkiye’nin KEİ Ülkelerine İhracatı, 1992-2001
Milyon $
Kaynak: http://www.die.gov.tr/uid/T1.xls erişim 10.10.2002
Şekil 2 : Türkiye'nin KEİ Ülkelerine İhracatı
Kaynak: Tablo 1 verileri kullanılmıştır.
Şekil 3 : Türkiye'nin KEİ Ülkelerinden İthalatı
Kaynak: Tablo 2 verileri kullanılmıştır.
Türkiye’nin toplam ihracatı 1998'de 1993'e göre %75 artmışken aynı dönemde KEİ ülkelerine ihracatı %210 artmıştır. 1998'de Rusya Federasyonu'nda iktisadi kriz yaşandığını düşünerek 1997 rakamını kullanırsak 1993'den 1997'ye KEİ ülkelerine ihracat %263 artmıştır. 1998'de 1993'e göre AB ülkelerine ihracatımız ise %84 artmıştır.
Tablo 2 : Türkiye’nin KEİ Ülkelerinden İthalatı, 1992-2001
Milyon $
|
1992
|
1993
|
1994
|
1995
|
1996
|
1997
|
1998
|
1999
|
2000
|
2001
|
ARNAVU
|
882
|
1767
|
1527
|
1273
|
9179
|
3378
|
2844
|
1383
|
2794
|
3614
|
ERMENİ
|
124
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
AZERBA
|
35097
|
33937
|
8883
|
21777
|
38238
|
58269
|
50210
|
44003
|
95615
|
78075
|
BULGARİ
|
224542
|
243244
|
195507
|
402028
|
358043
|
408852
|
367420
|
295572
|
465408
|
392182
|
GÜRCİS
|
6321
|
21894
|
25651
|
50156
|
32092
|
65934
|
90524
|
93289
|
155315
|
127231
|
YUNANİ
|
88150
|
120460
|
105067
|
200673
|
283382
|
430780
|
319738
|
303029
|
430812
|
266190
|
MOLDAV
|
1742
|
28908
|
20453
|
15615
|
14431
|
15076
|
11798
|
10863
|
7047
|
2591
|
ROMANY
|
256111
|
300775
|
228910
|
367870
|
437401
|
394086
|
344291
|
401155
|
673927
|
480658
|
RUSYA
|
1040816
|
1542329
|
1045389
|
2082376
|
1900234
|
2174258
|
2154993
|
2374132
|
3886583
|
3435672
|
UKRANY
|
90002
|
472705
|
535071
|
856340
|
744530
|
917760
|
988781
|
773686
|
981559
|
757483
|
KEİ TOP
|
1743787
|
2766023
|
2166461
|
3998112
|
3817585
|
4468396
|
4330604
|
4297112
|
6699060
|
5543701
|
AB TOP
|
10048960
|
12948873
|
10278648
|
16860583
|
22704536
|
24869710
|
24076726
|
21416251
|
26610306
|
18059415
|
Kaynak: http://www.die.gov.tr/uid/T1.xls erişim 10.10.2002
Tablo 3 : Ana Mal Gruplarına Göre KEİ Ülkelerine İhracat, 1992-2000
Milyon $
Yıllar
|
Yatırım malı
|
Ham maddeler
|
Tüketim malları
|
Toplam
|
1992
|
236436
|
298372
|
468517
|
1003326
|
1993
|
543000
|
658500
|
821300
|
1534500
|
1994
|
722000
|
822600
|
915300
|
1810600
|
1995
|
831000
|
896000
|
1184000
|
2163700
|
1996
|
1106000
|
974500
|
1235400
|
2322400
|
1997
|
1314000
|
1101600
|
1389100
|
2624500
|
1998
|
1393000
|
1115000
|
1441600
|
2697400
|
1999
|
361185
|
676376
|
1134065
|
2171626
|
2000
|
448869
|
847456
|
1071857
|
2368182
|
2001
|
695520
|
935648
|
1203432
|
2843601
|
Kaynak: http://www.die.gov.tr/uid/T3.xls erişim 10.10.2002
Tablo 4 : Ana Mal Guruplarına Göre KEİ’den İthalat, 1992-2000
Milyon $
Yıllar
|
Yatırım malı
|
Ham maddeler
|
Tüketim malları
|
Toplam
|
1992
|
156905
|
1409926
|
176960
|
1743791
|
1993
|
244957
|
2222058
|
299007
|
2766023
|
1994
|
163366
|
1874927
|
128197
|
2166461
|
1995
|
399875
|
3440245
|
157992
|
3998112
|
1996
|
281232
|
3181710
|
354593
|
3817535
|
1997
|
445917
|
3701447
|
321031
|
4468396
|
1998
|
441447
|
3162907
|
726249
|
4330604
|
1999
|
333064
|
3059470
|
904582
|
4297116
|
2000
|
472684
|
4142354
|
2084025
|
6699063
|
2001
|
390878
|
3195371
|
1957450
|
5543701
|
Kaynak : http://www.die.gov.tr/uid/T3.xls erişim 10.10.2002
Tablo 4 1992-2000 döneminde KEİ ülkelerinden ithalatın %76’sını hammaddeler, %15’ini tüketim malları, %9’unu yatırım mallarının oluşturduğunu gösteriyor. Yine aynı dönemde KEİ’ye ihracatta yatırım mallarının %29, hammaddelerin %31, tüketim mallarının oranının ise %40 olduğu tablo 3’de görülüyor.
1992’de Türkiye’nin toplam ihracatı 14,715 milyar dolar iken %89’luk artışla 2000’de 27,775 milyar dolara çıkmıştır. Aynı dönemde KEİ’ye ihracat %136 arttı, 1992’de 1,003 milyar $’dan 2,368 milyar $’a çıkmıştır.
1992’de Türkiye’nin toplam ithalatı 22,871 milyar $ iken %138’lik artışla 2000’de 54,503 milyar $’a erişmiştir. Bu dönemde KEİ’den ithalat %384 arttı, 1992’de 1,743 milyar $, 2000’de 6,699 milyar $’a çıkmıştır.
Yukarıdaki karşılaştırmanın açıkça ortaya koyduğu üzere Türkiye’nin KEİ ülkeleri ile dış ticaret ivmesi toplam ithalat ve ihracat ivmesinden daha fazla artmıştır. Bu bize 1992’de tahmin edilen ticaret artışının 8 yıllık dönem sonunda gerçekleştiğini göstermektedir.
Karşılıklı ülkeler arasında dış ticaret siyasal ilşkilerden doğrudan etkilenir. Yukarıdaki tablo 1 ve tablo 2’de Ermenistan ile Türkiye arasında dış ticaret rakamları karşılıklı siyasal ilişkinin bir yansımasıdır.
KEİ ülkeleri ile 1992 2000 döneminde ticari ilişkilerin yanında turizm ilişkileri de artmıştır. Bu ülkelerden ülkemize gelen turistlerin sayısı yıldan yıla artış göstermiştir. KEİ ülkelerinden kaynaklanan ticaret açıkları KEİ ülkeleri kaynaklı turizm kazançlarıyla karşılanmaktadır.
Tablo 5: Türkiye’nin Üç Büyük Pazarından Gelen Turist Sayısı, 1989-2000
Bin kişi
|
ALMANYA
|
|
İNGİLTERE
|
|
BDT
|
|
Yıllar
|
Gelen turist (x1000 kişi)
|
Gelenler
içindeki
payı
|
Gelen turist (x1000 kişi)
|
Gelenler
içindeki
pay
|
Gelen turist (x1000 kişi)
|
Gelenler
içindeki
payı
|
1989
|
896
|
%20
|
405
|
%9
|
43
|
%1
|
1990
|
973
|
%18
|
351
|
%7
|
223
|
%4
|
1991
|
779
|
%14
|
200
|
%4
|
731
|
%13
|
1992
|
1165
|
%16
|
314
|
%4
|
1241
|
%18
|
1993
|
1118
|
%17
|
441
|
%7
|
1167
|
%18
|
1994
|
994
|
%15
|
568
|
%9
|
1430
|
%21
|
1995
|
1656
|
%21
|
734
|
%10
|
1366
|
%18
|
1996
|
2141
|
%25
|
758
|
%9
|
1560
|
%18
|
1997
|
2338
|
%24
|
915
|
%9
|
1513
|
%16
|
1998
|
2233
|
%23
|
997
|
%10
|
1311
|
%13
|
1999
|
1389
|
%19
|
815
|
%11
|
1051
|
%14
|
2000
|
2276
|
%21.9
|
915
|
%8.8
|
1376
|
%13.2
|
2001
|
2884
|
%24.8
|
845
|
%7.2
|
1430
|
12.3
|
Kaynak: http://www.turizm.gov.tr/istatistik/istatistik.html erişim 13.11.2001 ve http://www.turizm.gov.tr/istatistik/7-1999-2001+yillarinda+ulkemize+gelen+yabancilarin+milliyetlerine+gore+karsilastirilmasi.xls?statPath=-TURIZM+ISTATISTISTIKLERI+(SINIR+GIRIS-CIKIS+)\2001\Gelen+Yabancilar&lng= erişim 10 10 2002
| 
Yüklə 428 Kb.