1. ÖLÇme ölçmenin Tanımı ve Önemi

3.4.2. İlerleme Hızı

Kaynak hızı, kaynak dikişinin nüfuziyetini ve bi­çimini etkiler.. Hızın gereğinden fazla olması, çok küçük kesitli ve kenar­ları düzgün olmayan, bir kaynak dikişinin oluşması­na neden olur. Kaynak metaliyle kaynak nüfuziyetinden etkilenen bölgede, istenilen birleşme sağlana­maz. Böylece de dikiş istenilen dayanıklılığa sahip olmaz. Bunun tam aksi durumlar da olumsuzluk be­lirtisidir. Yani düşük kaynak hızı, gereğinden fazla kaynak metalinin yığılmasına neden olur

El becerisi gelişmiş kaynakçılar, kaynak hızının ayarlanmasını ve sabit tutulması yeteneğini geliştirmişlerdir.Bu durum zamanla kazanılacak bir beceri olarak tanımlanabilir.

Kaynağın iş parçasında etkili olması ve düzgün bir kaynak yüzeyi elde etmek önemlidir. Bu sebeple, elektrot hızı ile yanma hızı orantılı olmalı ve elektrot, yaklaşık dakikada 150 mm olacak şekilde bir hızla ilerlemelidir. Bu hız düz dikiş çekmek için belirlenmiş olup yapılan kaynak çeşidi, kaynatılacak parça kalınlığı ve elektrot çapı ile akım ayarına göre değişir.

3.4.3. Elektrota Hareket Yaptırmadan Dikiş Çekme

Kaynak pensine takılı elektrot, iş parçası üzerine doğru yaklaştırılarak, kaynak yapılacak yüzeye vurularak veya çarparak ark oluşturulması sağlanır. Elektrot kaynak yönünde 75-80°'lık açı ile eğik tutulur ve elektrodun iş parçasına yan taraflardan dik olmasına özen gösterilir. Elektrot ile iş parçası arasında oluşan arktan dolayı elektrod yanmaya ve parça üzerine ergiyerek akmaya başlar.( Şekil 3.9 ) Arkın sürekli oluşması, düzgün bir kaynak yapılması, kaynağın parçaya iyi etki etmesi, sıçramaların en az olması için elektrodun parça yüzeyinde çizilen çizgi boyunca düzgünce ve yanma hızı ile orantılı olarak ilerlemesi  sağlanır.

Yatay konumda kaynak yapılırken, iş parçasının kalınlığı az  ise, elektrot hareket yaptırılmadan çekilir. Kastedilen hareket elektrotun belirlenen bir hızda kaynak yönünde ilerletilmesidir. Böylece dar genişliğe sahip dikişler elde edilir.

3.4.4. Elektroda Hareket Yaptırarak Dikiş Çekme

Elektroda hareket yaptırılarak kaynak dikişi çekmek için kaynak pensine takılı elektrod, iş parçası üzerine doğru yaklaştırılır. Kaynak yapılacak yüzeye sürterek veya vurarak ark oluşturulması sağlanır. Elektrod, kaynak yönünde 75-80° Iık açı ile tutulur ve elektrodun iş parçasına yan taraflardan dik olmasına özen gösterilir. 

Elektrik arkının sürekli oluşması, düzgün bir kaynak yapılması, kaynağın parçaya iyi etki etmesi, sıçramaların en az olması için elektrodun parça yüzeyinde çizilen çizgi boyunca, düzgünce, yanma hızı ile orantılı olarak ilerlemesi sağlanmalıdır

Oksi-gaz kaynağı, yakıcı gaz olarak oksijenin ve  yanıcı gazlarla  meydana getirdiği karışımın üfleç ucunda yanmasıyla  oluşan kaynak alevi ile yapılan bir ergitme kaynak türüdür.

Oksi-gaz kaynağında yanıcı gaz olarak değişik gazların kullanımı mümkündür. Ancak yakıcı gaz olarak sadece oksijen gazı kullanılır. Kaynak işleminin adı da buradan gelmektedir.

Tüpler 150-200 atm. basıncındaki oksijenin depolanmasını, taşınmasını ve kaynak sırasında kullanılmasını sağlayan kapalı kaplardır. Yapımlarında kaynaklı birleştirmeler kullanılmaz.Yüksek dayanımlı çeliklerden üretilir. Oksijen tüplerinin rengi mavidir.

1.2.2.   Asetilen Tüpleri

Asetilen tüpleri kaynaklı olarak üretilir. Asetilen özelliği nedeniyle tüplere yalnız başına doldurulmaz. Bu nedenle tüpün içine asetilen emici gözenekli maddeler doldurulur. Asetilen, aseton veya alkol içinde çok iyi çözülme yeteneğine sahiptir. Böylece tüpteki gözenekli maddenin içine tüpün 1/3’ ü kadar aseton oldurulur. Asetilen serbest olarak 2,5 atm. nin üzerinde sıkıştırılmaz.

 Fakat aseton ile çözülmüş asetilenin sıkıştırılma basıncı 20 atmosfere ulaşabilir. Asetilen tüplerinin rengi sarıdır.

1.2.3. Manometre (Basınç Düşürücüler)

Manometreler tüplerdeki gaz basıncını gösteren ve yüksek gaz basıncını kullanma basıncına düşüren ayarlama elamanlarıdır. Bir manometre üzerinde iki adet basınç göstergesi vardır. Bunlardan tüpe yakın olanı tüp içindeki basıncı,  diğeri ise kullanma basıncını gösterir. Manometreler doğrudan tüplere bağlanır.

Aşağıdaki resimlerde asetilen ve oksijen manometreleri görülmektedir.

1.2.4. Hortumlar

Oksijen ve yanıcı gazların üflece iletimini sağlayan,bükülebilen, iletim elemanlarıdır.

Oksijen hortumlarının renkleri mavi, asetilen hortumlarının renkleri ise kırmızıdır. Hortumların içinden basınçlı gaz geçtiğinden kesitlerinde iplik türü malzeme bulunur. Bunlara bezli hortumlar denir.

1.2.5. Üfleçler

Üfleçler yakıcı gaz ile yanıcı gazların homojen olarak karıştığı ve yanmanın meydana geldiği elamanlardır.

Gazların karışımı ve alev oluşturma tekniğine göre üfleçler ikiye ayrılır.

Kaynak üfleçleri

Kesme üfleçleri

1.2.6. Asetilen Kazanları

Asetilen gazı, kalsiyum karpitin (karpit) su ile reaksiyonu sonucu elde edilir. Kalsiyum karpitin su ile temasını sağlayarak asetilen üreten cihazlara asetilen kazanları denir.

Su ile karpitin temas biçimine göre kazanlar üçe ayrılır:

Karpitin suya daldırılıp çıkartılması şeklinde çalışan seyyar tip asetilen kazanları

Karpitin üzerine su dökülmesi ile çalışan sabit tip asetilen kazanları

Seri üretim ya da kuru sistem ile çalışan kazanlar

Oksi-gaz kaynağında sıkça karşılaşılan bir olay olan geri tepme, alevin üfleç ucunda ya da hortum içersinde oluşmasıdır. Önlenmediği takdirde kazalara yol açar. Önlenmesi sulu ve kuru güvenlik araçları sayesinde gerçekleşir. Farkedildiği zaman derhal üfleç üzerindeki oksijen ve asetilen muslukları kapatılarak yanma için gerekli ortam engellenmelidir. Sulu ve kuru güvenlik araçları bu amaca hizmet etmek için kaynak donanımına eklenir. Güvenlik araçlarından en önemlisi sulu güvenliktir. Adından da anlaşılacağı gibi gazın su dolu bir kaptan geçirilmesi prensibiyle çalışır. Geri tepme anında geri dönen alev, tüp ya da kazana ulaşamadan su içersinde söner.

Kuru güvenlik sistemlerinde sinter metal denilen bir parça kullanılır. Bu parçanın özelliği gaz geçişine tek yönde izin vermesidir. Geri tepme ile oluşan alevin geçişine ise izin vermez.

 

1.2.8. Diğer Yardımcı Elamanlar

Kaynak Masası

Oksi-gaz kaynağında kullanılan masalar, ısı iletimine engel olan ateş tuğlaları ile bir kısmı da parça konulmasına uygun çelik malzemelerden yapılmıştır.

Oksi-gaz kaynağında özel olarak geliştirilmiş gözlükler kullanılmaktadır.

Tüpler yan yüzeyleri üzerinde yuvarlanmamalı, sürüklenmemelidir.

Taşınma sırasında dik olarak alt kenarları üzerinde taşıyana doğru hafif eğilerek taşınmalıdır.

Tüpler taşınırken ventil üzerine koruyucu kapağı takılmalıdır.

Taşınmaları sırasında manyetik vinçler kullanılmamalıdır.

Tüpler sürtünmeden dolayı meydana gelecek kıvılcımlardan korunmalıdırlar.

Yan yüzeyleri üzerine yatırılmamalı. Valf bağlantılarından faydalanılarak taşınmamalıdır.

Tüpler taşınırken sabitlenmeli, birbirlerine çarpmaları önlenmelidir.

Tüpler indirilirken yere atılmamalıdır.

1.2.10. Oksijen ve Asetilen Tüplerini Açıp Kapama

Manometre bağlanmadan önce tüp valfi biraz açılıp kapatılarak rakor boşluğunda bulunan toz, su gibi pislikler dışarı atılmış olur.

Basınç ayar vidası gevşetilmeden tüp valfi açılmamalıdır.

Manometre tüpe bağlanır ve sözülürken uygun anahtar kullanılmalıdır.

Tüp sabitleneceği yere bağlanmadan manometre tüpe bağlanmamalıdır.

Oksijen tüp ventilini saat ibresinin ters yönünde (sağdan sola) 1/4 devir yaptırarak açılır. Bu zamanda birinci manometreye oksijen gelir ve tüp basıncını gösterir.

Basınç düşürücü üzerindeki kapatma vanasını açarak üflece oksijen gazını gönderiniz.

Basınç ayar vidası, yavaş yavaş sıkıştırılarak, çalışma basıncı ayarlanır.

Aynı işlemler asetilen tüpüne de uygulanır.    

Kaynağa kısa ara vermelerde manometre üzerindeki gaz musluğu kapatılır. Paydos ve uzun süre ara verileceği zaman tüp ventili kapatılır. Çalışma basıncı ayar vidası ve üfleç üzerindeki gaz vanaları açılarak sistem içindeki gaz  dışarı atılarak basınç sıfırlanır.

Tüp valfi kapatıldığı zaman birinci manometredeki basınç düşüyorsa fiber conta, hortum bağlantıları veya hamlaç oksijen musluğunda kaçak var demektir, hemen kontrol edilmelidir.

Üfleç kapatıldığında ikinci manometredeki basınç değeri yükselmemelidir.

Tüp vanasını yavaşca açılır.

Manometre üzerindeki gaz musluğu açılır.

Basınç ayarlama vidası yavaşça sıkılır..

Kullanma basıncını gösteren manometre gözlenir.

Ayarlama vidasını istenilen basınca ayarlayıncaya kadar çevirilir.

Çalışma sonunda tüp vanası kapatılır.

Üfleç vanası açılır. Her iki manometre göstergesi sıfıra düşünceye kadar beklenir.

Ayarlama vidası açılarak diyafram üzerindeki yay basıncı yok edilir.

Basınç düşürücü üzerindeki kapatma vanası kapatılır.

Üfleç vanası kapatılır.

Şekil 1.4:Basınç düşürücü (Manometre) KAYNAK ALEVİ

2.1. Oksi- Gaz Kaynağında Kullanılan Gazlar

Oksi-gaz kaynağı bir ergitme kaynak yöntemidir. İş parçaları ergitme sıcaklıklarına kadar ısıtılır ve kaynak işlemi yapılır. Isı enerjisinin üretilmesinde yanıcı ve yakıcı gazlar kullanılır.

Asetilen, Hidrojen, Metan, Propan , Bütan, Propan–bütan karışımı, Hava gazı, Benzin ve benzol buharı

Oksijen ve yanıcı gazlar uygun bir ortamda bir araya gelirse yanma olayı gercekleşir. Bu nedenle yakıcı gaz olarak oksijen kullanılır. Kaynaklarda kullanılan oksijen gazı havadan üretilir.

  2.2. Kaynak Alevi

Karbonlayıcı Alev (Asetileni Fazla ve Yumuşak Alev)

Asetilen miktarının oksijen miktarına göre fazla olduğu alev türüdür. Dökme demir, alüminyum ve alaşımları, nikelli alaşımlar, krom karbür ve yüksek karbonlu çelikler bu alev ile kaynatılır. Bu alevde çekirdek dağınıktır.

Oksitleyici Alev (Oksijeni Fazla ve Sert Alev)

Oksijen miktarının, asetilen miktarına göre fazla olduğu alev türüdür.Prinç ve yapısında gümüş bulunan prinçlerin kaynağında, ayrıca tavlama,doğrultma ve sertleştirme işlerinde kullanılır. Bu alevde çekirdek küçüktür ve tiz seslidir.

Normal Alev

Asetien ile oksijen miktarının eşit olduğu alev türüdür. Bakır,bronz,kurşun,çinko ve çelikler bu alev ile kaynatılır. Bu alevde çekirdek tok ve açıktır.

.

                                                                                                 Normal alev 2000 C O ( 3 )

Şekil 2.2.2: Kaynak alev çeşitleri

2.2.3. Üflecin Yakılıp Söndürülmesi

Kaynak alevi elde edilmesi için önce üfleçteki  oksijen vanası açılır.Ardından asetilen vanası açılır. Zaman kaybedilmeden çakmak yardımıyla karışımın alev alması sağlanır. Üflecin söndürülmesinde ise öncelikli olarak yanıcı gaz vanası kapatılır daha sonra ise oksijen vanası kapatılır. Normal alev oluşturmak için oksijen veya yanıcı gaz musluklarından ayar yapılarak çekirdeğin tek ve açık oluşması sağlanır.

  2.2.3.1. Üfleçlerde Kaçak Kontrolü Yapılması

Uzun süreli çalışmalarda üfleçlerde meydana gelen aksaklıklardan biri de, gaz kaçaklarıdır. Gaz kaçakları bağlantı yerlerindeki vidaların gevşemesi, temizleme gayesiyle sökülen üfleç parçalarının tam anlamıyla yerlerine oturtulmaması ve eskiyen contalar nedeniyle meydana gelir.

Su İçine Daldırarak Kontrol Yapma

Tüpten hortumlar aracılığıyla gaz iletimi sağlanır; üfleç, üzerindeki valfler kapalı olarak kaynak masası bünyesinde bulunan su kabına daldırılır. Gaz kaçağı olan kısımlarda su içersinde kabarcıklar oluşur. Bu kabarcıkların yerleri tespit edilerek gaz kaçağının nedeni araştırılır ve gaz kaçağı ortadan kaldırılır.

Su içine sokarak gaz kaçağı kontrolünde olduğu gibi üfleç içine gaz verilir. Daha sonra köpük bağlantı yerlerine sürülür. Kaçak olan yerlerde köpük baloncukları büyüyecektir. Bu yöntem daha ziyade tüp hortum ve bağlantılarının su içine sokularak kontrolü yapılamayacak kısımların kontrolünde uygulanır. Bu işlem için üretilmiş sprey biçimindeki köpüklerden de faydalanmak mümkündür.

Oksi-gaz kaynağında oksijen ve asetilen gazları kullanıldığından gerekli güvenlik kurallarına uyma zorunluluğu vardır.

Kaynak sırasında etrafa kıvılcım sıçrayacağından civarda yanıcı  ve parlayıcı madde bulunmamalıdır.

İçersine yakıt ve yanıcı maddeler konup boşaltılmış kapların kaynağı gerekli önlemler alındıktan sonra yapılmalıdır.

Hortumlar sıcak parçalardan ve sıçrayan kıvılcımlardan korunmalıdır.

Üfleç gerektiğinde soğutulmalıdır.

Kaynak anında mutlaka gözlük kullanılmalıdır.

Yanmalara karşı iş elbiseleri, deri önlük, tozluk, eldiven ve kolluklar kullanılmalıdır.

Kaynak masası üzerinde sıcak parça bırakılmamalıdır

Kaynağa başlamadan önce sulu güvenlikkontrol edilmelidir.

         TELSİZ DİKİŞ

Ek kaynak teli kullanılmadan yapılan kaynak uygulamasına telsiz dikiş denir.

Telsiz dikişteki amaç ergiyik banyosuna süreklilik ve üflece hâkimiyet kazandırmayı sağlamaktır.

3.1.  Telsiz Dikiş Çekme Yöntemleri

3.1.1.Sağdan Sola Telsiz Dikişte Üflece Verilecek Açı ve Hareketler

Üflecin 45–60 derecelik açıyla sağdan sola doğru ilerletilmesi şeklinde yapılan kaynağa denir. Üfleç ucuna yarım daire şeklinde yaylar çizdirerek dikiş oluşturulur.

Üflecin 45–60 derecelik açıyla soldan sağa doğru ilerletilmesi şeklinde yapılan kaynağa denir. Üfleç ucuna yarım daire şeklinde yaylar çizdirerek dikiş oluşturulur.     

 Telsiz dikiş çekilirken üfleç parçadan 3-5 mm arasındaki bir mesafede (kaynak bölgesi) tutulur. Üfleç ile parça arasındaki mesafe daima eşit kalmalı ve üfleç belirli bir hızla yürütülmelidir. Aynı noktada beklenerek saç delinmemelidir. Dikişler üflece yarım daire şekilde hareket verilerek çekilmelidir. Üflece hâkimiyet sağlanana ve yeteri kadar alışkanlık kazanılına kadar uygulamaya devam edilmelidir.

            TELLİ DİKİŞ

Ek kaynak teli kullanılarak yapılan kaynak uygulamasına telli dikiş denir. Oksi-gaz kaynağında en önemli hususlardan biri dikişi meydana getiren ilave tel ile kaynatılan metalin aynı veya yakın özellikte olmasıdır.

Kaynatılacak parçalar üzerindeki yağ, kir, boya ve oksit gibi yabancı maddelerden temizlenmelidir.

4.1. Telli Dikiş Çekme Yöntemleri ve Parça Kalınlığına göre Kaynak Yönünü Belirleme

4.1.1. Sağdan Sola Telli Dikiş                 

Sağdan sola (sol kaynak) ince malzemelerin kaynağında uygulanan yöntemdir. Sola kaynak üfleç arkada ek teli önde olacak biçimde yapılan kaynaktır. Bu kaynak yönteminde üfleç kaynak konumu süresince kaynak yönünde parça ile 50–60 derecelik açıda tutulmalıdır. Telin malzeme ile yaptığı açıda 30–40 derece arasında olmalıdır. Üfleç hareketleri Şekil 4.1’ deki gibi olmalıdır.

Soldan sağa (sağ kaynak) özellikle kalın parçaların(3 mm’den kalın) ve büyük çaplı boruların birleştirilmesinde uygulanmaktadır. Üfleç hareketleri Şekil 4.1’ deki gibi olmalıdır.

Kalın parçaların kaynatılmasında daha büyük kütlesel ısıya gerek olduğu için bu kaynak yöntemi ile başarılı sonuç alınır. Üfleç önde ek kaynak teli arkada olacak şekilde yapılır. Tek olumsuz yönü kaynak dikiş görüntüsünün iyi görünmemesidir.

4.1.3. Telli Dikiş Çekme Yönteminde Tele Verilecek Hareketler

          Şekil 4.1: Kaynak sırasında üfleç hareketleri

Oksi-gaz kaynağında çıplak kaynak telleri kullanılır. Kaynak telleri iş parçasının özelliklerine uygun olmalıdır.

 4.3.Telli Dikiş ÇekmeParçalar hazırlanır.

Üfleç yakılır ve alev ayarı yapılır. Başlangıç noktasındaki eriyik banyosu oluşturulduktan sonra yukarıdaki hareketlerden birisi ile dikiş çekilir. Kaynak sırasında tel ergiyik banyosu içine düzenli olarak verilmelidir.

        Kaynak teli her tarafta aynı miktarda ergitilerek kaynak dikiş genişliği ve kaynak dikiş yüksekliğinin eşit kalınlıkta olmasına özen gösterilmelidir.

4.4. Dikiş Sonunda Üflece Verilecek Kaçırma Hareketi

Dikiş sonlarına doğru üfleç ile parça arasındaki açı küçültülerek ergiyik banyosunun meydana getirdiği krater boşluğunun oluşması önlenmiş olur. Üfleç genel olarak bir yay çizecek şekilde kaynak banyosundan uzaklaştırılır. Kaynak bitiş noktasında dikiş yükseklğinin azalmaması için ısı yoğunluğunu tel üzerine vermek yararlı olacaktır.

Kaynatılacak malzeme kalınlığına göre üfleç bekleri seçilir. Çünkü her bek grubunun ürettiği alev değişmektedir. Dolayısıyla büyük bekler daha güçlü kaynak alevi oluşmasına imkân verir.

Parça kalınlığına göre üfleç seçmek için, aşağıdaki Çizelge 4.1’den faydalanınız..

Üfleç nu.	Parça kalınlığı
0,3 – 0,5	0,3 - 0.5 mm arası
0,5 – 1	0,5 - 1 mm arası
1 – 2	1 - 2 mm arası
2 – 4	2 - 4 mm  arası
4 – 6	4 - 6 mm  arası
6 – 9	6 - 9 mm  arası
9 – 14	9 - 14 mm  arası
14 – 20	14 - 20 mm  arası
20 – 30	20 - 30 mm  arası