1. avrupa biRLİĞİ 1 avrupa topluluklari

1.9 AVRUPA BİRLİĞİ’NİN BEŞİNCİ KUŞAK GENİŞLEMESİ

Avrupa Birliği’ne üye olmak isteyen bir ülkenin uyması gereken temel kriterler, 1993’te belirlenmiş olan Kopenhag Kriterleri dediğimiz kriterlerdir. Bunları üçe ayırıyoruz:

a) Siyasi Kriterler: Aday ülke; demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, azınlıklara saygı ve azınlıkların korunmasının güvence altına alındığı istikrarlı bir kurumsal yapıya sahip olmalıdır.

b) Ekonomik Kriterler: Aday ülke, işleyen bir piyasa ekonomisi ve AB içinde rekabetçi baskı ve piyasa güçleriyle başa çıkabilme kapasitesine sahip olmalıdır.

c) Topluluk Müktesebatının Kabulü: Aday ülke, siyasi, ekonomik ve parasal birlik amaçlarına uyum dahil olmak üzere, AB mevzuatını üstlenebilme ve uygulayabilme kapasitesine sahip olmalıdır.

1.9.1 Adaylık Süreci Nedir?

Adaylık süreci, AB’ye aday ülkelerin üye olma hazırlığında AB hukuku ve kurallarına uyumunu ve kendi yasal mevzuatlarını AB mevzuatlarına yaklaştırmasının içerir. Bu süreç en son 10 aday ülkenin ( Macaristan, Polonya, Litvanya, Letonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Estonya, Kıbrıs, Malta) katılımında da görüldüğü gibi, müzakerelerin başlamasından itibaren 6 ila 8 yıl arasında sürebilir ve bu tamamen aday ülke hükümetlerinin yasal reformları yapmasına bağlıdır. Avrupa Birliği, aday ülkeler için bir ön katılım stratejisi belirler ve bu aşamayı bir an önce tamamlayarak gecikmeksizin üye olmalarına yardımcı olur. Ön katılım stratejisini oluşturan unsurlar şunlardır:

Analitik inceleme, aday ülke mevzuatları ile AB müktesebatının analitik karşılaştırılmasını içerir. Bu, aday ülkelerin müzakere sürecine hazırlanmasındaki önemli aşamalardan birisidir. Bu uygulamanın amacı, ilgili ülkelere, AB’nin temelini oluşturan kuralları daha iyi anlamalarına ve topluluk müktesebatını kabul edip uygularken ele almaları gereken konuları açıkça belirlemelerine yardımcı olmaktır. Tarama süreci, 3 Nisan 1998’de hem müzakerelere başlayan 6 ülke (Kıbrıs, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Estonya, Slovenya) hem de Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Romanya ve Slovak Cumhuriyeti ile başladı ve Aralık 1999’da tamamlandı. Türkiye’de de, analitik inceleme süreci öncesinde bir ön değerlendirme yapabilmek amacıyla sekiz adet alt komite kuruldu.

Eşleştirme, AB müktesebatının özel bir bölümünün uyarlanması, yürürlüğe konması ve uygulanmasına yönelik olarak aday ülkedeki idari ve yarı kurumsal örgütlerle üye ülkelerdeki muadillerini bir araya getirir. Eşleştirme süresince AB’den ve aday ülkelerden konunun uzmanları belirli bir süre için bir araya gelerek iki tarafın konu ile ilgili mevzuatını karşılaştırır ve uyum sağlanması gereken alanları belirlerler. Eşleştirme süresince AB’den uzmanlar aday ülkenin ilgili kamu kuruluşunda belli bir süre çalışır ve mevzuat uyumunun yapılmasında o ülke uzmanlarına yardımcı olur. Eşleştirme daha çok Katılım Ortaklığı Belgesi’nde belirtilen önceliklerin yerine getirilmesini amaçlar.

AB’ye üyelik için yürütülen müzakereler, her bir aday ülkenin hangi koşullar altında AB üyesi olabileceğini belirten bir süreçtir. Müzakereler, 15 AB üyesi ülke adına Avrupa Komisyonu ve ilgili aday ülke arasında gerçekleşir. Avrupa Komisyonu, müzakere sürecinde aday ülkelerin Kopenhag kriterlerini karşılama yönünde kaydettikleri gelişmeleri takip eder ve durum tespiti ve geleceğe yönelik önerileri içeren ‘İlerleme Raporu’ hazırlar.

Müzakerelerin başında, her bir aday ülke için ilgili aday ülke ve AB üyesi ülkelerin hükümet temsilcilerinin bir araya gelmesiyle Hükümetler arası Konferans oluşturulur. Resmi müzakereler üye ve aday ülkelerden bakanlar seviyesinde olmakla birlikte, esas müzakereler, AB adına Bakanlar Konseyi tarafından oluşturulan çalışma grupları ve aday ülke adına AB Daimi Temsilciliği müsteşarlığı ile aday ülke müzakere heyetleri arasında yapılır.

Kolaylık açısından müzakereler, her bir politikayı ve ilgili müktesebatı içeren konu başlıkları altında yapılır. Şu anda müzakere konusu olan 31 konu başlığı vardır. Ancak 30. başlık üyelik sonrası idari yapıyı içerdiği ve 31.başlık da diğer alanlar olduğu için, 29 başlık müzakere konusudur. Müzakere edilen konu başlıkları şunlardır: Malların serbest dolaşımı, kişilerin serbest dolaşımı, sermayenin serbest dolaşımı, hizmetlerin serbest dolaşımı, şirketler hukuku, rekabet, tarım, balıkçılık, ulaştırma, vergilendirme, ekonomik ve parasal birlik, istatistik, istihdam ve sosyal politika, enerji, sanayi politikası, KOBİ’ler, bilim ve araştırma, eğitim ve öğretim, telekom ve bilgi teknolojileri, kültür ve görsel-işitsel politika, bölgesel politika, çevre, tüketiciyi koruma ve tüketici sağlığı politikası, adalet ve içişleri, gümrük birliği, dış ekonomik ilişkiler, ortak dış ve güvenlik politikası, mali kontrol, maliye ve bütçe ve kurumlar.

AB komisyonunun aday ülkeyle müktesebat taraması yapması ve Hükümetler arası Konferans kurulması ardından, hangi konu başlıklarına öncelik verileceği karar verilir ve ülkelerin pozisyonlarını belirten ‘Pozisyon Belgeleri’ Brüksel’e gönderilir. Komisyon buna cevaben bir Ortak Pozisyon Taslağı hazırlar ve bu pozisyon belgesine genel olarak bir dizi soruyla cevap verir. Ortak Pozisyon Taslağı üzerinde çalışılarak oluşturulan Ortak Pozisyon Belgesi aday ülkeye gönderildikten sonra, konu başlığı açılarak müzakereler başlar. Konu başlığı ile ilgili olarak yapılan uyum çalışmaları üzerinde mutabakata varıldığında konu başlığı şartlı olarak kapatılır ve Komisyon gerektiğinde bu başlığa geri dönebilir. Konu başlıkları kapatıldıkça, müzakereler açık başlıklar çerçevesinde yürütülür.

Şu anda AB üyeliğine aday on ülke tüm konu başlıklarında müzakereleri başarıyla tamamladı. Bu nedenle de AB ile 16 Nisan 2003’te katılım anlaşmalarını imzaladılar. Bulgaristan ve Romanya ise, çeşitli konu başlıklarında müzakereleri sürdürüyor. Avrupa Birliği’nin aday ülkelerle müzakereleri başlatması kolay değil. Örneğin Bulgaristan ile müzakereler, koşullu olarak ve Bulgaristan hükümetinin 1999 sonuna kadar Kozloduy nükleer santralinin 1-4 numaralı ünitelerinin kapatılması kararını almasına bağlandı. Bu nedenle Türkiye’nin de bir an önce müzakerelere başlamak için istenen koşulları yerine getirmesi, daha uzun ve zorlu bir süreç olan müzakerelere başlamak için elinden geleni yapması gerekiyor.

Katılım müzakereleriyle, AB müktesebatı ile aday ülke mevzuatları arasındaki farklılıkların giderilmesi ve Birlik müktesebatının aday ülkeler tarafından uygulanabilir hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Başka bir deyişle, müzakerelerin esas amacı tam üyeliğin alt yapısını hazırlamaktır.

Resmi müzakereler, üye ve aday ülkelerden bakanların katılımıyla gerçekleşen hükümetler arası toplantılardır. Ancak esas müzakereler, AB adına Bakanlar Konseyi tarafından oluşturulan çalışma grupları ve aday ülke adına AB daimi temsilciliği müsteşarları ile aday ülke müzakere heyetleri arasında yapılır.

Avrupa Komisyonu, müzakere sürecinde önemli bir rol üstlenir. Komisyon, diğer aday ülkeler gibi Türkiye’nin de Kopenhag kriterlerini karşılama yönünde kaydettiği ilerlemeleri düzenli olarak izler ve gelişmeleri her yıl hazırladığı “ İlerleme Raporu” ile ortaya koyar.

1.9.7 Son Genişlemeyle Birlikte AB’deki Sayısal Göstergeler Ne Olacak?

Son Genişlemeyle birlikte toplam 75 milyon nüfusa sahip 10 aday ülke AB’ye katılacak. Böylece 25 üyeli AB’nin nüfusu 450 milyona ulaşacak. Bu genişlemeyle birlikte AB’nin nüfusu %20 ve yüzölçümü de %23 artacak. AB’nin bu genişleme çerçevesinde yapacağı harcamalar ise, 2004 yılından 2006 sonuna kadar 40.8 milyar Euro civarında olacaktır.